Nông dân Đồng bằng sông Cửu Long lao đao vì trái cây rớt giá

Cây cam sành một thời "đỉnh cao" ở Đồng bằng sông Cửu Long, nhưng rồi “xuống dốc không phanh". Ảnh: Phan Bình

Trồng cây kiểu chạy theo phong trào

Trong vòng gần 20 năm qua, các nhà vườn ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long đã chứng kiến nhiều loại cây trồng “lên ngôi” nhanh chóng, rồi lại “xuống dốc không phanh". Cảnh “trồng rồi chặt”, "chặt rồi trồng” diễn ra liên tục, làm cho nhiều nông dân “hụt hơi” khi trồng cây theo phong trào.

Đầu tiên có thể kể đến là cây nhãn ở tỉnh Vĩnh Long cũ (trước khi hợp nhất với 2 tỉnh Bến Tre, Trà Vinh), phát triển mạnh vào đầu năm 2000. Khi đó, nhà vườn ồ ạt cải tạo vườn tạp, lấp mương, lấp vũng, lấn bãi bồi, lấn ruộng lên liếp lập vườn trồng nhãn; nhiều nhà vườn giàu lên nhờ bán nhãn trái, cây giống. Giá nhãn tiêu da bò có lúc lên trên 20.000 đồng/kg. Sau năm 2005, giá nhãn bắt đầu giảm dần, có lúc vào chính vụ, nhãn bán tại vườn chỉ được 500 đồng/kg cũng không ai mua, nhiều nhà vườn sợ lỗ nên không hái. Giá nhãn xuống thấp cộng với dịch bệnh hoành hành khiến nhiều người phá vườn nhãn.

Tiếp theo là cam sành cũng được trồng khởi đầu ở tỉnh Vĩnh Long cũ, sau đó lan sang các tỉnh lân cận Trà Vinh, Hậu Giang, Sóc Trăng cũ... Sau khi dịch bệnh vàng lá gân xanh và vàng lá thối rễ Greening, nhiều nhà vườn trồng cam sành đang trong hoàn cảnh “cam chịu”...

Hơn 20 năm qua, mặt hàng trái cây tươi thường rơi vào cảnh dội chợ, rớt giá vì yêu cầu của thị trường xuất khẩu ngày càng khắt khe. Các loại trái cây có sản lượng lớn như xoài, mít, sầu riêng, thanh long, chuối, nhãn... đều rơi vào cảnh rớt giá, ùn ứ vì khó tiêu thụ.

Giá trái cây giảm sâu, nhà vườn thêm lo

Những năm qua, tại các tỉnh, thành phố vùng Đồng bằng sông Cửu Long, diện tích trồng các loại trái cây tươi xuất khẩu như xoài, chuối, mít, sầu riêng... không ngừng tăng nhanh. Nhà vườn chủ yếu chạy theo sản lượng mà chưa thật sự đầu tư cho chất lượng, cũng như đáp ứng các tiêu chuẩn của thị trường xuất khẩu. Theo đó, nhiều trái cây xuất khẩu từng mang lại thu nhập cao cũng đang đối mặt với khủng hoảng thừa.

Giống xoài Đài Loan xuất khẩu từng thuộc tốp đầu mang lại lợi nhuận tốt cho nông dân vì cho năng suất cao, giá bán tốt, nhưng vụ thu hoạch vừa qua, nhà vườn trồng xoài hầu như trắng tay, thậm chí nhiều nhà vườn thua lỗ nặng vì xoài rớt giá chưa từng có. Mọi năm, với hơn 0,5ha trồng xoài, gia đình ông Trần Văn Bính, ở xã Tân Hòa, thành phố Cần Thơ thu hoạch được khoảng 10 tấn. Năm nay mất mùa, vườn xoài của gia đình ông chỉ thu hoạch được khoảng 5 tấn. Năm ngoái, giá xoài cao nhất bán được hơn 20.000 đồng/kg, giá cuối vụ còn khoảng 10.000 đồng/kg. Nhưng năm nay, vào vụ, thương lái trả giá 3.000 đồng/kg. Xuất khẩu gặp khó khăn, xoài rớt giá khiến thương lái bỏ cọc không thu hoạch. Đây là nguyên nhân khiến xoài trong vườn của ông Bính không bán được cho ai, đành để chín rụng đầy gốc. Nhà vườn trồng xoài cầm chắc huề vốn tới lỗ.

Ông Bính cho biết: “Theo giá này, sau khi trừ hết chi phí không còn lời do phân, thuốc giờ cái gì cũng mắc. Đó là chưa kể tốn tiền bao trái, nhân công. Năm nay, thương lái không kiếm mua xoài như mấy năm trước nên phải bán lẻ cặp lộ là chính. Nếu đem xuống chợ bày bán thì phải tốn tiền thuê mặt bằng, rồi ai cũng dồn xuống chợ nên khó bán. Ngoài bán lẻ, lâu lâu có mấy bạn hàng đến cân về bán lại, nhưng cũng không được bao nhiêu ký”.

Vụ thu hoạch vừa qua, nhà vườn trồng xoài hầu như trắng tay, thậm chí nhiều nhà vườn thua lỗ nặng vì xoài rớt giá chưa từng có. Ảnh: Phan Bình

Đây không chỉ là câu chuyện riêng của trái xoài, mà nhiều loại trái cây xuất khẩu cũng rơi vào cảnh dội chợ vì gặp khó khăn trong xuất khẩu. Hiện nay, trái mít Thái bán tại vườn, loại tuyển xuất khẩu chỉ còn khoảng 2.000 đồng/kg, bán xô còn 1.000 đồng/kg. Nhiều nhà vườn trồng mít Thái chỉ biết lắc đầu ngao ngán, bởi chưa từng thấy giá mít Thái thấp đến vậy.

Ông Nguyễn Văn Hải, ở xã Mỹ Lợi, tỉnh Đồng Tháp như ngồi trên đống lửa, bởi giá mít Thái giảm sâu. Ông Hải cho biết: “Nhà trồng khoảng 400 cây mít Thái, những ngày qua, thu hoạch xong, tôi chở ra vựa để bán với giá 1.000 đồng/kg. Trồng mít mà được giá khoảng 6.000-7.000 đồng/kg, nhà vườn mới kiếm ăn được. Còn giá mít Thái tầm này, nhà vườn lỗ nặng. Giá mít bắt đầu giảm từ đầu năm đến nay, nhưng thấp nhất là những ngày gần đây. Từ trước đến giờ, tôi trồng mít chưa thấy giá thấp như vậy bao giờ”.

Chủ động ứng phó với thay đổi của thị trường

Đồng bằng sông Cửu Long là vựa cây ăn quả của cả nước, với rất nhiều loại cây ăn quả đặc sản là mặt hàng xuất khẩu thế mạnh. Tuy nhiên, nhà vườn chuyên canh trồng các loại cây vẫn phải loay hoay tìm thị trường tiêu thụ. Nguyên nhân do các địa phương thiếu quy hoạch, thiếu sự hướng dẫn nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm, dẫn tới tình trạng "được mùa, mất giá" và ngược lại thường xuyên xảy ra.

Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam Đặng Phúc Nguyên nhận xét, giá nhiều loại trái cây tươi xuất khẩu giảm mạnh có nguyên nhân nhiều nước nhập khẩu đang siết chặt hàng rào kỹ thuật với yêu cầu về chất lượng sản phẩm ngày càng cao. Ngay cả thị trường dễ tính như Trung Quốc cũng đặt ra nhiều quy định mới khắt khe hơn về mức dư lượng tối đa thuốc bảo vệ thực vật, kiểm dịch thực vật...

Ông Ngô Thái Chân, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường thành phố Cần Thơ cho biết, Sở Nông nghiệp và Môi trường đang phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ thành phố thực hiện nhiều hoạt động hỗ trợ các nhà vườn nâng cao chất lượng và hiệu quả kinh tế cho các loại trái cây đặc sản. Theo đó, các đơn vị đang hỗ trợ nông dân về kỹ thuật trồng rải vụ để kéo dài thời gian thu hoạch; xây dựng và ứng dụng quy trình canh tác đạt các tiêu chuẩn, chất lượng được quy định tại Việt Nam.

“Cùng với đó, ngành nông nghiệp quy hoạch xây dựng vùng trồng cây ăn trái đặc sản tập trung, giúp nông dân dễ quản lý, kiểm soát, ứng dụng khoa học - kỹ thuật vào canh tác để giảm chi phí sản xuất, sản phẩm chất lượng; xây dựng thương hiệu, tạo thuận lợi để xúc tiến thương mại, liên kết với doanh nghiệp tạo đầu ra bền vững và nâng cao giá trị. Thời gian tới, ngành chức năng thực hiện nhiều hoạt động hỗ trợ hợp tác xã tham gia các sàn giao dịch thương mại điện tử để có thêm kênh phân phối mới, mở rộng thị trường tiêu thụ” - ông Chân nói.

Những nguyên nhân trên dẫn đến việc sản xuất, tiêu thụ cây ăn quả hiện nay ở Đồng bằng sông Cửu Long còn thiếu ổn định và chứa nhiều rủi ro. Điệp khúc "được mùa, mất giá" và ngược lại lặp lại trong nhiều năm và vẫn chưa có giải pháp hữu hiệu để phòng ngừa. Nhà vườn vì thế mà hay chạy theo xu thế “đám đông”, cây gì có giá là cùng nhau đổ xô trồng, khi mất giá lại chặt bỏ tìm hướng mới, rất mất thời gian, tiền của, thiếu ổn định.

Phan Bình