Non cao còn lời ru buồn? (Bài 2): Những đứa trẻ mang họ mẹ

Trong những cuốn sổ “Đăng ký khai sinh” tại UBND xã Na Mèo (Quan Sơn) có không ít trường hợp con mang họ mẹ do mẹ chưa đủ tuổi kết hôn.

1. Lại nói về S.T.G. và V.A.H. ở bản Khằm 2, xã Trung Lý (Mường Lát). Ngày 24/4/2025 là dấu mốc quan trọng của 2 vợ chồng khi cả 2 cùng đủ tuổi để đi đăng ký kết hôn. S.T.G., 18 tuổi còn V.A.H., 21 tuổi. Trước đó, cả 2 về với nhau khi chưa đủ tuổi kết hôn, vì vậy con sinh ra cũng phải mang họ mẹ. Ngày 24/4/2025 cũng là ngày đặc biệt của con gái V.T.V. khi bố mẹ một lần nữa đi bổ sung giấy khai sinh cho con. Lần này, trong tờ khai, con gái đã được mang họ bố. Vậy là, thời gian kết hôn của bố mẹ cũng là thời gian đi làm giấy khai sinh cho con.

V.A.H. mang giấy chứng nhận kết hôn và giấy khai sinh của con cho khách xem. V.A.H. cũng tự nhận ra một điều, rằng: “Có giấy chứng nhận kết hôn là vui lắm vì đã chính thức được công nhận vợ chồng. Con giờ cũng được mang họ bố, cũng đỡ tủi thân”.

Tủi thân? Đúng hơn là sự thiệt thòi. Bởi tảo hôn không thể tạo niềm vui. Vậy nên, xét về mặt thủ tục pháp lý, để được đăng ký kết hôn, để con được mang họ bố là cả một sự chờ đợi không chỉ về mặt thời gian mà hơn thế, là cả một sự thiệt thòi...

Ngày bố mẹ đi đăng ký kết hôn cũng là ngày V.T.V. được mang họ bố.

Năm 2023, P.N.Y., 16 tuổi, người dân tộc Thái đi “lấy chồng”. “Chồng” của P.N.Y. là V.V.T., 20 tuổi, người dân tộc Mường ở xã Nam Tiến (Quan Hóa). P.N.Y. sinh con vào năm 17 tuổi. Do tảo hôn nên trong giấy khai sinh, con của 2 “vợ chồng” mang họ mẹ. Năm 2025, khi P.N.Y. đủ 18 tuổi, vợ chồng lên xã làm đăng ký kết hôn đồng thời cũng làm thủ tục cho bố nhận con. V.V.T. nhớ lại: “Trước đó, tờ giấy khai sinh để trống phần khai về người cha, nhìn mà tủi thân vì rõ ràng con có bố mà thành không bố. Cũng rất hụt hẫng”.

2. Lần giở 2 cuốn sổ đăng ký khai sinh năm 2024 - 2025 tại UBND xã Na Mèo (Quan Sơn), tổng có hơn 10 trường hợp con mang họ mẹ. Đây là những trường hợp tảo hôn mà ở đó người mẹ hoặc người bố chưa đủ tuổi kết hôn. Công chức tư pháp - hộ tịch UBND xã Na Mèo Hoàng Văn Vân kể lại: “Có trường hợp, con đẻ ra mà không lên xã làm khai sinh ngay mà phải đợi bố hoặc mẹ đủ tuổi thì mới vừa đi đăng ký kết hôn vừa làm khai sinh luôn cho con. Thành ra có đứa trẻ phải đợi 2 năm mới được làm giấy khai sinh”.

Cũng có những người mẹ “trẻ con” vì hạn chế về nhận thức, kiến thức nên đã có những ứng xử “dở khóc, dở cười”. Đi đăng ký khai sinh cho con khi mẹ chưa đủ tuổi kết hôn nhưng vẫn “cãi” với công chức tư pháp - hộ tịch rằng, vì con có bố nên nhất định phải mang họ bố. Khi được phân tích, giải thích mới bứt đầu, gãi tai và nhận sai. “Cũng có trường hợp, khi công chức tư pháp viết thông tin vào sổ đăng ký khai sinh, lại cứ van nài viết thêm tên người bố vào cho đủ “đội hình”, bởi để trống thì thấy thương quá. Trẻ con mà, suy nghĩ, nhận thức còn hạn chế”. Công chức tư pháp – hộ tịch UBND xã Na Mèo Hoàng Văn Vân cho biết thêm.

Thống kê từ UBND xã Phú Sơn (Quan Hóa), từ năm 2015 đến nay, tức 10 năm thì có 15 trường hợp đến khai sinh cho con nhưng phải mang họ mẹ do bố mẹ chưa đủ tuổi kết hôn. Gần đây nhất có trường hợp của H.T.P. ở bản Tai Giác, “lấy chồng” năm 2024, khi 16 tuổi và sinh con vào năm 2025. H.T.P. không định đi làm khai sinh cho con mà đợi vào năm sau, khi H.T.P. 18 tuổi để con được mang họ bố. Nhưng sau khi được phân tích, H.T.P. cũng tuân thủ theo quy định là làm khai sinh cho con mang họ mẹ do mẹ chưa đủ tuổi kết hôn.

Có điều gì ở đằng sau những đứa trẻ tạm thời mang họ mẹ. Mang họ mẹ, chỉ người lớn biết còn trẻ con thì không. Chúng vẫn vô tư và hồn nhiên, không có cảm giác của tủi thân hay thiệt thòi. Đặt bút đến đây, tôi lại nhớ đến câu chuyện của một cán bộ xã đã chia sẻ, rằng, ở xã của ông đã từng có trường hợp, cũng do tảo hôn mà con mang họ mẹ. Tuy nhiên, trong khi chờ đợi thời gian để mẹ đủ tuổi kết hôn, để con được mang họ bố thì bố mẹ chia tay. Vì sự lỡ dở đấy mà con đến giờ vẫn mang họ mẹ. Đó là một khoảng trống lớn do tảo hôn mang lại, biết lấy gì bù đắp?.

Bài và ảnh: Ninh Nghi