Nobel Kinh tế 2025 vinh danh ba nhà khoa học lý giải tăng trưởng dựa trên sáng tạo đột phá

Ba nhà khoa học Joel Mokyr, Philippe Aghion và Peter Howitt giành giải Nobel Kinh tế 2025.

Ngày 13/10, Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển công bố chủ nhân Giải thưởng Nobel Kinh tế học 2025 gồm: Joel Mokyr (79 tuổi) – Giáo sư Đại học Northwestern (Mỹ); Peter Howitt (79 tuổi) – Giáo sư Đại học Brown (Mỹ); Philippe Aghion (69 tuổi) – Giáo sư Trường INSEAD (Pháp) và Trường Kinh tế & Khoa học Chính trị London (Anh).

Theo hội đồng xét thưởng, ba nhà khoa học được vinh danh vì những đóng góp trong việc lý giải cơ chế tăng trưởng kinh tế dựa trên đột phá sáng tạo, giúp thế giới hiểu rõ hơn cách mà đổi mới công nghệ, tri thức và tinh thần sáng tạo thúc đẩy nền kinh tế phát triển lâu dài.

Công trình của Joel Mokyr tập trung vào việc lý giải vì sao và bằng cách nào tiến bộ công nghệ có thể duy trì được lâu dài. Ông sử dụng tư liệu lịch sử để chứng minh rằng tăng trưởng chỉ trở nên bền vững khi xã hội duy trì được sự cởi mở với tri thức và ý tưởng mới.

Theo Mokyr, trước Cách mạng Công nghiệp, con người phát minh ra nhiều điều mới, nhưng thiếu cơ chế giải thích khoa học khiến đổi mới không được duy trì liên tục. Chỉ khi tri thức được hệ thống hóa và xã hội tôn trọng sự sáng tạo, tăng trưởng kinh tế mới trở thành trạng thái bình thường.

Trong khi đó, hai nhà kinh tế Philippe Aghion và Peter Howitt lại được biết đến với lý thuyết nổi tiếng về sự phá hủy mang tính sáng tạo (creative destruction) – một khái niệm do nhà kinh tế học Joseph Schumpeter đề xuất từ thế kỷ trước, nay được hai ông phát triển và mô hình hóa thành cơ chế toán học. Theo lý thuyết này, mỗi đổi mới công nghệ tạo ra sản phẩm mới tốt hơn, đồng thời khiến công nghệ cũ bị đào thải. Đó là quy luật tự nhiên của phát triển: sáng tạo mang lại cơ hội, nhưng cũng gây ra sự thay đổi, thậm chí là “mất mát” ở những ngành nghề cũ.

Chủ tịch Ủy ban Nobel Kinh tế John Hassler nhận định: “Công trình của họ cho thấy tăng trưởng kinh tế không phải điều hiển nhiên. Chúng ta cần duy trì các cơ chế nuôi dưỡng sáng tạo, để không rơi vào tình trạng trì trệ khi các nhóm lợi ích cũ cố níu giữ quyền lực.”

Theo Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển, đổi mới công nghệ – từ trí tuệ nhân tạo, robot đến năng lượng tái tạo đang trở thành trung tâm của mọi nền kinh tế hiện nay. Tuy nhiên, quá trình đổi mới cũng kéo theo những xung đột xã hội, thất nghiệp cơ cấu và khoảng cách giàu nghèo. Các nghiên cứu của Aghion, Howitt và Mokyr không chỉ giúp các nhà hoạch định chính sách hiểu cách khai thác lợi ích của đổi mới, mà còn đưa ra khung lý thuyết để giảm thiểu rủi ro của sự hủy diệt sáng tạo.

Giới kinh tế học đánh giá đây là một trong những giải Nobel Kinh tế có sức ảnh hưởng nhất trong thập kỷ qua, bởi nó kết nối giữa lý thuyết tăng trưởng truyền thống và thực tiễn toàn cầu trong kỷ nguyên công nghệ 4.0.

Giải Nobel Kinh tế là giải thưởng cuối cùng trong chuỗi công bố hằng năm sau các hạng mục Y học, Vật lý, Hóa học, Văn học và Hòa bình. Khác với các giải còn lại được quy định trong di chúc của Alfred Nobel, Nobel Kinh tế được thành lập năm 1968, nhân kỷ niệm 300 năm Ngân hàng Trung ương Thụy Điển (Sveriges Riksbank) – đơn vị tài trợ quỹ cho giải.

Giống như các lĩnh vực khác, quy trình đề cử và lựa chọn được tiến hành bí mật và danh tính người được đề cử chỉ được công bố sau 50 năm. Người đoạt giải nhận huy chương, chứng nhận và 11 triệu kronor Thụy Điển (gần 1,2 triệu USD).

Tính đến nay, Nobel Kinh tế đã được trao 57 lần, trong đó phần lớn thuộc về các nhà khoa học Mỹ. Người trẻ nhất từng đoạt giải là 46 tuổi, còn cao tuổi nhất là 90 tuổi.

Năm 2024, giải thưởng thuộc về Daron Acemoglu, Simon Johnson và James A. Robinson, nhóm tác giả nổi tiếng của cuốn Why Nations Fail, được trao vì nghiên cứu về vai trò của thể chế trong sự thịnh vượng của các quốc gia.

Tuấn Khang