Nỗ lực đưa nước sạch lên vùng cao

Theo báo cáo giám sát của HĐND tỉnh, giai đoạn 2021 - 2024 đã chứng kiến sự vào cuộc quyết liệt của các cấp chính quyền và cơ quan chuyên môn của tỉnh trong việc đầu tư, xây dựng và vận hành hệ thống cấp nước sinh hoạt. Nhờ đó, tỷ lệ hộ dân nông thôn được sử dụng nước sinh hoạt ổn định và hợp vệ sinh đã tăng từ 84,42% vào năm 2021 lên 92,86% vào năm 2024, vượt 7,86% so với mục tiêu đặt ra cho đến năm 2025. Tương tự, tỷ lệ hộ dân nông thôn được tiếp cận nước sạch đạt quy chuẩn là 14,62%, cũng vượt 4,62% mục tiêu đề ra.

Học sinh vùng cao xã Mường Toong lấy nước sinh hoạt hàng ngày.

Cụ thể, trong giai đoạn 2021 - 2024, các cơ quan chuyên môn của Điện Biên đã tích cực triển khai nhiều chương trình, dự án ý nghĩa với sự hỗ trợ quý báu từ các đối tác quốc tế, mang lại những thay đổi tích cực và rõ rệt. Điển hình như chương trình Chương trình Mục tiêu Quốc gia xây dựng nông thôn mới đã chú trọng nâng cao năng lực cho cộng đồng. Riêng trong năm 2024, 138 tuyên truyền viên tại các huyện Mường Ảng, Tuần Giáo, Nậm Pồ, Tủa Chùa đã được tập huấn về quản lý, vận hành công trình và bảo vệ nguồn nước, tạo nên sức mạnh nội tại cho chính người dân địa phương. Song song với đó, chương trình Mở rộng quy mô vệ sinh và nước sạch nông thôn do Ngân hàng Thế giới tài trợ tập trung vào các xã đặc biệt khó khăn, không chỉ xây dựng và cải tạo 20 công trình cấp nước tập trung mà còn hỗ trợ 4.128 hộ gia đình xây dựng nhà tiêu hợp vệ sinh. Ngoài ra, dự án “Bạn hữu trẻ em” do UNICEF tài trợ đã trao tặng 500 bình lọc nước lõi gốm và thay thế hơn 300 lõi lọc cho 48 trường học tại các huyện Tuần Giáo, Điện Biên Đông và Tủa Chùa. Nhờ đó, 15.475 học sinh và giáo viên đã được tiếp cận nguồn nước có thể uống trực tiếp tại vòi, một món quà vô giá cho sức khỏe học đường.

Điểm nhấn sáng tạo trong hành trình mang nước sạch đến vùng cao là mô hình thu trữ nước mưa và lọc nước của tổ chức Gravity Water. Bắt đầu từ năm 2022, mô hình được thí điểm tại 5 trường học khó khăn về nước, sau đó được nhân rộng tại 55 trường và 10 cụm dân cư, với tổng kinh phí hơn 3,3 tỷ đồng. Không cần điện, không cần nguồn nước ngầm – hệ thống này sử dụng mái nhà làm phễu hứng mưa, dẫn nước qua bể trữ và hệ thống lọc để cho ra dòng nước tinh khiết. Với thiết kế thân thiện môi trường, dễ lắp đặt, chi phí hợp lý, mô hình đã mang lại nước sạch cho hơn 20.000 học sinh, giáo viên và người dân vùng cao.

Hệ thống thu trữ và lọc nước sạch được đầu tư tại bản Tìa Ghếnh C, xã Na Son.

Bản Tìa Ghếnh C, xã Na Son là một trong số những cụm dân cư được đầu tư hệ thống lọc nước của tổ chức Gravity Water. Ông Vừ Súa Tùng, Trưởng bản Tìa Ghếnh C cho biết: “Bản có 61 hộ, từ trước chỉ biết dùng chung một nguồn nước khe tự nhiên. Nước cứ thế chảy về, bà con dùng. Nhưng đến mùa khô, khoảng từ tháng 2 đến tháng 4, đầu nguồn không ổn định, nước cạn dần rồi mất hẳn. Nhiều nhà thiếu nước sinh hoạt, phải đi bộ rất xa tìm nguồn nước khác, vất vả lắm. Cái khó không chỉ là thiếu nước, mà còn là nỗi lo về sức khỏe khi nguồn nước không được đảm bảo vệ sinh, đặc biệt là với người già và trẻ nhỏ”.

Từ tháng 3/2025, được sự quan tâm của chính quyền và các tổ chức, một hệ thống thu trữ và lọc nước sạch của tổ chức Gravity Water đã được đầu tư lắp đặt ngay tại trung tâm bản. Anh Vừ Súa Tùng cho biết: “Từ khi có hệ thống này, cuộc sống khác hẳn. Hiện tại đã có 9 hộ gia đình ở gần được hưởng lợi trực tiếp; trong đó, 2 hộ đã tự nối đường ống dẫn nước về tận bể chứa của nhà mình. Còn lại, bà con khác trong bản ai có nhu cầu đều có thể đến lấy nước về dùng bất cứ lúc nào. Nước trong, sạch, bà con mừng lắm”,

Gần khu vực lọc nước nhất là gia đình anh Ly A Giờ. Trước đây, nhà anh cũng là một trong những hộ thường xuyên thiếu nước vào mùa khô. Anh Giờ kể: “Lúc trước chưa có hệ thống này, nước phải dùng tiết kiệm lắm, tắm giặt cũng không được thoải mái. Giờ đây, với nguồn nước dồi dào ngay cạnh nhà, nhà tôi đã có thể sử dụng đầy đủ cho mọi sinh hoạt hàng ngày”.

Không chỉ vậy, để đảm bảo an ninh nguồn nước, người dân trong bản Tìa Ghếnh C đã xây dựng một kế hoạch rất chủ động. Theo ông Vừ Súa Tùng cho biết thêm, vào mùa khô khi ít mưa, các hộ dân sẽ cùng nhau dẫn nước từ các khe suối khác về bể chứa của hệ thống để vừa lọc, vừa tích trữ, đảm bảo đủ nước sạch cho cả bản sử dụng.

Người dân bản Tìa Ghếnh C, xã Na Son sử dụng nước sạch trong sinh hoạt.

Bên cạnh những điểm sáng, việc đưa nước sạch lên vùng cao vẫn còn nhiều khó khăn, tồn tại. Theo thống kê, toàn tỉnh có tới 199 công trình cấp nước không còn hoạt động do hỏng hóc, xuống cấp nhưng chưa được làm thủ tục thanh lý. Ngoài ra, còn 237 công trình khác đang hoạt động kém bền vững, cần được sửa chữa, nâng cấp nhưng chưa được bố trí kinh phí. Ở khu vực nông thôn, vẫn còn nhiều công trình nước sạch chưa thực sự phát huy hết công suất thiết kế.

Những hạn chế trên xuất phát từ nhiều nguyên nhân cả khách quan lẫn chủ quan. Về khách quan, địa hình miền núi phức tạp, thời tiết khắc nghiệt gây khó khăn cho thi công và ảnh hưởng đến độ bền của công trình. Về chủ quan, một bộ phận người dân chưa có ý thức cao trong việc bảo vệ tài sản chung, vẫn còn tình trạng phá hoại, trộm cắp đường ống nước, tự ý đấu nối trái phép hoặc tự khoan giếng dù đã có công trình tập trung, gây lãng phí nguồn lực Nhà nước. Ngoài ra, sự phối hợp liên ngành trong thanh tra, kiểm tra hiệu quả công trình chưa thường xuyên. Việc phối hợp giữa các đơn vị thi công hạ tầng và đơn vị cấp nước chưa chặt chẽ, dẫn đến làm hư hỏng hệ thống cấp nước. Nguồn kinh phí bố trí cho việc duy tu, sửa chữa còn hạn chế, nhất là với các công trình do UBND xã quản lý…

Để hiện thực hóa mục tiêu đảm bảo nguồn nước sạch, bền vững cho nông thôn, cần một chiến lược đồng bộ và lâu dài hơn. Trước hết, cần có những chính sách cụ thể để hỗ trợ các địa phương, nhất là vùng khó khăn, trong việc nâng cấp, sửa chữa và quản lý công trình nước sinh hoạt. Đồng thời, cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ mới trong giám sát chất lượng nước, phát hiện rò rỉ, thất thoát và tối ưu hóa vận hành. Các công trình đầu tư mới phải gắn với khảo sát thực địa, phù hợp địa hình, đảm bảo độ bền vững lâu dài và hiệu quả khai thác thực tế.

Một yếu tố quan trọng không kém chính là sự thay đổi nhận thức trong cộng đồng. Người dân cần được tuyên truyền, hướng dẫn cụ thể về vai trò, lợi ích và trách nhiệm trong việc sử dụng và bảo vệ nguồn nước. Chính quyền địa phương cần vào cuộc mạnh mẽ hơn, nhất là cấp xã, thôn, bản – nơi gần dân nhất và hiểu dân nhất. Bên cạnh đó, việc nâng cao đời sống người dân, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số và hộ nghèo cũng góp phần giúp họ có điều kiện hơn trong việc tiếp cận dịch vụ nước sạch. Có như vậy, nước sạch không chỉ là một dịch vụ xã hội, mà còn trở thành một phần của văn hóa sống văn minh và bền vững ở nông thôn

Bài, ảnh: Diệp Chi