Nơi ghi dấu mùa thu lịch sử (*): Tưng bừng Ngày lễ Độc lập

Là chứng tích của một giai đoạn lịch sử quan trọng, tại ngôi nhà số 48 Hàng Ngang, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khởi thảo Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

"Giờ phút sung sướng nhất trong cuộc đời tôi"

Ngôi nhà số 48 Hàng Ngang xưa thuộc tổng Hữu Túc, sau đổi thành tổng Đông Thọ, huyện Thọ Xương; nay là phường Hoàn Kiếm, TP Hà Nội. Chủ nhân đầu tiên của ngôi nhà là cụ Trịnh Phúc Lợi, sau đó người con Trịnh Văn Bô thừa kế.

Nhà có 2 cổng - cổng chính là số 48 Hàng Ngang, cổng sau là số 35 Hàng Cân. Từ ngôi nhà cao tầng này có thể bao quát được xung quanh, bước sang nóc nhà bên cạnh hoặc xuống dưới mà không cần qua cầu thang, nên khi "có động" sẽ rất dễ di chuyển. Hơn nữa, nhờ mặt tiền là cửa hàng lớn tấp nập khách ra vào nên ngôi nhà hoàn toàn thuận lợi cho Bác Hồ cùng các đồng chí Trung ương Đảng ở và làm việc.

Theo tư liệu của Bảo tàng Hồ Chí Minh, trước Cách mạng Tháng Tám, nhà hoạt động cách mạng Khuất Duy Tiến đã liên hệ và giác ngộ cách mạng cho chủ nhà Trịnh Văn Bô. Không lâu sau đó, cả gia đình ông tham gia Mặt trận Việt Minh. Vì vậy, ngôi nhà của ông là cơ sở tin cậy của Việt Minh ở nội thành Hà Nội.

Mùa thu năm 1945, sau khi Hà Nội khởi nghĩa thắng lợi và chính quyền cách mạng được thành lập, Trung ương Đảng và Bác Hồ quyết định chuyển về Hà Nội để tiếp tục chỉ đạo giành chính quyền trong cả nước. Ngày 21-8-1945, đồng chí Trường Chinh cùng một số Ủy viên Trung ương Đảng đã về Hà Nội. Ngày 22-8-1945, Thường vụ Trung ương Đảng họp tại căn phòng gác 2 của ngôi nhà 48 Hàng Ngang, ra chỉ thị các nơi tiếp tục giành chính quyền và cử đồng chí Lê Đức Thọ lên Tân Trào - Tuyên Quang đón Bác.

Ngày 23-8-1945, Bác Hồ từ Chiến khu Việt Bắc trở về Hà Nội. Chiều 25-8-1945, đồng chí Trường Chinh lên làng Gạ đón Bác. Xe di chuyển từ đường Yên Phụ sang Hàng Than, Hàng Lược, Hàng Giấy, Hàng Mã rồi tới số nhà 35 Hàng Cân. Đến đây, cửa đã mở sẵn, xe đi thẳng vào trong sân. Bác xuống xe, theo cầu thang đi lên gác. Đối với những người giúp việc trong gia đình và hàng xóm khi ấy, Bác cùng các đồng chí Trung ương Đảng là các cụ, các ông ở quê đến chơi.

Sau đó một ngày, Bác triệu tập và chủ trì cuộc họp của Thường vụ Trung ương Đảng. Tại cuộc họp, Người đã nhất trí với Thường vụ Trung ương Đảng về những chủ trương đối nội, đối ngoại trong tình hình mới; về việc công bố danh sách thành viên Chính phủ lâm thời; chuẩn bị ra Tuyên ngôn Độc lập và tổ chức mít-tinh lớn tại Hà Nội.

Trên gác 2 của ngôi nhà có một căn phòng rộng, ở giữa kê một chiếc bàn vừa to vừa dài, xung quanh là 8 ghế tựa đệm mềm. Đây là nơi Bác thường làm việc với các lãnh đạo của Đảng.

Cuối phòng, sát tường phía sau kê một chiếc bàn tròn là nơi Bác thường ăn sáng. Còn chiếc bàn con kê sát tường góc phía trong là nơi Người thường ngồi suy nghĩ và đánh máy. Mặt bàn hình vuông, bọc da xanh màu lá mạ, vừa đủ để tập giấy bút và chiếc máy chữ nhỏ mang từ chiến khu về. Ngay tại chính chiếc bàn này, Bản Tuyên ngôn Độc lập đã được viết.

Tài liệu của Bảo tàng Hồ Chí Minh ghi lại: "Người nói, đây là giờ phút sung sướng nhất trong cuộc đời tôi. Tôi đã viết nhiều, nhưng lúc viết Tuyên ngôn Độc lập là lúc lòng tôi sung sướng nhất".

Ngôi nhà số 48 Hàng Ngang, TP Hà Nội là nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh khởi thảo Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Ảnh: HOÀNG LAN ANH

Thời khắc lịch sử

Ngày 2-9-1945, tại Quảng trường Ba Đình lịch sử, trước hàng chục vạn đồng bào đủ các tầng lớp, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thay mặt Chính phủ lâm thời trịnh trọng đọc Bản Tuyên ngôn Độc lập. Người mở đầu: "Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng. Tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được, trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc".

Quảng trường Ba Đình xưa là cổng phía Tây của Kinh thành Thăng Long, còn được gọi là Quảng trường Tròn (Rond Point Puginier). Đó là một khu đất gồm những bãi đất hoang và hồ ao mới lấp, rộng hàng chục hecta, nằm cạnh Phủ Toàn quyền Pháp, sau này là Phủ Chủ tịch.

Tên Quảng trường Ba Đình do bác sĩ Trần Văn Lai, người giữ chức Thị trưởng Hà Nội từ ngày 20-7 đến 19-8-1945, đặt. Thị trưởng Trần Văn Lai chọn tên Ba Đình bởi ông cảm phục nghĩa quân Đinh Công Tráng đã chống Pháp rất anh dũng ở căn cứ Ba Đình, Nga Sơn - Thanh Hóa vào những năm cuối thế kỷ XIX.

Ngày 2-9-1945, Hà Nội thay mặt các địa phương trong cả nước tổ chức Ngày lễ Độc lập. Từ sáng sớm, cả Hà Nội bừng lên màu cờ đỏ sao vàng và đèn, hoa rực rỡ. Giữa trưa, nhân dân thành phố và các vùng lân cận đã đổ về Quảng trường Ba Đình - nơi dựng Lễ đài Độc lập - và các phố chung quanh. Đúng 14 giờ, các thành viên của Chính phủ lâm thời bước lên lễ đài. Bài "Tiến quân ca" vang lên hùng tráng, lá cờ đỏ sao vàng được từ từ kéo lên.

Trong không khí trang nghiêm, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Bản Tuyên ngôn Độc lập lịch sử, tuyên bố với toàn thể nhân dân và thế giới: Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa độc lập - tự do ra đời.

Ba Đình hiện là quảng trường lớn nhất cả nước với khuôn viên dài 320 m, rộng 100 m, được chia thành 210 ô cỏ, xen giữa là các lối đi rộng 1,4 m. Chính giữa quảng trường là cột cờ cao 25 m. Nơi đây không chỉ diễn ra các cuộc diễu binh, diễu hành vào những dịp lễ lớn mà còn là địa điểm tham quan, vui chơi của du khách và người dân Hà Nội.

Tháng 6-2025, Bộ Quốc phòng đã công bố bản thuyết minh quy hoạch chi tiết dự án mở rộng Quảng trường Ba Đình. Theo đó, không gian quảng trường sẽ được mở rộng về phía Nam.

____________

(*) Xem Báo Người Lao Động từ số ra ngày 28-8

YẾN ANH