Những tác động của cuộc xung đột đến nền kinh tế Israel và Iran

Nền kinh tế Israel đang chứng tỏ khả năng phục hồi, đặc biệt là với sự hỗ trợ của ngành công nghiệp công nghệ cao

Chi tiêu quân sự của Israel tăng vọt

Chi phí quân sự trong cuộc xung đột thường rất tốn kém. Bên cạnh việc gây ra sự tàn phá trên diện rộng, cướp đi sinh mạng của nhiều người, thì việc mua sắm và huy động khí tài quân sự cho cuộc chiến cũng tiêu tốn rất nhiều tiền. Nó cũng tạo ra thách thức lớn đối với Israel và nền kinh tế nước này trong bối cảnh Tel Aviv đang phải đối mặt trên nhiều mặt trận.

Kể từ khi nhóm vũ trang Hamas tấn công Israel ngày 7-10-2023, Israel đã tham gia vào cuộc giao tranh dữ dội ở dải Gaza. Sau đó, nước này tiến hành các cuộc không kích vào Lebanon để trả đũa các cuộc tấn công bằng tên lửa và máy bay không người lái của lực lượng Hezbollah. Tuần trước, Israel đã bất ngờ tấn công Iran với mục đích vô hiệu hóa năng lực hạt nhân của nước này. Với những diễn biến căng thẳng hiện nay, nền kinh tế Israel đang chịu áp lực đáng kể. Nhiều quân nhân dự bị đã được triệu tập để chiến đấu, buộc họ phải tạm thời nghỉ việc. Thêm vào đó là tình trạng thiếu hụt lao động khi giấy phép lao động của nhiều người Palestine đã bị hủy bỏ và việc vượt biên ngày càng trở nên khó khăn đối với họ. Theo báo cáo của Viện Nghiên cứu hòa bình quốc tế Stockholm (Thụy Điển) công bố hồi tháng 4 vừa qua, vào năm 2024, chi tiêu quân sự của Israel tăng 65% lên 46,5 tỷ USD, chiếm 8,8% GDP của nước này - mức tăng cao thứ hai thế giới sau Ukraine.

Giáo sư kinh tế Itai Ater tại Trường Quản lý Coller thuộc Đại học Tel Aviv nói với tờ DW (Đức): “Chi phí quân sự ở cả mặt trận tấn công và phòng thủ đều rất cao. Điều này chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến ngân sách, thâm hụt, GDP và nợ của Israel”.

Ngày 15-6, hãng tin Ynet News (Israel) dẫn lời một cựu cố vấn tài chính cho Tổng Tham mưu trưởng quân đội Israel, ước tính riêng 2 ngày đầu giao tranh với Iran đã khiến Israel thiệt hại 5,5 tỷ shekel (khoảng 1,45 tỷ USD). Với tốc độ đó, cuộc xung đột kéo dài với Iran có thể khiến Israel vượt qua chi phí cho cuộc chiến ở Gaza vào cuối năm 2024 trong vòng 7 tuần.

Kể từ khi nổ ra các cuộc tấn công vào thứ sáu tuần trước, nhiều người ở Israel đã không có việc làm, bao gồm cả trong ngành sản xuất, thương mại, công nghệ và hệ thống giáo dục, Giáo sư Ater cho biết. Các chuyến bay thương mại trong và ngoài nước hiện cũng đang bị đình chỉ. Để bù đắp một phần gánh nặng tài chính này, Chính phủ Israel đã tăng thuế. Thuế giá trị gia tăng (VAT) của quốc gia này đối với hầu hết các hàng hóa và dịch vụ tăng từ 17% lên 18% vào đầu năm nay.

Việc thiếu lao động người Palestine ảnh hưởng nặng nề đến ngành nông nghiệp và xây dựng ở Israel

Thách thức kinh tế dài hạn của Israel

“Mặc dù nền kinh tế Israel đã chịu tổn thất trong 1,5 năm qua nhưng vẫn có sức phục hồi đáng ngạc nhiên” - Giáo sư kinh tế Benjamin Bental tại Đại học Haifa cho biết. Trong khi du lịch, sản xuất, xây dựng và nông nghiệp chịu ảnh hưởng, các ngành công nghiệp khác như công nghệ cao, quốc phòng và bán lẻ thực phẩm vẫn có sức phục hồi. Không phải ngẫu nhiên mà Israel được biết đến với ngành công nghiệp công nghệ cao tiên tiến. Theo ngân hàng đầu tư Jefferies của Mỹ, ngành này sử dụng 12% lực lượng lao động và nộp khoảng 25% tổng số thuế thu nhập do mức lương của họ cao. Các dịch vụ và sản phẩm công nghệ cao chiếm 64% kim ngạch xuất khẩu của đất nước và khoảng 20% tổng GDP. Thách thức lớn nhất hiện nay là tình hình bất ổn chung trong và xung quanh Israel. Điều này tác động đến người lao động, người sử dụng lao động và nhà đầu tư. “Tuy nhiên, nếu bạn nhìn vào thị trường chứng khoán và tỷ giá hối đoái, có vẻ như các nhà đầu tư đang lạc quan. Có thể họ dự đoán rằng xung đột sẽ sớm kết thúc, mối đe dọa hạt nhân của Iran sẽ bị loại bỏ và nền kinh tế sẽ phục hồi và tốt hơn” - Giáo sư Ater cho biết.

Đối với các nhà đầu tư, rủi ro ngắn hạn đã tăng lên, nhưng tác động thực sự phụ thuộc vào thời gian xung đột quân sự kéo dài bao lâu và kết thúc ra sao. “Một kịch bản khác cũng có thể xảy ra đó là chúng ta bước vào một cuộc chiến tiêu hao kéo dài với Iran. Trong trường hợp đó, nền kinh tế khó có thể phát triển mạnh” - Giáo sư Ater nói. Ông Ater coi tình hình an ninh nói chung và xung đột Israel - Hamas nói riêng là một trong những thách thức kinh tế dài hạn của đất nước. Cuộc xung đột Israel - Iran cũng khiến cả 2 quốc gia thiệt hại hàng tỷ USD, có thể kìm hãm tăng trưởng kinh tế của họ và gây ra những lo ngại về kế hoạch tài chính dài hạn. Những xu hướng đó có thể trở nên trầm trọng hơn trong trường hợp xảy ra chiến tranh toàn diện với Iran.

S&P Global Ratings cũng đã đưa ra cảnh báo về tình trạng dễ bị tổn thương của nền kinh tế Israel. Cơ quan này cho rằng, các cuộc giao tranh liên tục của Israel, đặc biệt là nếu gặp phải phản ứng chiến lược và bền vững của Iran, có thể dẫn đến việc xếp hạng tín dụng của Israel bị hạ từ A xuống A-. Nếu điều đó xảy ra, có khả năng sẽ làm tăng chi phí đi vay và làm giảm niềm tin của các nhà đầu tư vào nền kinh tế Israel.

Cuộc xung đột Israel - Iran khiến cả hai quốc gia thiệt hại hàng tỷ USD

Ngành công nghiệp dầu khí của Iran bị ảnh hưởng thế nào?

Trong những ngày gần đây, xuất khẩu dầu của Iran dường như đã giảm mạnh. Trong đó, xuất khẩu từ đảo Kharg, nơi Iran xuất khẩu hơn 90% lượng dầu của nước này, dường như đã dừng hoàn toàn kể từ ngày 13-6. Theo dữ liệu theo dõi tàu của vệ tinh LSEG, đã không có tàu chở dầu nào neo đậu tại đảo Kharg hôm 17-6.

Theo Cơ quan Thông tin năng lượng Mỹ (EIA), vào năm 2025, Iran đã sản xuất trung bình 3,4 triệu thùng dầu thô/ngày, trong đó Trung Quốc là nước mua chính. Hầu hết lượng dầu mà Iran sản xuất là để tiêu thụ trong nước. Mới đây, Iran đã tạm dừng một phần hoạt động sản xuất khí đốt tại mỏ khí đốt South Pars ở vùng Vịnh sau khi bị tên lửa của Israel tấn công. South Pars là mỏ khí đốt lớn nhất thế giới, sản xuất khoảng 80% tổng sản lượng khí đốt của Iran.

Iran cũng đã phải đối mặt với các lệnh trừng phạt kinh tế từ Mỹ sau cuộc Cách mạng Hồi giáo và cuộc khủng hoảng con tin tại Đại sứ quán Mỹ năm 1979, sau đó là chương trình hạt nhân của nước này. Trong nỗ lực gây sức ép Tehran phải đồng ý thỏa thuận về chương trình hạt nhân, chính quyền của Tổng thống Mỹ khi đó là ông Barack Obama đã thuyết phục nhiều nền kinh tế lớn trên thế giới cắt giảm hoặc ngừng mua dầu từ Iran. Các lệnh trừng phạt đã được nới lỏng sau khi Iran đạt được thỏa thuận Kế hoạch hành động toàn diện chung (JCPOA) vào năm 2015 với Mỹ, Nga, Trung Quốc, Pháp, Đức, Vương quốc Anh và Liên minh châu Âu. Nhưng Tổng thống Mỹ Donald Trump đã áp đặt lại lệnh trừng phạt vào năm 2018 trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông, một lần nữa gây sức ép buộc hầu hết các quốc gia khác ngừng mua dầu thô của Iran. Theo EIA, Tehran chỉ đạt 50 tỷ USD doanh thu xuất khẩu dầu vào năm 2022 và 2023, tương đương khoảng 200.000 thùng dầu thô xuất khẩu mỗi ngày. Hậu quả là các lệnh trừng phạt đã làm cạn kiệt nguồn thu ngoại tệ của Iran.

Iran đã ngăn chặn được sự sụp đổ kinh tế một phần nhờ Trung Quốc, nước mua dầu chính của nước này và là một trong số ít quốc gia vẫn giao dịch với Tehran. Tuy nhiên, việc mất doanh thu do các lệnh trừng phạt đã tước đi sự phát triển kinh tế lâu dài của đất nước và ảnh hưởng đến khả năng sửa chữa cơ sở hạ tầng xuống cấp của Tehran. Tổng thống Iran Masoud Pezeshkian đã nhiều lần nhấn mạnh đến mức độ nghiêm trọng của tình hình kinh tế mà đất nước đang phải đối mặt, khi ông tuyên bố tình hình của Tehran còn khó khăn hơn so với thời chiến tranh Iran - Iraq (những năm 1980). Hồi tháng 3-2025, ông đã công khai chỉ trích vòng trừng phạt mới nhất của Mỹ nhắm vào các tàu chở dầu chở dầu của Iran.

Iran cũng phải đối mặt với một loạt các hạn chế khác như tình trạng thiếu hụt năng lượng và nước, đồng tiền mất giá, sự thất bại về mặt quân sự của các đồng minh trong khu vực. Việc thiếu đầu tư, sản lượng khí đốt tự nhiên giảm và hệ thống tưới tiêu kém hiệu quả đều dẫn đến tình trạng mất điện và thiếu nước. Trong khi đó, đồng rial của Iran đã mất hơn 90% giá trị so với đồng USD kể từ khi các lệnh trừng phạt được áp dụng trở lại vào năm 2018.

Theo ông Hamzeh Al Gaaod - nhà phân tích kinh tế tại Công ty TS Lombard có trụ sở tại London (Anh), Tehran có “ngân sách tương đối nhỏ cho mục đích quân sự”. Ông ước tính rằng từ 3 - 5% GDP của Iran được chi cho quốc phòng, tương đương khoảng 12 tỷ USD. Về mặt lý thuyết, Tehran có 33 tỷ USD dự trữ ngoại hối. Nhưng ông Al Gaaod nhận định: “Đây là thế yếu của Iran. Sử dụng dự trữ cho xung đột quân sự ngắn hạn sẽ làm họ tê liệt trong dài hạn”.

Theo Aljazeera/DW

Hoàng Cường

Theo Aljazeera/DW