Núi Voi – Hòn Vọng Phu: Khi đá kể chuyện ngàn năm xứ Thanh

Hôm nay, trước những thách thức của thiên tai và thời gian, câu chuyện bảo tồn hai di sản này lại một lần nữa lay động dư luận, nhắc nhở chúng ta về trách nhiệm gìn giữ những giá trị thiêng liêng cho muôn đời sau.

Núi Voi – dấu tích linh thiêng giữa vùng đất Bất Quần

Nằm trên vùng đất Bất Quần xưa, nay thuộc phường Quảng Phú (Thanh Hóa), núi Voi hiện lên sừng sững giữa nơi đất bằng, như một khối đá khổng lồ hóa thân từ dáng voi phục.

Danh thắng núi Voi. Ảnh: VHĐS

Từ bao đời nay, người dân nơi đây vẫn quen gọi tên ngọn núi ấy một cách trìu mến: núi Voi. Cách gọi dân dã ấy không chỉ đơn thuần gợi tả hình dáng tự nhiên, mà còn chắt lọc từ những huyền tích gắn liền với lịch sử oai hùng của dân tộc.

Người già trong vùng kể rằng, vào thời Bà Triệu khởi nghĩa chống giặc Ngô, nghĩa quân từng bị vây khốn bên bờ sông, đường lui bị chặn. Giữa lúc hiểm nguy, voi trận của nghĩa quân đã quỳ xuống, thân mình phủ phục làm thành lối ngăn bước giặc, rồi hóa đá sừng sững.

Ngọn núi Voi vì thế mà thành tên, là minh chứng bất diệt cho tinh thần bất khuất của dân tộc.

Dưới chân núi Voi, cả một không gian văn hóa – tâm linh cũng dần hình thành. Chùa Voi, phủ Voi là nơi in dấu những câu chuyện lịch sử, là chốn mà người dân địa phương gửi gắm niềm tin, lòng thành.

Những mái chùa rêu phong, những pho tượng cổ kính như hòa vào thế núi, thế sông, tạo nên một tổng thể thiêng liêng mà hiếm nơi nào có được.

Núi Voi còn nằm ở vị trí đặc biệt. Phía Tây chân núi, dòng sông đào nhà Lê lặng lờ trôi qua. Xưa kia, nơi đây có bến Phù, bến Đình, từng là điểm giao thương sầm uất, hàng hóa từ Bắc chí Nam đều dừng chân tụ hội.

Trong hai cuộc kháng chiến vệ quốc, khúc sông ấy lại trở thành điểm trung chuyển, bốc xếp hàng hóa, vũ khí, nhu yếu phẩm cho tiền tuyến. Núi Voi vì thế không chỉ là di sản tự nhiên, mà còn là nhân chứng cho những trang sử hào hùng của xứ Thanh.

Ngày nay, phố Trường Sơn nơi ngọn núi tọa lạc đã đô thị hóa nhanh chóng. Nhưng mỗi khi chiều buông, ngọn núi vẫn trầm mặc soi bóng xuống dòng sông, gợi nhắc bao lớp người về những huyền tích xưa. Đó là sự hòa quyện giữa thiên nhiên và lịch sử, giữa tâm linh và đời sống thường nhật.

Hòn Vọng Phu – khúc hát thủy chung hóa đá

Cách núi Voi không xa, trên đỉnh núi Nhồi (còn gọi là núi An Hoạch, phường Hạc Thành), hòn Vọng Phu sừng sững giữa đất trời. Đó là một khối đá cao khoảng 20m, từ xa trông tựa hình dáng người phụ nữ bồng con, đôi mắt hướng ra biển xa xăm.

Danh thắng hòn Vọng Phu

Bao đời nay, người xứ Thanh vẫn xem hòn Vọng Phu là biểu tượng của sự thủy chung, son sắt. Những tích truyện dân gian về hòn đá này có nhiều dị bản, nhưng đều xoay quanh người vợ hiền chờ chồng hóa đá.

Có câu chuyện kể về người chồng vì miếng cơm manh áo mà đi tìm cỏ quý, biệt tích không về; người vợ bồng con trèo đèo vượt suối, cuối cùng ngóng đợi đến hóa đá.

Lại có tích kể rằng, trong buổi binh đao, người chồng ra trận và hy sinh, người vợ vẫn ôm con dõi mắt ra biển chờ đợi đến khi hóa thân thành đá.

Dẫu câu chuyện nào đúng, thì hòn Vọng Phu vẫn hiện hữu như một biểu tượng ngàn đời.

Để đến được hòn đá kỳ vĩ này, du khách phải leo hàng trăm bậc đá dẫn lên đỉnh núi Nhồi. Chỉ khoảng 20 phút leo dốc, nhưng đủ để mỗi người cảm nhận sự tĩnh tại, trong lành của núi rừng, để rồi khi đứng trước hòn Vọng Phu, lòng người như lắng lại, đồng cảm với khát vọng đoàn viên, chung thủy của bao kiếp người.

Hòn Vọng Phu không đứng một mình. Nó thuộc cụm di tích nghệ thuật và thắng cảnh núi An Hoạch, cùng đền Quan Thánh, đền Thượng, lăng Quận Mãn, chùa Tiên Sơn… Tất cả hợp thành một quần thể phong phú về văn hóa, tâm linh, lịch sử.

Năm 1992, cụm di tích này được công nhận là Di tích cấp Quốc gia, khẳng định giá trị bền vững của một vùng đất di sản.

Thế nhưng, vào đêm 15.6.2022, thiên nhiên đã giáng một cú sét dữ dội vào hòn Vọng Phu. Những khối đá khổng lồ bị sạt lở, nhiều vết nứt xuất hiện, toàn bộ tảng đá nghiêng từ 10 – 15 độ, nguy cơ sụp đổ hiện hữu.

Trước thực trạng này, tháng 10.2023, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thanh Hóa đã tổ chức hội thảo khoa học, mời các chuyên gia đầu ngành để đánh giá thực trạng và đề xuất phương án bảo tồn.

Tại đây, Phó Cục trưởng Cục Di sản văn hóa (Bộ VHTTDL) Trần Đình Thành nhấn mạnh: “Hòn Vọng Phu là di tích có giá trị đặc biệt về lịch sử và cảnh quan. Tỉnh Thanh Hóa cần khẩn trương triển khai các giải pháp đồng bộ để cứu lấy di tích quý này trước khi quá muộn.”

Hơn một năm sau, ngày 25.8.2025, Chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa Đỗ Minh Tuấn đã ký quyết định phê duyệt kinh phí 13,6 tỉ đồng từ nguồn dự phòng ngân sách để triển khai dự án bảo tồn, gia cố hòn Vọng Phu.

Đây là tín hiệu đáng mừng, thể hiện quyết tâm của chính quyền và cộng đồng trong việc gìn giữ biểu tượng linh thiêng của xứ Thanh.

NGUYỄN LINH