Nobel Kinh tế 2025: Vinh danh 3 nhà khoa học bởi kiến giải tăng trưởng dựa trên đổi mới sáng tạo

Về chi tiết, một nửa giải thưởng được trao cho Giáo sư Joel Mokyr “vì đã xác định được các điều kiện tiên quyết cho tăng trưởng bền vững thông qua tiến bộ công nghệ”. Một nửa giải thưởng còn lại được trao cho hai Giáo sư ông Philippe Aghion và Peter Howitt "vì lý thuyết tăng trưởng bền vững thông qua sự phá hủy mang tính sáng tạo”.

Công nghệ mới có thể thúc đẩy tăng trưởng bền vững như thế nào

Theo thông báo của Ủy ban trao giải, trong hai thế kỷ qua, lần đầu tiên trong lịch sử, thế giới đã chứng kiến sự tăng trưởng kinh tế bền vững. Điều này giúp rất nhiều người thoát khỏi đói nghèo và đặt nền móng cho sự thịnh vượng. Những người đoạt giải năm nay trong lĩnh vực khoa học kinh tế, giải thích cách đổi mới tạo động lực cho những tiến bộ nhiều hơn như thế nào.

Joel Mokyr, Philippe Aghion và Peter Howitt. Ảnh: AFP via Getty Images

Công nghệ phát triển nhanh chóng và ảnh hưởng đến tất cả chúng ta, với các sản phẩm và phương pháp sản xuất mới thay thế những cái cũ trong một chu kỳ vô tận. Đây là nền tảng cho tăng trưởng kinh tế bền vững, mang lại chuẩn mực sống, sức khỏe và chất lượng cuộc sống tốt hơn cho người dân trên toàn cầu.

Tuy nhiên, điều này không phải lúc nào cũng đúng. Ở mặt đối lập hoàn toàn, sự trì trệ là quy luật trong suốt phần lớn lịch sử loài người. Mặc dù thỉnh thoảng có những khám phá quan trọng, đôi khi dẫn đến điều kiện sống được cải thiện và thu nhập cao hơn, nhưng cuối cùng tăng trưởng kinh tế trong lịch sử luôn đi ngang.

Giáo sư Joel Mokyr đã dùng các tư liệu lịch sử như một phương tiện khám phá nguyên nhân khiến tăng trưởng bền vững trở thành chuẩn mực mới. Ông chứng minh rằng nếu các đổi mới muốn tiếp nối nhau trong một quá trình tự phát triển, chúng ta cần phải biết “một điều gì đó hoạt động hiệu quả” và cần có “những giải thích khoa học về lý do tại sao nó hoạt động hiệu quả”.

“Việc có những giải thích khoa hoa học về lý do tại sao” thường bị thiếu trước cuộc cách mạng công nghiệp, khiến việc xây dựng dựa trên những khám phá và phát minh mới trở nên khó khăn. Ông cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xã hội cởi mở với những ý tưởng mới và cho phép sự thay đổi diễn ra.

Giáo sư Philippe Aghion và Giáo sư Peter Howitt cũng nghiên cứu các cơ chế đằng sau tăng trưởng bền vững. Trong một bài báo năm 1992, họ xây dựng một mô hình toán học cho cái gọi là “sự phá hủy sáng tạo”: khi một sản phẩm mới và tốt hơn thâm nhập thị trường, các công ty bán sản phẩm cũ sẽ thua thiệt. Sự đổi mới đại diện cho một cái gì đó mới mẻ và do đó mang tính sáng tạo. Tuy nhiên, nó cũng mang tính phá hủy, vì công ty có công nghệ lỗi thời sẽ thua lỗ.

Theo những cách khác nhau, những người đoạt giải năm nay cho thấy sự phá hủy sáng tạo tạo ra những xung đột cần được quản lý với phương pháp mang tính xây dựng. Nếu không, sự đổi mới sẽ bị các công ty và nhóm lợi ích đã thành danh, những nhóm có nguy cơ bị bất lợi cản trở.

Các Giáo sư Joel Mokyr, Philippe Aghion và Peter Howitt giành giải Nobel Kinh tế năm 2025 vì "đã giải thích được tăng trưởng kinh tế dựa trên đổi mới sáng tạo".

Ông John Hassler, Chủ tịch Ủy ban Giải thưởng Khoa học Kinh tế, nhận xét: “Công trình của những người đoạt giải cho thấy tăng trưởng kinh tế không thể bị xem nhẹ. Chúng ta phải duy trì các cơ chế tạo nền tảng cho sự hủy diệt mang tính sáng tạo, tránh rơi vào tình trạng trì trệ”.

Trong di chúc năm 1895, Alfred Nobel, nhà bác học người Thụy Điển, là người phát minh ra thuốc nổ, đã hiến tặng phần lớn tài sản để tạo ra năm giải thưởng bao gồm: Hóa học, Vật lý và Sinh lý học/Y học cộng với một giải thưởng về Văn học và một giải thưởng về Hòa bình, nhằm ghi nhận "những người đã mang lại lợi ích lớn nhất cho nhân loại trong năm trước đó". Các giải thưởng đầu tiên được trao vào năm 1901.

Giải thưởng thứ sáu trong hệ thống giải trao Nobel hàng năm, về mặt kỹ thuật không phải là giải Nobel nhưng hiện được coi là một phần của hệ thống giải thưởng. Giải này được thành lập vào năm 1968, có tên Giải thưởng Sveriges Riksbank về Khoa học Kinh tế để tưởng nhớ Alfred Nobel, giải thưởng do Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển tại Stockholm trao. Giải thưởng này đã được trao 57 lần cho 99 người đoạt giải từ năm 1969 đến năm 2025.

Lan Chi