Niềm tin trên môi trường số cần được bảo vệ

Đằng sau hành động pháp lý ấy không chỉ là việc bảo vệ quyền lợi hợp pháp của một tập đoàn kinh tế tư nhân, mà còn là lời cảnh tỉnh và thông điệp gửi tới toàn xã hội: Tin giả không thể được dung thứ, và niềm tin xã hội, nhất là niềm tin trên môi trường số cần được bảo vệ như một giá trị cốt lõi.

Trên thế giới, nhiều quốc gia, tập đoàn công nghệ cũng đang tiến hành những chiến dịch quy mô nhằm chống lại sự lan tràn của thông tin sai lệch. Tất cả cho thấy “niềm tin số” đã trở thành vấn đề trung tâm của kỷ nguyên chúng ta đang sống, một nền tảng không thể thiếu để đảm bảo sự phát triển bền vững của văn hóa, kinh tế và đời sống xã hội.

Trong kỷ nguyên số, nơi từng cú nhấp chuột có thể tạo ra hiệu ứng dây chuyền, “niềm tin số” đã trở thành tài sản vô hình nhưng vô cùng quý giá của mỗi cá nhân, tổ chức và cả quốc gia. Nếu như ở thế kỷ trước, niềm tin gắn với đồng tiền, với sự trung thực trong giao thương và hệ thống pháp luật thì nay, niềm tin ấy được chuyển hóa mạnh mẽ vào không gian mạng, nơi con người giao tiếp, kinh doanh, sáng tạo, bày tỏ quan điểm và kiến tạo cộng đồng.

Niềm tin số không chỉ đơn giản là tin tưởng vào thông tin trên Internet, mà còn bao hàm sự tin cậy vào toàn bộ hệ sinh thái số: Từ hạ tầng công nghệ, khung pháp luật, chuẩn mực ứng xử đến cách các cá nhân và doanh nghiệp hành xử trước cộng đồng. Nó chính là “nguồn vốn xã hội” mới, có giá trị ngang bằng, thậm chí vượt lên so với những tài sản hữu hình. Một xã hội muốn phát triển nhanh, bền vững trong thời đại toàn cầu hóa và trí tuệ nhân tạo phải đặt nền tảng trên niềm tin ấy, nếu không sẽ dễ dàng rơi vào khủng hoảng thông tin, khủng hoảng niềm tin, và từ đó kéo theo khủng hoảng văn hóa, xã hội.

Những sự kiện gần đây cho thấy tính chất sống còn của niềm tin số. Vụ Vingroup khởi kiện các đối tượng tung tin giả trên mạng không đơn thuần là một tranh chấp pháp lý, mà còn là lời khẳng định: Doanh nghiệp không chỉ bảo vệ uy tín của mình mà còn đang chung tay gìn giữ niềm tin xã hội, củng cố niềm tin vào công lý và vào sự thật. Ở cấp độ quốc tế, nhiều chính phủ đã hành động quyết liệt chống lại sự lan truyền tin giả, coi đó là mối đe dọa trực tiếp đến an ninh quốc gia và sự ổn định xã hội. Có thể nói, trong thế giới hôm nay, ai nắm giữ được niềm tin số thì sẽ có lợi thế cạnh tranh, có khả năng dẫn dắt dư luận, thậm chí dẫn dắt sự phát triển.

Nếu coi niềm tin số là “tài sản vô hình” của quốc gia thì tin giả chính là loại “virus độc hại” có khả năng tấn công trực diện vào nền tảng ấy. Trong kỷ nguyên mà mạng xã hội trở thành không gian sinh hoạt quen thuộc của hàng chục triệu người Việt, mỗi thông tin sai lệch, dù nhỏ bé, cũng có thể nhanh chóng lan rộng, tạo thành làn sóng dư luận, gây tổn hại nghiêm trọng đến cá nhân, doanh nghiệp và thậm chí cả xã hội. Không ít trường hợp đã cho thấy sự nguy hiểm của tin giả.

Chỉ trong một thời gian ngắn, những tin đồn thất thiệt có thể khiến giá cổ phiếu lao dốc, niềm tin của khách hàng lung lay, uy tín của cả một tập đoàn bị xói mòn. Vụ việc Vingroup quyết liệt khởi kiện là minh chứng rõ ràng. Hành động ấy không chỉ nhằm bảo vệ lợi ích chính đáng của doanh nghiệp, mà còn là thông điệp mạnh mẽ gửi tới xã hội: Tin giả không thể được dung thứ, và bảo vệ sự thật chính là bảo vệ sức khỏe tinh thần và văn hóa cộng đồng.

Thách thức càng lớn hơn khi công nghệ mới, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo, đang bị lợi dụng để sản xuất tin giả với mức độ tinh vi ngày càng cao. Deepfake có thể tạo ra hình ảnh, giọng nói gần như thật, làm mờ ranh giới giữa đúng - sai, thật - giả. Điều này đặt ra một nguy cơ hiện hữu: Nếu người dân mất khả năng phân biệt thông tin, sự hoang mang và bất tín sẽ lan rộng, khiến niềm tin số vốn đã mong manh lại càng dễ bị lung lay.

Ở cấp độ toàn cầu, Liên Hợp Quốc đã nhiều lần cảnh báo về “đại dịch tin giả”, còn nhiều quốc gia coi thông tin độc hại là một dạng “vũ khí mềm” có thể gây bất ổn chính trị, xã hội. Việt Nam không nằm ngoài xu thế đó. Vì vậy, việc nhận diện tin giả, tăng cường “sức đề kháng” thông tin cho cộng đồng, đồng thời có biện pháp pháp lý mạnh tay chính là con đường bắt buộc để bảo vệ niềm tin xã hội, cũng tức là bảo vệ an ninh quốc gia trong kỷ nguyên số.

Trong cuộc chiến chống tin giả, bảo vệ niềm tin số không phải là việc của riêng ai. Đây là trách nhiệm chung của cả hệ thống chính trị, cộng đồng doanh nghiệp và từng công dân. Bởi nếu một mắt xích buông lỏng, cả chuỗi niềm tin sẽ dễ dàng sụp đổ. Trước hết, Nhà nước phải đóng vai trò “lá chắn” pháp lý. Một khung pháp luật nghiêm minh, cập nhật với tốc độ thay đổi của công nghệ là nền tảng để ngăn chặn và xử lý tin giả.

Các nghị định, luật an ninh mạng, cùng những biện pháp chế tài mạnh mẽ cần được triển khai đồng bộ, công khai, minh bạch, để người dân tin rằng pháp luật luôn đứng về phía sự thật. Không chỉ dừng lại ở chế tài, Nhà nước còn cần đi đầu trong việc cung cấp thông tin chính thống, nhanh chóng, kịp thời, giúp người dân không bị rơi vào “vùng trống thông tin” - nơi tin giả dễ dàng nảy sinh.

Doanh nghiệp cũng không thể thờ ơ. Trong bối cảnh truyền thông số, uy tín của doanh nghiệp chính là “tài sản mềm” quyết định sức cạnh tranh. Bảo vệ niềm tin của khách hàng không chỉ bằng sản phẩm chất lượng, mà còn bằng sự minh bạch, trách nhiệm và bản lĩnh trong ứng xử với khủng hoảng truyền thông. Vụ việc Vingroup khởi kiện tin giả là một minh chứng: Doanh nghiệp không chấp nhận im lặng trước sai trái, mà chủ động đứng lên bảo vệ danh dự, qua đó góp phần bảo vệ sự lành mạnh của môi trường kinh doanh và niềm tin của toàn xã hội.

Và cuối cùng, không thể thiếu vai trò của từng công dân. Trong một thế giới mà “mỗi người vừa là độc giả vừa là nhà báo” nhờ mạng xã hội, trách nhiệm của công dân số là không chia sẻ tin chưa kiểm chứng, không vô tình tiếp tay cho thông tin độc hại. Kỹ năng số, khả năng kiểm chứng nguồn tin, đọc hiểu dữ liệu, phân biệt thật - giả giờ đây đã trở thành yêu cầu thiết yếu, không khác gì kỹ năng đọc viết trong xã hội truyền thống. Một công dân số có trách nhiệm chính là “bức tường lửa” vững chắc bảo vệ niềm tin chung. Chỉ khi Nhà nước quyết liệt, doanh nghiệp bản lĩnh, người dân trách nhiệm thì niềm tin số mới có thể được củng cố, lan tỏa, trở thành sức mạnh mềm của quốc gia trong kỷ nguyên mới.

PGS.TS BÙI HOÀI SƠN