NSND Ngọc Lan hồi tưởng vai diễn từ hơn 60 năm trước

Vừa tuổi 18 nhận vai diễn "nặng ký"

"Lửa trung tuyến" là bộ phim điện ảnh đề tài chiến tranh của Việt Nam sản xuất năm 1961, do Phạm Văn Khoa và Lê Minh Hiền đồng đạo diễn, quay phim bởi Nguyễn Hồng Sến. Kịch bản được nhà văn Văn Dân chuyển thể từ truyện ngắn cùng tên của ông, với diễn xuất của các diễn viên Lưu Xuân Thư, Ngọc Lan, Ngô Nam, Hồ Kiểng.

Phim kể về Dũng (cố nghệ sĩ Lưu Xuân Thư) là một trung đội trưởng hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ chiến đấu, nhưng cấp trên bất ngờ thuyên chuyển anh về hỗ trợ dân công vận chuyển đạn dược. Dũng nhận nhiệm vụ, nhưng luôn mong muốn được ra tiền tuyến. Tại đây, Dũng gặp Nhàn (NSND Ngọc Lan thủ vai) là một nữ dân công vận tải đạn đầy nhiệt huyết nhưng cũng vô cùng hóm hỉnh và nhí nhảnh. Công việc vất vả, nhưng trên đôi môi cô luôn nở nụ cười lạc quan, yêu đời. Trong một lần cứu kho đạn bị bốc cháy, nhân vật Nhàn đã không ngại lao vào biển lửa. Hình ảnh này khiến cho nhân vật Dũng nhận ra những điều mà bấy lâu anh đi tìm câu trả lời.

Trong suốt tiến trình phát triển của điện ảnh cách mạng Việt Nam, những nhân vật nữ thường gắn với hình ảnh kiên cường, chịu thương chịu khó. Thế nhưng, với Nhàn, bộ phim "Lửa trung tuyến" đã mang đến một sắc thái rất khác: một cô gái dân công vừa hồn nhiên, nhí nhảnh, vừa duyên dáng, ngọt ngào, lại không hề mất đi sự can trường, dũng cảm khi đối diện với hiểm nguy.

NSND Ngọc Lan ngày ấy và bây giờ.

Có mặt trong "Cine 7 - Ký ức phim Việt", NSND Ngọc Lan bồi hồi nhớ lại những kỉ niệm xoay quanh bộ phim "Lửa trung tuyến" và vai diễn Nhàn do bà thủ vai. Năm ấy bà mới 18 tuổi, vừa mới vào trường.

"Đóng vai này có mấy người thử chứ không phải mỗi mình tôi. Hôm đoàn làm phim mang bản nháp của tôi về cho ông Tố Hữu xem, ông Tố Hữu bảo đây mới chính là cô Nhàn. Tôi sung sướng quá. Từ đó tôi miệt mài với vai đấy". NSND Ngọc Lan bồi hồi nhớ lại cơ duyên đến với vai diễn đặc biệt này.

Để thực hiện những cảnh quay vác đạn chân thật, NSND Ngọc Lan bật mí rằng khi ấy những thùng đạo cụ được xếp gạch bên trong rất nặng, bởi vậy có những sự cố diễn ra trong quá trình quay phim. Ví dụ như thùng đạn do bà vác đã va vào 1 thành viên đoàn làm phim và khiến anh bị thương. Đó là kỉ niệm sâu sắc mãi mãi không thể quên của bà.

Cũng có mặt tại "Cine7 - Ký ức phim Việt" tuần này, NSƯT Xuân Hưng – con trai của ông Vũ Năng An, chủ nhiệm phim "Lửa trung tuyến" cho rằng, vai diễn Nhàn - một vai diễn vừa chân thật, vừa sinh động, mang màu sắc hồn nhiên và nghịch ngợm như vậy là điều cực kỳ hiếm hoi trong điện ảnh Việt Nam thời bấy giờ. Nghệ thuật, theo ông, quan trọng nhất chính là tính chân thực và khả năng lay động trái tim người xem.

Và chính ở vai Nhàn, NSND Ngọc Lan đã đạt đến cả hai yếu tố: vừa tự nhiên, vừa giàu sức biểu cảm, khiến khán giả cảm thấy như nhân vật bước ra từ đời sống thực chứ không chỉ tồn tại trong màn ảnh.

NSND Ngọc Lan và NSƯT Vũ Xuân Hưng chia sẻ tại Cine 7.

Kỹ xảo – bước đột phá trong điện ảnh thời chiến

Để dựng nên bộ phim, đoàn làm phim phải đối mặt với muôn vàn khó khăn. Bối cảnh được lựa chọn ở các tỉnh miền núi phía Bắc, trong điều kiện thời tiết khắc nghiệt của mùa đông. Có những phân đoạn, diễn viên phải vác những thùng nặng, lội qua dòng nước lạnh giá khi nhiệt độ chỉ khoảng 4–5 độ C. Đoàn phim thậm chí còn phải sử dụng thêm vòi phun nước công suất lớn để tạo mưa nhân tạo, biến cảnh quay trở thành một thử thách thực sự với sức chịu đựng của con người.

Một cảnh phim khác tưởng chừng lãng mạn – Nhàn đứng dưới ruộng chải tóc – lại ẩn chứa nỗi ám ảnh không kém. Ngay dưới mặt ruộng mà NSND Ngọc Lan phải đứng là vô số đỉa, khiến bà vô cùng sợ hãi thế nhưng, khi ánh đèn máy quay bật sáng, khi tiếng hô "bắt đầu" của đạo diễn vang lên, bà ngay lập tức nhập vai, nở nụ cười tươi tắn, để rồi khán giả chỉ còn nhớ đến hình ảnh thơ mộng của nhân vật chứ không hề hay biết phía sau.

Theo NSND Ngọc Lan, phân cảnh Nhàn đứng dưới ruộng chải tóc vô cùng ám ảnh, sợ hãi vì dưới nước là vô số đỉa. Thế nhưng khi ánh đèn máy quay bật sáng, khi tiếng hô "bắt đầu" của đạo diễn vang lên, bà ngay lập tức nhập vai, nở nụ cười tươi tắn, để rồi khán giả chỉ còn nhớ đến hình ảnh thơ mộng của nhân vật chứ không hề hay biết phía sau.

Đỉnh điểm thử thách nằm ở cảnh cháy kho đạn – phân đoạn cao trào của bộ phim. Chia sẻ về cảnh quay này, NSND Ngọc Lan vẫn nhớ như in đây là cảnh quay chỉ có thể thực hiện duy nhất một lần, bởi sau khi lửa bùng lên, toàn bộ bối cảnh sẽ bị phá hủy.

Đặc biệt, chi tiết Nhàn trèo lên nóc nhà dập lửa rồi ngã xuống đất là một trong những cảnh quay nguy hiểm nhất. Phía dưới, chỉ có bốn người cầm một tấm chăn chờ sẵn để "hứng" và nữ diễn viên phải "ngã chuẩn" vào đúng chính giữa tấm chăn ấy. Chỉ cần một sơ suất, tai nạn có thể xảy ra ngay lập tức. Thế nhưng, bằng bản lĩnh và sự tập trung tuyệt đối, cảnh quay ấy đã được hoàn thành trọn vẹn ngay trong một đúp, để lại dấu ấn khó phai trong lịch sử điện ảnh Việt Nam.

Ở giai đoạn đầu thập niên 1960, kỹ xảo điện ảnh ở Việt Nam còn vô cùng xa lạ. Vậy nhưng, quay phim Nguyễn Hồng Sến đã mạnh dạn ứng dụng kỹ xảo trong Lửa trung tuyến, tạo ra những hiệu ứng hình ảnh độc đáo và mới mẻ. Cảnh đầu tiên ứng dụng là khi tên phim xuất hiện, chữ viết được thể hiện trên nền khói, tạo hiệu ứng về chiến tranh, về bối cảnh chung của bộ phim.

Kỹ xảo thứ hai được sử dụng để tạo ra hình động ở hậu cảnh, khi trung đội trưởng Dũng ngồi cùng lái xe Trường trong cabin xe. Ở kỹ xảo này, quay phim sẽ ghi hình trước cảnh động như bầu trời, rừng cây... Sau đó, tổ chức quay cảnh lái xe ngay trong trường quay, cảnh động đã quay trước đó được phát làm nền.

Kỹ xảo trong cảnh mờ chồng, khi Dũng ngồi bên bờ suối nhớ lại những ký ức khi được trực tiếp tham gia kháng chiến ngoài mặt trận. Hiệu ứng này khiến ký ức nhân vật trở nên sống động hơn, thay vì chỉ thể hiện bằng lời thoại thông thường.

Kỹ xảo thứ ba là cảnh mờ chồng, khi Dũng ngồi bên bờ suối nhớ lại những ký ức khi được trực tiếp tham gia kháng chiến ngoài mặt trận. Hiệu ứng này khiến ký ức nhân vật trở nên sống động hơn, thay vì chỉ thể hiện bằng lời thoại thông thường.

Kỹ xảo cuối cùng được sử dụng là các cảnh máy bay địch ném bom tấn công kho đạn. Trong phân đoạn này, những cảnh kỹ xảo xen kẽ các cảnh quay thật vô cùng tự nhiên, mang đến cho khán giả cảm giác chân thực đến nghẹt thở.

Mối duyên cho chuyện tình hơn nửa thế kỷ của NSND Ngọc Lan và NSND Ngô Mạnh Lân

Bộ phim "Lửa trung tuyến" đã đoạt giải Bông sen Bạc tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 2 vào năm 1973 và nhận được Bằng khen tại Liên hoan phim Quốc tế Moskva lần thứ 2 vào năm 1961. Chính giải thưởng Quốc tế đặc biệt này đã đưa NSND Ngọc Lan đặt chân đến Matxcơva, tham gia Liên hoan phim Quốc tế.

Tại đây, bà đã gặp NSND Ngô Mạnh Lân - lúc bấy giờ đang là lưu học sinh tại trường Đại học điện ảnh VGIK. Tình cờ, ông được phân công làm phiên dịch cho bà trong suốt chuyến đi.

Trước đó, họ chưa từng gặp nhau, nhưng Ngô Mạnh Lân đã có cảm tình đặc biệt với nhân vật Nhàn mà Ngọc Lan thể hiện trên màn ảnh. Cuộc gặp gỡ ở Moskva trở thành khởi đầu cho một chuyện tình đẹp, để rồi sau này, họ nên duyên vợ chồng, gắn bó bền chặt suốt hơn nửa thế kỷ.

Hơn 60 năm trôi qua, "Lửa trung tuyến" không chỉ sống mãi như một tác phẩm điện ảnh tiêu biểu, mà còn trở thành chứng nhân của một tình yêu nghệ sĩ đẹp như mơ, khởi nguồn từ ký ức chiến tranh nhưng kết tinh trong hạnh phúc đời thường.

NSND Ngọc Lan và NSND Ngô Mạnh Lân.

An Khánh