Những việc cần làm ngay để khởi công xây dựng nhà máy điện hạt nhân

Khu vực dự kiến xây dựng dự án Nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận 1. Ảnh: Nguyễn Thành

Một là, khẩn trương xây dựng đầy đủ và đồng bộ nghị định, thông tư và các quy chuẩn kỹ thuật phục vụ quản lý dự án điện hạt nhân, ưu tiên đáp ứng yêu cầu của các giai đoạn đầu tiên cho đến khởi công xây dựng nhà máy điện hạt nhân.

Đồng thời, cần nghiên cứu ban hành một số quy chuẩn kỹ thuật cần thiết phục vụ công tác lập, thẩm định, đánh giá và phê duyệt hồ sơ đề nghị cấp phép ở các giai đoạn mà trong nghị định và thông tư liên quan không có tiêu chí định lượng làm cơ sở thực hiện.

Đối với hướng dẫn thực hiện các yêu cầu an toàn hạt nhân và hướng dẫn thực thi các khuyến cáo an ninh hạt nhân của Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA), cần đề nghị cấp thẩm quyền cho phép áp dụng trực tiếp, chưa cần Việt hóa thành tiêu chuẩn hay hướng dẫn pháp quy của Việt Nam phục vụ triển khai dự án điện hạt nhân ở thời điểm hiện nay. Ngoài ra, cho phép sử dụng các tiêu chuẩn kỹ thuật và quy chuẩn kỹ thuật của đối tác, nhưng đối tác phải chứng minh sự phù hợp với các điều kiện đặc thù riêng của Việt Nam.

Để triển khai thực hiện nhiệm vụ này, Bộ Khoa học và Công nghệ cần xây dựng trình phê duyệt Kế hoạch tổng thể hoàn thiện khuôn khổ pháp luật và pháp quy hạt nhân phục vụ quản lý dự án điện hạt nhân và định kỳ cập nhật, bổ sung, hoàn thiện bản kế hoạch này.

Hai là, cập nhật và phê duyệt Báo cáo nghiên cứu tiền khả thi. Theo quy định của Luật Năng lượng nguyên tử 2025, Báo cáo nghiên cứu tiền khả thi của dự án điện hạt nhân phải được lập và trình phê duyệt phù hợp với tình hình thực tế và yêu cầu hiện nay. Nghị quyết số 189/2025/QH15 ngày 19/2/2025 đã yêu cầu phải lập, thẩm tra báo cáo nghiên cứu tiền khả thi.

Để có cơ sở thẩm tra Báo cáo nghiên cứu tiền khả thi, cần xây dựng các quy định đặc thù riêng của lĩnh vực điện hạt nhân, khác với các loại hình năng lượng khác. Các quy định đặc thù này bao gồm: yêu cầu về cơ sở hạ tầng hạt nhân quốc gia cần đạt được tại điểm mốc số 1 (quyết định chủ trương đầu tư) theo hướng dẫn của IAEA trong các tài liệu NG-G-3.1, SSG-16 và NG-T-3.2; yêu cầu về đánh giá sơ bộ và lựa chọn địa điểm xây dựng nhà máy điện hạt nhân để phục vụ cho việc khảo sát chi tiết ở giai đoạn nghiên cứu khả thi.

Để đáp ứng yêu cầu này, Bộ Khoa học và Công nghệ cần xây dựng thông tư quy định các yêu cầu về hạ tầng kỹ thuật tại các điểm mốc trong lộ trình triển khai dự án điện hạt nhân đầu tiên của Việt Nam, dựa trên các hướng dẫn nêu trên của IAEA. Đây sẽ là căn cứ bắt buộc và là điều kiện cần để xem xét thẩm tra, phê duyệt Báo cáo nghiên cứu tiền khả thi cũng như Báo cáo nghiên cứu khả thi, cấp phép xây dựng và cấp phép vận hành ở các giai đoạn sau này.

Ba là, lập hồ sơ và phê duyệt địa điểm xây dựng nhà máy điện hạt nhân. Việc phê duyệt địa điểm có thể được thực hiện riêng biệt hoặc đồng thời với việc phê duyệt Báo cáo nghiên cứu khả thi (FS) của dự án điện hạt nhân, theo quy định tại Điều 43 Luật Năng lượng nguyên tử 2025. Để sớm triển khai việc giải phóng mặt bằng, cần thiết phải phê duyệt trước địa điểm nhà máy điện hạt nhân, trong đó xác định rõ nơi đặt lò phản ứng và mỗi địa điểm dự kiến sẽ có bao nhiêu tổ máy điện hạt nhân. Đây là căn cứ quan trọng để triển khai giải phóng mặt bằng phục vụ thi công dự án điện hạt nhân.

Nhằm thực hiện công tác này, cần ban hành Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về địa điểm nhà máy điện hạt nhân với các mục tiêu chủ yếu: thiết lập các yêu cầu kỹ thuật đặc thù và tiêu chí định lượng phục vụ việc đánh giá, lựa chọn và phê duyệt địa điểm nhà máy điện hạt nhân; chuẩn hóa quy trình khảo sát, đo đạc, quan trắc và QA/QC dữ liệu địa điểm, bảo đảm tính đồng bộ và minh bạch; tạo cơ sở pháp lý và kỹ thuật cho việc thẩm định, phê duyệt địa điểm nhà máy điện hạt nhân.

Bốn là, phê duyệt thiết kế nhà máy điện hạt nhân. Đây là vấn đề khá phức tạp gồm nhiều công đoạn. Cụ thể, về đánh giá và lựa chọn công nghệ, theo Điều 44 Luật Năng lượng nguyên tử 2025, công nghệ nhà máy điện hạt nhân phải là công nghệ tiên tiến, đã được kiểm chứng. Hiện nay, Việt Nam chưa có hướng dẫn quốc gia chi tiết về quy trình và tiêu chí đánh giá - lựa chọn công nghệ, bao gồm cả công nghệ SMR mà chúng ta đang quan tâm phát triển.

Do đó, việc xây dựng Hướng dẫn quốc gia là cần thiết nhằm chuẩn hóa quy trình đánh giá và lựa chọn công nghệ nhà máy điện hạt nhân tại Việt Nam, tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế; bảo đảm lựa chọn công nghệ phù hợp, an toàn, hiệu quả, giảm rủi ro triển khai và tăng khả năng thành công của Chương trình điện hạt nhân quốc gia; tạo cơ sở pháp lý và khoa học cho chủ đầu tư, cơ quan quản lý và tư vấn. Trước mắt, việc này sẽ giúp cho chủ đầu tư (EVN và PVN) có cơ sở trong đàm phán về lựa chọn công nghệ với nhà cung cấp nước ngoài.

Cùng với đó, cần xây dựng các quy chuẩn kỹ thuật đặc thù của Việt Nam giúp cho việc phê duyệt thiết kế sơ bộ, thiết kế cơ sở và thiết kế sau thiết kế cơ sở theo quy định của Luật Năng lượng nguyên tử 2025.

Năm là, cấp phép xây dựng nhà máy điện hạt nhân (Điều 46 Luật Năng lượng nguyên tử 2025). Theo đó, cần xây dựng nghị định và thông tư liên quan để hướng dẫn chi tiết Điều 46, trong đó phải rõ nội dung các loại hồ sơ mà chủ đầu tư cần chuẩn bị trình cho Cơ quan pháp quy hạt nhân thẩm định, đánh giá và cấp phép xây dựng.

Để thẩm định và đánh giá hồ sơ đề nghị cấp phép xây dựng nhà máy điện hạt nhân, Việt Nam cần xây dựng các quy chuẩn kỹ thuật quốc gia sau dựa trên hệ thống của IAEA (SSR-2/1, SSG-12, SSG-30, GSR Part 1, Part 2, Part 4, Part 7…) và kinh nghiệm các nước xây mới xây dựng nhà máy điện hạt nhân (UAE, Bangladesh, Thổ Nhĩ Kỳ).

Cụ thể, cần ban hành các quy chuẩn kỹ thuật về: an toàn địa điểm nhà máy điện hạt nhân; về bảo vệ bức xạ và giới hạn liều cho xây dựng và vận hành nhà máy điện hạt nhân; về thiết kế chống thiên tai và tải tự nhiên cực đoan của nhà máy điện hạt nhân; về quy hoạch vùng ứng phó khẩn cấp; về quản lý chất thải phóng xạ và nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng. Những tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật có thể viện dẫn trực tiếp của IAEA, quốc tế hay của nhà cung cấp công nghệ cho chúng ta phục vụ công tác thẩm định và đánh giá hồ sơ cấp phép xây dựng. Phân công rõ trách nhiệm của bộ, ngành và địa phương trong thẩm định và đánh giá hồ sơ đề nghị cấp phép xây dựng nhà máy điện hạt nhân, trong đó Bộ Khoa học và Công nghệ giữ vai trò chủ trì thẩm định.

Sáu là, đàm phán ký kết hợp đồng EPC với đối tác nước ngoài. Để các chủ đầu tư (EVN và PVN) có thể đàm phán ký kết hợp đồng EPC, phải xác định rõ chúng ta sẽ phát triển điện hạt nhân như thế nào để lồng ghép vào trong nội dung các hợp đồng EPC. Đây là nhiệm vụ của Chương trình phát triển điện hạt nhân dài hạn của quốc gia (Chương trình). Hiện nay nhiều nội dung trong khung Chương trình đang được triển khai, nhưng có những nội dung cốt lõi giúp cho chủ đầu tư có cơ sở đàm phán hợp đồng EPC lại chưa được thực hiện như: lựa chọn công nghệ, làm chủ và nội địa hóa, an ninh cung cấp nhiên liệu, quản lý và xử lý chất thải phóng xạ và nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng, tham gia của công nghiệp trong nước, bồi thường thiệt hại hạt nhân…

PGS.TS Vương Hữu Tấn, nguyên Viện trưởng Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam