Nỗ lực bảo tồn điệu hát Cheo của người Xơ Đăng

Trước thực tế đó, chính quyền và người dân xã Ngọk Réo đang nỗ lực bảo tồn, khôi phục làn điệu Cheo, góp phần gìn giữ bản sắc và làm phong phú đời sống tinh thần của cộng đồng.

Người giữ lửa

Ở làng Kon Stiu, xã Ngọk Réo, có một người phụ nữ vẫn ngày ngày hát làn điệu Cheo, như thể muốn giữ lại tiếng lòng của dân tộc mình trước sự hối hả của thời gian. Đó là nghệ dân Y Der (62 tuổi), dân tộc Xơ Đăng, người duy nhất trong xã hát được trọn vẹn làn điệu Cheo truyền thống.

Bà Y Der chia sẻ về ý nghĩa làn điệu Cheo.

Theo bà Y Der, Cheo là làn điệu cổ xưa của người Xơ Đăng ở xã Ngọk Réo. Cheo không chỉ vang lên trong hội làng mà còn là lời ru con, lời tiễn biệt người đi xa, là tiếng nói gửi gắm tình cảm, lòng biết ơn và ước vọng về cuộc sống no đủ. Trong từng nhịp Cheo đều có tiếng gió đại ngàn, tiếng suối róc rách và cả niềm tự hào, nỗi nhớ thương cùng khát vọng vươn lên của người Xơ Đăng.

"Ngày xưa, khắp làng ai cũng hát làn điệu Cheo. Lễ hội hát, đi rẫy hát, giã gạo cũng hát. Hát để kể chuyện, để tâm tình. Giờ thì chẳng mấy ai còn nhớ, còn hát nữa, chỉ còn mình tôi thôi", bà Y Der nói với giọng trầm buồn.

Thuở đôi mươi, bà Y Der đã được mẹ truyền dạy những câu hát Cheo mộc mạc, sâu lắng. Bà thuộc hàng chục bài, mỗi bài gắn với một câu chuyện, một phong tục riêng. Giờ đây, khi tuổi đã cao, bà vẫn thuộc lòng từng lời ca, nhịp hát, tất cả như đã hòa vào máu thịt.

Nhận thấy làn điệu Cheo đang dần mai một, những năm qua, bà Y Der dành nhiều thời gian để truyền dạy cho lớp trẻ trong làng. Bà kiên nhẫn hướng dẫn từ cách lấy hơi, nhả chữ cho đến biểu cảm khi cất giọng. Dù chỉ có đôi ba đứa trẻ chịu ngồi nghe, bà vẫn say sưa hát.

"Tôi chỉ sợ khi mình không còn nữa, người ta sẽ quên mất làn điệu này. Vì thế, chừng nào còn hát được, tôi vẫn sẽ hát".

- Bà Y Der

Bà Y Der say sưa chỉ dạy làn điệu Cheo cho người trẻ làng Kon Stiu.

Không chỉ truyền dạy, bà Y Der còn cẩn thận ghi âm lại giọng hát của mình, xem đó là cách gửi gắm tiếng Cheo cho mai sau. Bà sợ rằng khi mình không còn, điệu hát ấy cũng sẽ chìm vào quên lãng.

Ngoài việc lưu giữ, bà còn sáng tác thêm những bài hát Cheo mới. Nội dung bài hát bà sáng tác thường nói về những đổi thay của buôn làng, về con đường bê tông thay cho lối đất đỏ, về trẻ nhỏ được đến trường, về mùa vụ ấm no.

"Tiếng Cheo là tiếng của núi rừng, của tổ tiên. Giữ được điệu Cheo là giữ được hồn người, hồn dân tộc", bà nói, mắt ánh lên niềm tự hào.

Bà Y Der hướng dẫn học sinh Trường Trung học cơ sở xã Ngọk Réo hát làn điệu Cheo.

Cứ thế, giọng hát của bà Y Der mỗi ngày vẫn cất lên, ngân dài và sâu lắng. Tiếng hát ấy không chỉ là âm thanh của ký ức, mà còn là hơi thở của một nét đẹp văn hóa đang dần hồi sinh nhờ tình yêu, niềm tin và khát vọng bền bỉ của người nghệ nhân già.

Nỗ lực lan tỏa

Lo lắng làn điệu Cheo sẽ mai một, em Y Lũin, học sinh lớp 10, Trường Phổ thông Dân tộc nội trú THPT Đăk Hà và em Y Mai Trang, học sinh lớp 9, Trường THCS xã Ngọk Réo, đã triển khai dự án "Đánh thức làn điệu dân ca Cheo của người Xơ Đăng xưa tại xã Ngọk Réo".

Chia sẻ về ý tưởng thực hiện, em Y Lũin cho biết, ở xã Ngọk Réo nơi chúng em sống chỉ còn bà Y Der hát được trọn vẹn làn điệu Cheo. Chúng em sợ nếu không có người kế thừa, làn điệu Cheo sẽ mai một. Vì thế, chúng em thực hiện dự án này với mong muốn góp phần bảo tồn, gìn giữ nét đẹp truyền thống của dân tộc mình.

Y Lũin và Y Mai Trang tìm hiểu về nguồn gốc, ý nghĩa làn điệu Cheo.

Từ quyết tâm đó, Y Lũin và Y Mai Trang bắt đầu tìm hiểu, nghiên cứu về nguồn gốc, giai điệu, ý nghĩa của làn điệu Cheo. Không chỉ dừng lại ở sách, báo, các em còn đến gặp trực tiếp nghệ nhân Y Der để được nghe, học và ghi chép lại từng lời ca.

Sau thời gian dài thu thập tư liệu, nhóm học sinh đã thiết kế một ấn phẩm số gồm 5 bài hát Cheo với đầy đủ sheet nhạc, beat nhạc, bản thu âm và video minh họa.

Ấn phẩm sau đó được các em giới thiệu tại Trường THCS xã Ngọk Réo trong giờ ra chơi, các buổi ngoại khóa, đồng thời chia sẻ trên các nền tảng như Youtube, Zalo, Facebook thu hút đông đảo lượt tiếp cận. Từ kết quả đó, Y Lũin và Y Mai Trang thành lập câu lạc bộ hát dân ca Cheo với 45 học sinh tham gia. Hằng tuần, nhóm học sinh trực tiếp hướng dẫn các bạn tập hát và biểu diễn.

Từ khi tham gia câu lạc bộ hát dân ca Cheo, em Y Phượng, học sinh lớp 9, Trường THCS xã Ngọk Réo, mới biết đến làn điệu Cheo truyền thống của dân tộc mình.

"Hiện tại, em đã hát thành thạo hai bài Cheo là Ru con và Bộ đội làm dân công. Thời gian tới em sẽ học thêm nhiều bài khác và dạy lại cho chị, em gái để cùng gìn giữ làn điệu của dân tộc mình", Y Phượng cho hay.

Y Lũin, Y Mai Trang và nghệ nhân Y Der hướng dẫn các bạn trong câu lạc bộ hát làn điệu Cheo.

Không chỉ lan tỏa trong trường học, Y Lũin và Y Mai Trang còn thành lập đội tuyên truyền để phổ biến nội dung và cách hát làn điệu Cheo đến người dân trong xã. Từ không biết, đã từng nghe qua đến nay nhiều người đã bắt đầu tập hát làn điệu Cheo.

"Chúng em sẽ tiếp tục tìm hiểu, ghi chép thêm nhiều bài hát khác rồi bổ sung vào ấn phẩm số để lan tỏa đến mọi người. Hy vọng rằng, từ ấn phẩm số làn điệu Cheo sẽ được nhiều người biết đến hơn", Y Mai Trang bày tỏ.

Chủ tịch UBND xã Ngọk Réo Đặng Ngọc Tiến cho biết, địa phương luôn chú trọng đến việc bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống, đặc biệt là làn điệu Cheo của người Xơ Đăng. Trước thực trạng làn điệu Cheo có nguy cơ mai một, xã thường xuyên gặp gỡ các nghệ nhân để khuyến khích truyền dạy và biểu diễn trong các dịp lễ hội.

Thời gian tới, xã sẽ mở lớp truyền dạy, ghi hình, lưu trữ tư liệu và đưa làn điệu Cheo vào các hoạt động văn hóa nhằm lan tỏa rộng rãi giá trị của làn điệu dân ca này.

Bài, ảnh: THU HIỀN