Nơi nghỉ mát của các vua Nguyễn

Bãi biển Thuận An sở hữu vẻ đẹp hoang sơ, trữ tình. Nguồn: vinwonders.

Hành cung là nhà tại các địa phương dành riêng để vua tạm trú khi đến các địa phương đó. Hành cung Thuận An là hành cung nghỉ mát ở kinh thành của các vua đầu triều Nguyễn, được xây dựng ở cửa biển Thuận An thuộc địa phận ấp Thai Dương Hạ, huyện Hương Trà nay thuộc thị trấn Thuận An, huyện Phú Vang, tỉnh Thừa Thiên-Huế.

Hành cung Thuận An được xây dựng như thế nào?

Theo sách Đại Nam thực lục, vào mùa đông, năm Minh Mệnh thứ 18 (1837), nhà vua cho xây dựng hành cung ở cửa Thuận An gồm 1 tòa 3 gian 2 chái làm bằng gỗ rắn chắc, trên lợp ngói, 4 bề xung quanh xây tường gạch.

Vua bảo bộ Công rằng: “Hành cung ở 2 xứ Thuận An và núi Thúy Hoa, tuy lợp cỏ tranh, thềm đất, làm theo lối tiết kiệm, quê kệch, nhưng hàng năm thường dựng lên, thường dỡ bỏ đi, cũng không khỏi chỉ tốn phí vật liệu nhân công, chi bằng đổi làm gạch ngói để mong được lâu dài hơn. Bèn theo lời bàn của bộ, mỗi sở phái ra 2 quản vệ, 10 suất đội 500 biền binh, giao cho Thống chế Mai Công Ngôn, Nguyễn Tiến Lâm chia nhau trông coi việc ấy”.

Châu bản triều Nguyễn cho biết, hành cung xây dựng xong, Bộ Công xin làm bức hoành phi đề tên “Thuận An hành cung” sơn son thếp vàng. Hai cổng trước và sau đều cho khắc hai chữ “Nam môn” và “Bắc môn” đều làm bằng đá thếp vàng.

Theo sách Khâm định Đại Nam hội điển sử lệ, năm 1838, vua Minh Mệnh lệnh cho dựng thêm một cái lầu nhỏ ở sở hành cung Thuận An gồm 3 gian 2 chái lợp bằng vỏ cây đàn, đề biển ngạch là “Lưỡng Kiêm lâu”; lại làm hành lang bên tả bên hữu mỗi dãy 5 gian. Đến kỳ mưa lũ, lầu Lưỡng Kiêm và hành lang đều phải tháo dỡ quy vật liệu về một chỗ, hàng năm cứ đến tháng 3, tháng 4 theo lệ dựng lên để phòng khi vua đi tuần chơi.

Sách Đại Nam thực lục cho biết, mùa hạ, năm Mậu Tuất (1838), vua đi tuần chơi cửa biển Thuận An, xem diễn tập thủy sư… rồi đi chơi núi Thúy Hoa, xem xét thấy 2 sở hành cung ở Thuận An và Thúy Hoa làm lên chỉnh tề, thưởng cho đổng lý là thự Thống chế Mai Công Ngôn, Nguyễn Tiến Lâm cát tường ngũ bảo tiểu kim tiền, mỗi người một đồng, còn từ quản vệ đến suất đội và lính thợ thưởng cho quần áo và tiền theo thứ bậc.

Sách cũng cho biết, vua Minh Mệnh thường đi chơi, nghỉ mát ở cửa biển Thuận An, lên lầu Lưỡng Kiêm ngoạn cảnh, từ trên lầu có thể nhìn thấy cảnh đẹp trong sông và ngoài biển.

Biển Thuận An được ví von như một "nàng thơ xứ Huế". Nguồn: vinwonders.

Hành cung Thuận An mới thời vua Tự Đức

Sang triều vua Thiệu Trị, hành cung nghỉ mát này được xây dựng thêm một số công trình tạm khác. Theo bản tấu của bộ Công ngày 8 tháng 3 năm Thiệu Trị 7 (1847) có ghi: xét các khoản lầu, rạp, cầu, hàng rào tre ở 2 tòa hành cung Thuận An và Thúy Vân cứ khoảng tháng 3, tháng 4 hàng năm theo lệ cho làm để cung hầu ngự giá tới thăm, sau đó đến kỳ mưa lũ lại tháo dỡ sắp xếp lại. Nay đã đến kỳ khô tạnh vậy xin do bộ phái các binh lính đã làm trước đây chuẩn bị trước và theo đúng mẫu để làm.

Việc dựng thêm các công trình tạm ở hành cung Thuận An dưới thời vua Minh Mệnh và Thiệu Trị được vua Tự Đức lấy đó làm quy định.

Sách Khâm định Đại Nam hội điển sử lệ chép, năm Tự Đức thứ 1 (1848), sở hành cung Thuận An từ trước đến nay hàng năm vào khoảng tháng 3, tháng 4 phụng chỉ làm thêm các thứ lầu, nhà sàn, cầu, hành lang và thành tre để phòng khi vua đến chơi, đến khi mưa lụt lại phụng chỉ dỡ xuống quy về một chỗ. Riêng năm Thiệu Trị thứ 1, thứ 2 đều không làm. Vậy nên, năm nay và sang năm không làm, đến năm Tự Đức thứ 3 lại phụng chỉ cho hãy làm. Năm Tự Đức thứ 3 (1850), chuẩn y theo lời tâu cho tuân theo dựng các tòa lầu, sàn, hành lang, nhà tạ, cầu, bạt ở hành cung.

Năm Tự Đức thứ 22 (1869), nhà vua có phê rằng: Nguyên xứ đó (hành cung Thuận An) gần cửa tấn nước sâu, nhiều sóng gió, dừng thuyền không tiện. Nay nhân việc đó nên chọn chỗ đất cao ráo, sáng sủa ở phía trên chợ Thai Dương mà đổi xây dựng ở đó.

Nguyễn Tri Phương, Trần Tiễn Thành đã đến tấn đó (cửa biển Thuận An) khảo sát tâu báo: vị trí đất đấy trong đó có 31 nhà ở của quan, binh lính và dân cộng là 73 hộ tưởng cũng không đáng kể. Xin do các quan phủ Thừa Thiên xem xét loại nào thuộc hạng lớn, mỗi hộ cấp tiền 3 quan, hạng vừa mỗi hộ cấp tiền 2 quan, loại nhỏ mỗi hộ cấp 1 quan sức lệnh chuyển dời làm nơi khác cư trú. Hành cung dời đến bến đó. Việc chọn các ngày tốt để đắp nền, xếp đá, đặt thượng lương sẽ do quan Khâm giám chọn trình lên thi hành. Chúng thần tuân phụng khám đo phương hướng, dài, rộng nơi đó bẩm trình.

Đến tháng 12 năm Tự Đức thứ 29 (1876), hành cung lợp ngói ở Thuận An mới chính thức được di dời đến vị trí mới (ở dưới chợ Thai Dương, trên Phương Đồn).

Hành cung Thuận An là nơi các vị vua Minh Mệnh, Thiệu Trị, Tự Đức thường hay lui tới nghỉ mát, đi tuần tiện xem diễn tập thủy quân ở cửa biển Thuận An. Đặc biệt, vua Tự Đức thường xuyên đưa Thái hậu đến hành cung nghỉ mát mỗi năm đến mùa hè. Như năm Tự Đức thứ 30 (1877), vào các tháng 5,6,7 mỗi tháng nhà vua rước Từ giá (mẹ) đến hành cung Thuận An nghỉ mát 1 đợt khoảng 5 đến 7 ngày xong quay trở về cung.

Trải qua thời gian và chiến tranh về sau hành cung này không còn nữa. Các sử liệu, tài liệu Châu bản còn sót lại đã giúp chúng ta biết thêm phần nào về một hành cung nghỉ mát ở cửa biển Thuận An dưới thời các vị vua đầu triều Nguyễn.

Minh Châu - Lê Thông