Nobel Y học 2025 gọi tên các nhà khoa học Mỹ và Nhật

Ngày 6-10, Ủy ban Nobel thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển trao giải Nobel Y học 2025 cho hai nhà khoa học Mỹ và một nhà khoa học Nhật vì những khám phá mang tính đột phá của họ về khả năng dung nạp miễn dịch ngoại biên, theo website của giải Nobel (nobelprize.org).

Nobel Y học năm nay đánh dấu lần trao giải thứ 115 của giải thưởng cao quý này.

Vinh danh “khám phá mang tính đột phá”

Viết trên website của tổ chức, Ủy ban Nobel gọi công trình vừa nhận giải Nobel Y học 2025 là “khám phá mang tính đột phá liên quan khả năng dung nạp miễn dịch ngoại vi, giúp ngăn chặn hệ miễn dịch gây hại cho cơ thể”.

Ba nhà khoa học nhận giải Nobel Y học 2025 lần lượt là TS Mary E. Brunkow tại Viện Sinh học Hệ thống (Mỹ), TS Fred Ramsdell công tác tại Công ty Công nghệ sinh học Sonoma Biotherapeutics (Mỹ) và GS Shimon Sakaguchi tại ĐH Osaka (Nhật).

Tên của ba nhà khoa học nhận giải Nobel Y học 2025 được vinh danh khi Ủy ban Nobel thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển công bố giải thưởng ngày 6-10. Ảnh: X

Các nhà khoa học đã phát hiện cách hệ miễn dịch bảo vệ con người khỏi hàng nghìn loại vi sinh vật khác nhau đang tìm cách xâm nhập cơ thể.

Theo website của giải Nobel, ba nhà khoa học đã xác định được loại tế bào mang tên “tế bào T điều hòa” (regulatory T cells) - hoạt động như những nhân viên an ninh của hệ miễn dịch - ngăn các tế bào miễn dịch tấn công chính cơ thể. Lĩnh vực nghiên cứu này được gọi là “dung nạp miễn dịch ngoại biên”.

“Phát hiện của họ có ý nghĩa quyết định đối với việc hiểu cách hệ miễn dịch vận hành, cũng như lý do vì sao không phải ai trong chúng ta cũng mắc các bệnh tự miễn nghiêm trọng” - ông Olle Kämpe, Chủ tịch Ủy ban Nobel, phát biểu.

Theo Ủy ban, vào năm 1995, ông Shimon Sakaguchi, một nhà miễn dịch học người Nhật, đã “đi ngược dòng” so với số đông các nhà khoa học thời bấy giờ khi tin rằng hệ miễn dịch phức tạp hơn những gì chúng ta nghĩ. Ông đưa ra phát hiện đầu tiên mang tính bước ngoặt về loại tế bào miễn dịch T hoàn toàn mới, có khả năng bảo vệ cơ thể khỏi các bệnh tự miễn.

Hai nhà khoa học người Mỹ là Brunkow và Ramsdell đã phát triển công trình của ông Sakaguchi vào đầu những năm 2000, khi họ giải thích vì sao một dòng chuột đặc biệt dễ mắc bệnh tự miễn. Họ phát hiện rằng những con chuột này có đột biến trong một gen, mà họ đặt tên là Foxp3. Sau đó, họ chứng minh rằng đột biến ở gen tương ứng trong cơ thể người gây ra IPEX, một bệnh tự miễn nghiêm trọng.

Đến năm 2003, GS Sakaguchi đã liên kết phát hiện của hai nhà khoa học Mỹ với phát hiện trước đó của ông trong thập niên 1990, chứng minh rằng gen Foxp3 điều khiển sự phát triển của tế bào T điều hòa.

Ý nghĩa công trình dung nạp miễn dịch ngoại biên

Ba nhà khoa học Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell và Shimon Sakaguchi. Ảnh: X

Giải thích về công trình của ba nhà khoa học vừa đoạt giải, Ủy ban Nobel lưu ý rằng hệ miễn dịch là kiệt tác của quá trình tiến hóa. Mỗi ngày, hệ miễn dịch bảo vệ chúng ta khỏi hàng nghìn loại virus, vi khuẩn và các vi sinh vật khác cố gắng xâm nhập vào cơ thể. Nếu không có hệ miễn dịch hoạt động bình thường, con người sẽ không thể tồn tại.

“Một trong những điều kỳ diệu của hệ miễn dịch là khả năng nhận diện mầm bệnh và phân biệt chúng với các tế bào của chính cơ thể. Những vi sinh vật đe dọa sức khỏe con người không hề ‘mặc đồng phục’ - chúng có vô số hình dạng khác nhau. Nhiều loài còn tiến hóa để giống tế bào người, như một dạng ngụy trang” - theo Ủy ban Nobel.

Vậy làm thế nào hệ miễn dịch biết được điều gì cần tấn công và điều gì cần bảo vệ? Và tại sao hệ miễn dịch không thường xuyên tấn công chính cơ thể chúng ta?

Trong suốt một thời gian dài, các nhà nghiên cứu tin rằng họ đã có lời giải cho những câu hỏi này: rằng các tế bào miễn dịch trưởng thành thông qua một quá trình gọi là dung nạp miễn dịch trung ương. Tuy nhiên, hệ miễn dịch của chúng ta hóa ra phức tạp hơn như vậy.

Bước đột phá diễn ra khi ba nhà khoa học Mary Brunkow, Fred Ramsdell và Shimon Sakaguchi khám phá ra tế bào T điều hòa, qua đó đặt nền móng cho một lĩnh vực nghiên cứu mới.

Cũng theo Ủy ban Nobel, những khám phá của các nhà khoa học đoạt giải đã mở ra con đường cho lĩnh vực nghiên cứu dung nạp ngoại biên, thúc đẩy sự phát triển của các liệu pháp điều trị ung thư và bệnh tự miễn. Thành tựu này cũng có thể mở đường cho những ca cấy ghép thành công hơn. Hiện nay, một số phương pháp điều trị dựa trên các phát hiện này đang được thử nghiệm lâm sàng.

THẢO VY