Niềm tin xã hội - nền tảng kiến tạo một nền quản trị liêm chính

Nhiệm vụ mới chưa có tiền lệ

Việc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam - theo chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm - chủ trì xây dựng Bộ chỉ số niềm tin xã hội cấp tỉnh vì vậy không chỉ là một nhiệm vụ mới, chưa có tiền lệ, mà còn tạo cơ sở khoa học để đánh giá hiệu quả quản trị, điều hành và củng cố mối quan hệ giữa chính quyền với Nhân dân.

Dự kiến Bộ chỉ số gồm 5 nhóm chính, 23 chỉ số thành phần, trong đó có chỉ số niềm tin vào hệ thống chính trị; niềm tin vào pháp luật và thực thi pháp luật; niềm tin vào kinh tế - môi trường đầu tư; niềm tin vào an sinh xã hội; niềm tin vào Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị, xã hội… Bộ chỉ số này được kỳ vọng khi hoàn thiện sẽ trở thành công cụ đánh giá toàn diện mức độ tín nhiệm của người dân đối với hệ thống chính trị ở từng địa phương; phản ánh trung thực chất lượng cung ứng dịch vụ công; năng lực và đạo đức công vụ của đội ngũ cán bộ.

Hiện Việt Nam chưa có một bộ công cụ độc lập để đo lường niềm tin xã hội theo cấp độ địa phương. Mặc dù chúng ta đã có nhiều báo cáo đánh giá mức độ hài lòng, như Chỉ số cải cách hành chính (PAR INDEX), Chỉ số hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh (PAPI), Chỉ số hài lòng của người dân đối với sự phục vụ của cơ quan hành chính nhà nước (SIPAS)… nhưng chưa có công cụ nào “bắt mạch” toàn diện niềm tin xã hội dưới góc nhìn vừa khoa học, vừa mang tính quản trị hiện đại và phù hợp với điều kiện Việt Nam. Đó chính là vấn đề mà Bộ chỉ số niềm tin xã hội hướng tới giải quyết.

Một bộ chỉ số nếu được xây dựng trên nền tảng khoa học, độc lập và thực tiễn sẽ mang lại cơ sở dữ liệu có độ tin cậy cao, hỗ trợ đắc lực cho hệ thống chính trị trong việc hoạch định chính sách dựa trên bằng chứng. Thay vì chỉ dựa trên báo cáo giấy tờ, chính quyền các cấp có thể dựa vào dữ liệu đánh giá từ người dân để điều chỉnh quy trình, cải thiện thái độ phục vụ, ứng dụng công nghệ số để giảm thời gian xử lý, tăng mức độ hài lòng và tạo dựng niềm tin xã hội bền vững. Kết quả đánh giá cũng giúp nhận diện lĩnh vực, cơ quan hoặc địa bàn có nguy cơ phát sinh tiêu cực, từ đó đẩy mạnh công tác kiểm tra, giám sát và xử lý kịp thời, góp phần phòng ngừa suy thoái, ngăn chặn vi phạm ngay từ sớm, từ xa.

Một giá trị quan trọng khác là Bộ chỉ số niềm tin xã hội sẽ trở thành công cụ hữu hiệu để tăng cường giám sát xã hội. Khi chỉ số được công bố công khai, minh bạch, người dân có thể theo dõi sự thay đổi của địa phương mình theo thời gian; các tổ chức chính trị - xã hội có căn cứ để kiến nghị, phản biện; cơ quan dân cử có dữ liệu để giám sát việc thực thi chính sách. Sự giám sát ấy, khi dựa trên dữ liệu khách quan, sẽ góp phần thúc đẩy liêm chính, giảm tiêu cực, tăng trách nhiệm giải trình, buộc cơ quan công quyền phải nỗ lực hơn để phục vụ Nhân dân.

Độc lập, khách quan - điều kiện sống còn của Bộ chỉ số

Để Bộ chỉ số niềm tin xã hội không chỉ là báo cáo tham khảo mang tính hình thức mà phải trở thành chất liệu quan trọng để kiến nghị chính sách, thúc đẩy cải cách hành chính, điều quan trọng hơn cả là dữ liệu đó phải chuyển hóa thành hành động cụ thể. Bởi khi các vấn đề đã được “chỉ mặt đặt tên” nhưng không được xử lý đến nơi đến chốn, niềm tin xã hội có thể còn suy giảm mạnh hơn. Đây cũng là nội dung được nhiều chuyên gia, nhà khoa học và cán bộ Mặt trận chỉ ra tại Hội thảo khoa học tham vấn nội dung, cách thức triển khai đánh giá độc lập Bộ chỉ số niềm tin xã hội cấp tỉnh vừa diễn ra tuần trước.

Các ý kiến thống nhất cho rằng, Bộ chỉ số phải trả lời được những câu hỏi lớn: Niềm tin của người dân đang ở mức nào? Điểm mạnh, điểm yếu của mỗi địa phương nằm ở đâu? Những yếu tố nào thúc đẩy hoặc làm suy giảm niềm tin? Địa phương cần giải pháp gì để củng cố niềm tin xã hội một cách bền vững? Thay vì chỉ dựa trên báo cáo nội bộ của cơ quan công quyền, Bộ chỉ số lấy người dân làm trung tâm theo đúng tinh thần “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”.

Đặc biệt, trong việc xây dựng Bộ chỉ số niềm tin xã hội, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cần bảo đảm tuyệt đối nguyên tắc độc lập và khách quan. Cần tuyệt đối tránh tình trạng các đơn vị chịu sự đánh giá lại tham gia vào quy trình thu thập hoặc xử lý dữ liệu. Chỉ khi quá trình đánh giá được thực hiện độc lập, khách quan, công khai và minh bạch, kết quả mới có đủ độ tin cậy để người dân và các cơ quan hoạch định chính sách sử dụng. Cùng với đó, cần thiết lập quy trình bảo mật danh tính nghiêm ngặt; kết hợp dữ liệu khảo sát và dữ liệu thống kê, gắn kết quả đo lường với trách nhiệm giải trình, bởi lẽ sức mạnh của một bộ chỉ số không chỉ nằm ở bảng xếp hạng mà ở áp lực cải cách tạo ra sau đó. Do đó, cần xây dựng cơ chế để chính quyền các cấp tổ chức đối thoại, giải trình và đưa ra kế hoạch khắc phục cụ thể khi chỉ số niềm tin trong lĩnh vực nào đó sụt giảm…

Có thể nói, niềm tin xã hội phần lớn được hình thành từ trải nghiệm của người dân trong tương tác hằng ngày với cơ quan công quyền, như: thủ tục hành chính có thông suốt hay không, cán bộ có tận tâm và liêm chính hay không, việc cung cấp dịch vụ công có minh bạch hay không, tiếng nói của người dân có được lắng nghe và phản hồi một cách nghiêm túc hay không?

Do đó, việc xây dựng và vận hành Bộ chỉ số niềm tin xã hội cấp tỉnh vừa giúp đo lường mức độ tín nhiệm của người dân, vừa tạo ra cơ chế thúc đẩy hệ thống chính trị đổi mới mạnh mẽ hơn, minh bạch hơn, trách nhiệm hơn; đồng thời tạo nền tảng cho sự đồng thuận và đoàn kết xã hội - yếu tố quyết định cho sự phát triển bền vững của đất nước. Khi kết quả đánh giá được sử dụng hiệu quả, trở thành cơ sở cải cách thủ tục hành chính.

Khánh Chi