Nơi nương náu của giới trẻ Trung Quốc ở thị trường lao động 'tàn nhẫn'

Người trẻ xứ tỷ dân sống tạm trong ký túc xá chờ việc làm. Ảnh minh họa: VCG.

Trước khi rời Thượng Hải, Li Qian (21 tuổi) cẩn thận xếp lại tấm bằng tốt nghiệp và sổ hộ khẩu vào vali, kiểm tra nhiều lần cho đến khi yên tâm. Cách đây vài tháng, cô từng mang toàn bộ hành lý đến thành phố này để tìm việc, nhưng đến giữa tháng 8, lại phải thu dọn để về quê.

“Về nhà trước, rồi tính tiếp”, Li Qian nói vội khi đứng ở cửa căn phòng ký túc 8 giường mà cô ở chung với những người lạ.

Với giá khoảng 80 NDT/đêm (khoảng 11 USD), những ký túc xá giá rẻ ở các thành phố lớn như Thượng Hải hay Thâm Quyến (Trung Quốc) trở thành nơi nương náu tạm thời cho những người trẻ không chỗ bấu víu giữa cơn sóng thất nghiệp, theo Lianhe Zaobao.

Kun (28 tuổi) cũng chọn ở kiểu ký xúc xá này lâu dài sau 2 năm đi làm. Anh cho biết thuê nhà tốn tiền đặt cọc, trong khi ở ký túc xá có thể rời đi bất cứ lúc nào. Chuyển từ Thâm Quyến ra Thượng Hải hồi tháng 7, Kun tìm việc trong ngành thiết kế, chỉ tiêu 50 NDT/ngày (khoảng 7 USD) để duy trì cuộc sống 6 tháng.

“Nếu nỗ lực vậy mà vẫn không tìm được việc ở đây thì về quê thôi, cố làm gì nữa”, anh nói dứt khoát.

Ký túc xá thành ‘phòng học chờ việc’

K. (34 tuổi), người từng đi qua hàng chục hostel trong 10 năm, nhận ra không khí đã khác hẳn.

“Ngày xưa, ai cũng đến để kết bạn, kể chuyện đường xa. Giờ thì ai cũng im lặng, cắm cúi gõ máy tính”, anh nói.

Tại Rumianke Hostel gần đường Giang Tô (Thượng Hải), phòng 4, 6 hay 8 giường chật chội, mỗi người chỉ có chưa đến 2 m2 giường tầng làm không gian riêng. Phòng sinh hoạt chung yên ắng, chỉ có dãy bàn học quay mặt vào tường luôn kín người vào buổi tối, ai nấy đều cặm cụi chỉnh CV, đọc tài liệu hay ôn phỏng vấn.

Bầu không khí tĩnh lặng này phản chiếu phần nào thực tế khốc liệt của thị trường lao động Trung Quốc. Tỷ lệ thất nghiệp trong nhóm 16-24 tuổi không đi học hiện là 18,9% (số liệu tháng 8/2025), tức cứ 5 người có 1 người không có việc làm.

Ngay cả sinh viên từ các đại học hàng đầu cũng không còn dám chủ quan. Lei Xi (20 tuổi), sinh viên ngành tài chính tại một trường danh tiếng ở Thượng Hải, đã trải qua 3 kỳ thực tập ở công ty Internet, quỹ đầu tư và doanh nghiệp nước ngoài. Dù vậy, cô vẫn mô tả thị trường việc làm bằng 3 chữ "tàn nhẫn", "méo mó" và "đáng sợ”.

Mô hình cho thuê giường phòng dần chuyển từ nơi dừng chân cho khách du lịch thành nơi trú ẩn tạm thời cho những người tìm việc. Ảnh: Lianhe Zaobao.

“Giờ chỉ cần có việc là tốt rồi, không cần phải là công việc mình thích. Kế hoạch 3-5 năm không thể làm nổi. Biết được mình làm gì năm sau là may lắm rồi”, cô nói.

Theo Zhao Litao, nghiên cứu viên cao cấp tại Viện Đông Á (Đại học Quốc gia Singapore), giới trẻ Trung Quốc đang sống trong một “kỷ nguyên bất định cao độ”. Sự biến động của kinh tế khiến họ khó duy trì kỳ vọng ổn định hay lập kế hoạch dài hạn.

Ông gọi đây là hiện tượng “disembedding” - khi người trẻ bị cắt khỏi các mối quan hệ và không gian quen thuộc. Nếu thế hệ công nhân nhập cư đầu tiên còn có họ hàng, làng xóm làm chỗ dựa, người trẻ ngày nay sống trong các thành phố xa lạ, không mạng lưới xã hội, phải tự điều chỉnh kỳ vọng và thích nghi từng ngày.

Tương tự, giáo sư Chang Chih-chung (Đại học Kainan, Đài Loan, Trung Quốc) cho rằng khoảng cách giữa trình độ học vấn và cơ hội nghề nghiệp khiến nhiều cử nhân ưu tú cảm thấy bị tước đoạt.

“Họ đã học hành suốt từ nhỏ, nhưng rồi phát hiện chẳng có chỗ nào phù hợp với mình”, ông nói.

Thế hệ không còn chỗ bấu víu

Khi được hỏi nếu thất nghiệp kéo dài, Kuk chuẩn bị gì cho “ngày tận thế”, anh bật cười: “Bán xúc xích tinh bột”. Đó không phải lời đùa. Anh từng mở quán hamburger nhỏ nhưng lỗ nặng, sau mới nhận ra bán xúc xích nướng, chỉ cần 200 NDT vốn, là mô hình “tồn tại” tốt nhất.

“Đến 35 tuổi, chắc nhiều công việc bị AI thay thế rồi. Tốt nhất tự làm chủ từ bây giờ, xem có sống được không”, anh nói.

Khác với Kun, Li Xuehan (20 tuổi) lại tìm đến bazi (lá số sinh thần) và tarot để tìm sự an ủi. Sinh viên xã hội học 20 tuổi cho biết xem bói hay chiêm tinh giúp mình “có niềm tin để tin tưởng vào tương lai”.

“Nếu quẻ nói tương lai tốt, tôi cảm thấy dễ chịu hơn, có thêm lý do để cố gắng”, cô chia sẻ.

Li Xuehan cho rằng trưởng thành không còn là leo lên bậc thang thành tích, mà là hiểu rõ bản thân và học cách sống độc lập. Ảnh: Lianhe Zaobao.

Cũng từng là một thực tập sinh ở Thượng Hải, Li Xuehan bỏ việc giữa chừng sau 3 tuần. Cắt tóc ngắn, vẻ ngoài cứng cỏi, nhưng cô nói quyết định nghỉ không phải vì nổi loạn.

“Tôi hiểu rõ ngành headhunting (tuyển dụng) rồi, thế là đủ. Đây là mùa hè cuối cùng trước khi ra trường, tôi muốn dành thời gian cho bản thân”, cô nói.

Trong lời tựa cuốn Remaking Youth: Essays in Anthropology and Sociology (tạm dịch: Tái định hình tuổi trẻ: Các tiểu luận nhân học và xã hội học) (2025), giáo sư Yan Yunxiang (Đại học California, Mỹ) gọi xu hướng này là “inward turn” (tạm dịch: “cuộc chuyển mình hướng nội”), khi giới trẻ Trung Quốc bắt đầu tìm kiếm sự hòa hợp bên trong thay vì chỉ chạy theo chuẩn mực thành công.

“Thay đổi kinh tế và xã hội diễn ra nhanh hơn sự chuyển hóa giá trị. Người trẻ buộc phải thích nghi trước khi xã hội kịp điều chỉnh”, Zhao Litao bổ sung.

Theo ông, để thế hệ “trôi nổi” này tìm lại điểm tựa, họ cần không chỉ việc làm ổn định mà còn là ý nghĩa sống. Nhà nước, tổ chức xã hội, văn hóa và giáo dục đều phải tạo không gian mới, nơi người trẻ được thử, được sai, và được thuộc về.

“Điều chúng ta nên hướng tới không phải một mô hình thanh niên duy nhất, mà là một xã hội đủ bao dung để đón nhận mọi cách sống”, ông nói.

Như Phương