Những phát hiện mới tại phế tích tháp cổ 1.000 năm tuổi ở Gia Lai

Bảo tàng tỉnh Gia Lai vừa phối hợp với Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - ĐH Quốc gia Hà Nội công bố kết quả khai quật phế tích tháp Phú Ân (thôn Phú Hưng, xã Bình Hiệp).

Đây được đánh giá là một trong những dấu tích kiến trúc Chăm cổ quan trọng, nằm trong hệ thống đền tháp Chămpa trên đất Bình Định cũ, nay là tỉnh Gia Lai.

Những hiện vật được phát hiện trong quá trình khai quật. Ảnh: Trương Định

Kết quả khai quật cho thấy tháp Phú Ân từng là quần thể kiến trúc tôn giáo Chămpa quy mô lớn. Vật liệu kiến trúc như ngói mũi lá, gạch xây, hoa văn chạm khắc trực tiếp trên cấu kiện phản ánh kỹ thuật và nghệ thuật đặc trưng của người Chăm.

Theo TS. Nguyễn Hữu Mạnh - Phó trưởng khoa Lịch sử, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, tháp Phú Ân là một quần thể kiến trúc tôn giáo Chămpa quy mô lớn, mang nhiều giá trị về kỹ thuật, nghệ thuật và lịch sử.

“Bước đầu, chúng tôi xác định di tích được sử dụng vào khoảng thế kỷ 11 - 12, giai đoạn Chămpa phát triển mạnh ở miền Trung", TS. Nguyễn Hữu Mạnh nhận định.

Hiện trường khai quật phế tích Phú Ân.

Theo các chuyên gia, phế tích Phú Ân bị tàn phá qua nhiều thời kỳ, trong đó hoạt động canh tác, sản xuất nông nghiệp, khai thác gạch của con người cũng khiến phế tích bị xâm hại nặng. Phạm vi khai quật khảo cổ đợt 1 còn hạn chế chỉ 300m2/2.700m2 nên chưa làm sáng tỏ các thông tin, giá trị di tích.

Tuy nhiên, kết quả ban đầu hé lộ nhiều manh mối, thông tin cho thấy Phú Ân từng là quần thể kiến trúc tháp Chăm quy mô lớn, xây dựng từ thế kỷ 10 đến 12, mang dấu ấn giao thoa nhiều nền văn hóa.

Trong hơn một tháng khai quật (từ 17/6 - 31/7/2025), đoàn khảo cổ đã khai quật diện tích 300 m², phát hiện 6 di tích ký hiệu từ 25.PA.KT01 đến 25.PA.KT06. Hơn 17.650 hiện vật được thu thập, gồm 2 nhóm chính: đất nung (gạch, ngói, gốm gia dụng) và kim loại, trong đó có 2 đồng tiền thời Tống.

Hai đồng tiền thời Tống.

Dù kiến trúc chính chưa được phát lộ, sự xuất hiện của nhiều công trình phụ trợ cùng hoa văn đa dạng chứng tỏ giá trị nghiên cứu về tín ngưỡng và kỹ thuật xây dựng Chămpa.

Hiện vật đồ sành được phát hiện tại phế tích.

Ngói sừng bò.

Đồ gốm được phát hiện trong quá trình khai quật.

Tại buổi công bố, TS. Nguyễn Hữu Mạnh - Phó trưởng khoa Lịch sử, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn cũng kiến nghị cần mở rộng diện tích khai quật, đặc biệt tại gò H3, nơi được cho là trung tâm quần thể, để làm rõ quy mô và mức độ phá hủy của di tích. Đồng thời, tháp Phú Ân cần được bổ sung vào danh mục kiểm kê và tiến tới xếp hạng di tích cấp tỉnh, làm cơ sở quy hoạch bảo tồn tổng thể.

Chính quyền địa phương cần phối hợp ngành văn hóa ngăn chặn xâm hại, khai thác gạch và canh tác làm suy giảm giá trị di sản.

Ông Huỳnh Văn Lợi - Phó Giám đốc Sở VH-TT&DL tỉnh Gia Lai cho biết, kết quả khai quật không chỉ làm sáng tỏ lịch sử - văn hóa Gia Lai mà còn bổ sung nguồn tư liệu quan trọng cho nghiên cứu Chămpa nói riêng và lịch sử Việt Nam trung đại nói chung.

Phó Giám đốc Sở VH-TT&DL tỉnh Gia Lai đề nghị Bảo tàng tỉnh tiếp thu ý kiến chuyên gia, thực hiện biện pháp khoanh vùng, bảo vệ hiện trường, nhất là mùa mưa phải đảm bảo thoát nước...

Trương Định