Nỗ lực xây dựng các trung tâm xạ trị proton tại Việt Nam

Bệnh viện Trung ương Huế sẵn sàng cho việc triển khai trung tâm xạ trị proton. Ảnh: Thượng Hiển

Xạ trị và xạ trị proton

Xạ trị là phương pháp điều trị các bệnh ung thư bằng bức xạ ion hóa, với mục đích chiếu một liều xạ tối đa vào thể tích khối u nhưng phải hạn chế đến mức thấp nhất liều nhiễm xạ cho các tổ chức lành xung quanh, vừa bảo đảm loại bỏ khối u vừa không để lại độc tính do xạ trị trên cơ thể bệnh nhân. Bên cạnh mục đích điều trị khỏi bệnh, xạ trị còn có vai trò quan trọng trong chăm sóc giảm nhẹ: điều trị đau và các triệu chứng khác của một bệnh ung thư tiến triển, như tắc nghẽn, chèn ép, chảy máu... Ước tính có khoảng 50 - 70% bệnh nhân ung thư cần xạ trị trong kế hoạch điều trị đa mô thức (phối hợp với các phương pháp điều trị khác, như: phẫu thuật, hóa trị, liệu pháp miễn dịch...).

Xạ trị proton là phương pháp sử dụng các hạt bức xạ proton năng lượng cao nhằm tiêu diệt tế bào ung thư. Hạt proton tích điện dương được tạo ra khi các âm điện tử (electron) tách ra khỏi nguyên tử hydro. Một hệ thống máy gia tốc sử dụng các nam châm để uốn cong các proton, cung cấp năng lượng và tăng tốc proton lên đến 70% tốc độ ánh sáng. Năng lượng proton có thể được điều chỉnh để tạo ra các chùm tia xuyên sâu từ 5cm đến 30cm vào cơ thể. Dựa trên đặc tính vật lý đặc biệt và hiệu ứng đỉnh Bragg, các proton khi di chuyển vào cơ thể, giải phóng năng lượng tối thiểu trong giai đoạn đầu và đạt cực đại tại vị trí khối u. Sau đó, năng lượng giảm nhanh chóng, gần như không tiếp tục lan truyền đến các tổ chức phía sau. Đặc điểm này làm cho xạ trị proton vượt trội so với các kỹ thuật xạ trị sử dụng chùm xạ photon hoặc electron.

Phát triển xạ trị proton tại Việt Nam

Báo cáo tại hội thảo với chủ đề “Xạ trị Proton trong điều trị ung thư - Tiềm năng tại Việt Nam”, Giáo sư Andrew L. Chang, chuyên gia đến từ Trung tâm Xạ trị proton California (Hoa Kỳ) cho biết, đến năm 2025, toàn thế giới có 114 trung tâm xạ trị proton, nhiều nhất là ở Mỹ (45 trung tâm), tiếp đến là châu Âu, Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc. Ở Đông Nam Á hiện nay, Singapore có 4 trung tâm và Thái Lan có 1 trung tâm. Giáo sư Andrew L. Chang cũng chia sẻ, tại Mỹ, các trung tâm proton được Chính phủ và cơ quan Y tế Mỹ phân bố hợp lý về dân số, khoảng cách địa lý để thuận lợi cho việc tiếp cận xạ trị hiện đại. Xạ trị proton cũng được bảo hiểm y tế chi trả 80% (lên đến 95% cho bệnh nhân là trẻ em) nếu bệnh lý thuộc danh mục được Bộ Y tế phê duyệt dựa trên đồng thuận của Hội Xạ trị Mỹ (ASTRO).

Tại Việt Nam trong hơn 10 năm qua, nhờ sự đầu tư đồng bộ các thiết bị chẩn đoán hình ảnh như: CT, MRI chất lượng cao, các hệ thống y học hạt nhân tiên tiến, bao gồm máy SPECT/CT, PET/CT, Cyclotron và các hệ thống máy gia tốc tuyến tính hiện đại, có thể thực hiện được hầu hết các kỹ thuật xạ trị tiên tiến, mang lại nhiều kết quả đáng khích lệ. Tuy vậy, những tiến bộ về xạ trị ung thư bao gồm xạ trị proton vẫn chưa có điểm dừng. Kết quả các thử nghiệm lâm sàng ở các nước tiên phong áp dụng kỹ thuật xạ trị proton đã chứng minh hiệu quả vượt trội của xạ trị proton trong việc tăng tỷ lệ sống sót, giảm tác dụng phụ nghiêm trọng, cải thiện chất lượng sống cho bệnh nhân.

Phát biểu tại hội thảo, GS.TS. Phạm Như Hiệp, Giám đốc Bệnh viện Trung ương Huế nhấn mạnh: “Xạ trị proton mang lại lợi ích to lớn cho các bệnh nhân nhi và những trường hợp khối u phức tạp, nằm ở vị trí khó hoặc gần các cơ quan quan trọng. Đây là nhóm bệnh nhân vốn rất dễ bị ảnh hưởng bởi tác dụng phụ của các phương pháp điều trị truyền thống. Việc triển khai xạ trị proton tại Bệnh viện Trung ương Huế không chỉ mở ra cơ hội tiếp cận công nghệ y tế tiên tiến cho người bệnh trong nước mà còn góp phần khẳng định vị thế của bệnh viện, hướng đến mục tiêu trở thành trung tâm điều trị ung thư chuyên sâu hàng đầu Đông Nam Á”.

Gần hai năm qua, Bộ Y tế đã liên tiếp tổ chức nhiều cuộc họp với các đơn vị liên quan nhằm đánh giá tiến độ hoàn thiện đề án xây dựng các trung tâm xạ trị proton tại Việt Nam. Theo đó, đề án xây dựng các trung tâm xạ trị proton dự kiến chuẩn bị đầu tư trong năm 2025, phấn đấu hoàn thành trong giai đoạn 2026 - 2030. Đồng thời, lãnh đạo Bộ Y tế cũng lưu ý những vấn đề liên quan đến chỉ định điều trị, mức thanh toán bảo hiểm y tế, đặc biệt cần làm rõ về hiệu quả kinh tế xã hội của đề án. Qua đó, đề án không chỉ nâng cao năng lực và chất lượng điều trị ung thư tại Việt Nam mà còn giảm bớt gánh nặng kinh tế do bệnh nhân phải ra nước ngoài điều trị.

Tại Bệnh viện Trung ương Huế, dự án xạ trị proton đã có những chuyển động tích cực. Ngày 17/7/2025, Bệnh viện đã lập báo cáo đề xuất chủ trương đầu tư trình Bộ Y tế phê duyệt. Song song đó, các cấp lãnh đạo thành phố Huế hoàn toàn ủng hộ và định hướng chọn khu đất rộng 5.700m2, số 12 Nguyễn Văn Cừ, rất gần với Bệnh viện để xây dựng Trung tâm Xạ trị proton. Việc xây dựng Trung tâm Xạ trị proton Huế là hoàn toàn khả thi khi Bệnh viện Trung ương Huế không chỉ sở hữu một hệ thống cơ sở hạ tầng đồng bộ, thiết bị y tế hiện đại mà còn có một đội ngũ nhân lực y, bác sĩ chất lượng cao, có nhiều kinh nghiệm trong điều trị ung thư và vận hành các thiết bị xạ trị hiện đại.

Đề án Trung tâm Xạ trị proton tại Huế thuộc danh mục các chương trình, dự án quan trọng, ưu tiên đầu tư nhằm mục tiêu ứng dụng bức xạ trong y tế, tiệm cận các quốc gia phát triển, đáp ứng đầy đủ nhu cầu, chất lượng khám, chữa bệnh ngày càng cao của Nhân dân, thu hút bệnh nhân quốc tế, đóng góp đáng kể cho sự phát triển kinh tế - xã hội. Đề án cũng hoàn toàn phù hợp với Quy hoạch của Chính phủ về mạng lưới y tế Quốc gia giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050; theo đó, cả nước sẽ có 6 bệnh viện được nâng cấp lên tiêu chuẩn quốc tế, trong đó có Bệnh viện Trung ương Huế.

PGS.TS. PHẠM NGUYÊN TƯỜNG