Những người tình nguyện đem ánh sáng tri thức đến cho người khiếm thị

Trong một lần ghé thăm Thư viện Sách nói Hướng Dương dành cho người mù, chúng tôi vô tình nghe một bạn thủ thỉ: “Em muốn đọc lại đoạn này cho đúng nhịp và cảm xúc…”. Tiếng đọc ấy là giọng của những tình nguyện viên lặng lẽ dẫn đường đem tri thức cho người khiếm thị.

Phải truyền tải được thông điệp của tác giả sách

Chung một lầu, khác căn phòng và đúng 14 giờ, khi căn phòng thu âm rục rịch, cô Nguyễn Thị Kim Xuyến (67 tuổi, huyện Hóc Môn) với giọng đọc nhẹ nhàng vang lên đều đặn. Trước mặt cô là cuốn sách y học còn dang dở từ buổi trước. Ít ai biết, cô từng là bác sĩ nội nhi, nên ngoài việc đọc, cô còn góp ý để sách nói vừa chính xác vừa dễ hiểu, nhất là các cuốn sách về y học.

Cô đến với thư viện sau khi nghỉ hưu năm 2018 theo lời rủ của một người bạn. Lúc đầu, cô bỡ ngỡ với cách nhập vai, diễn cảm từng lời thoại, nhưng nhờ sự chỉ dẫn tận tình của các tình nguyện viên, trong đó có cả chị ruột, cô dần tìm thấy niềm vui trong từng trang sách.

“Còn được đọc là còn hạnh phúc, nhất là khi biết giọng mình đang giúp người khiếm thị tiếp cận tri thức” - cô chia sẻ.

Cô Xuyến tập trung vào từng câu, từ khi đọc. Ảnh: HN

Mỗi tuần, cô dành một buổi, trung bình ba tiếng để đọc sách. Với cô, công việc không chỉ là đọc chữ, mà là truyền cảm xúc, sống cùng nhân vật, cảm cùng tác giả. Cô đọc từng chữ tròn vành rõ tiếng, thường nghe lại phần thu, chỉnh nhịp, luyện giọng, tìm “sự chân thật trong âm thanh” để người nghe cảm được trọn vẹn ý nghĩa.

“Khó nhất là đọc sao cho tự nhiên, không gồng, không khô cứng. Tôi từng gồng lắm, sau này mới học được cách đọc như dòng sông uốn lượn” - cô Xuyến nói.

Cô Xuyến phải vượt qua vòng thi giọng đọc rồi mới được công sách phù hợp. Ảnh: HN

Giọng đọc trẻ trung, truyền cảm của cô khiến nhiều người nghe không đoán được tuổi thật. Những ngày đầu, cô phải vượt qua vòng thi giọng đọc, được phân công sách phù hợp.

Không qua đào tạo, cô tự học cách luyện giọng, nhập vai, truyền cảm xúc qua từng con chữ. Có lần, cô nhận được tin nhắn của độc giả mong được nghe tiếp giọng đọc của cô. Ánh mắt cô ánh lên niềm hạnh phúc: “Chỉ một lời công nhận nhỏ thôi, nhưng đủ để tôi biết mình đang đi đúng hướng”.

Cũng từ một lời giới thiệu giản dị giữa đồng nghiệp, đúng 17 giờ 30 phút, khi thư viện chuẩn bị đóng cửa, anh Daniel Tooman, Trưởng khoa Tiểu học Trường TH, THCS, THPT Việt Úc (VAS), lặng lẽ bước vào phòng thu cùng những cuốn sách giáo khoa tiếng Anh.

Từ tháng 6 đến nay, đều đặn mỗi tuần, anh vẫn đến thư viện, ngồi trước micro, kiên nhẫn đọc từng dòng sách để ghi âm thành tài liệu học tập và giải trí cho người khiếm thị.

Anh Daniel Tooman (quốc tịch Anh) là tình nguyện viên đọc sách. Ảnh: HN

Mỗi buổi thu, anh cùng nhân viên thu âm rà từng chi tiết, để học sinh khiếm thị có thể “nhìn thấy bằng tai”. Với sách có hình minh họa hay biểu đồ, anh phải mô tả sao cho người nghe hình dung bằng tâm trí.

“Cái khó là vừa chính xác, vừa dễ hiểu mà không dài dòng. Chỉ cần chậm một nhịp hay thiếu một từ, người nghe sẽ lạc ý. Tôi thấy ở thư viện có người làm được những điều tưởng không thể như chơi cờ vua, dùng máy tính, dạy nghề cho nhau… tất cả đều là người khiếm thị. Với tôi, không chỉ giúp một lần mà phải kiên trì, cam kết hoàn thành giọng đọc của mình với cuốn sách đó đến cùng” - anh Daniel Tooman nói.

Sửa lỗi ở từng giọng đọc

Khác với việc đọc sách, để một cuốn sách nói hoàn chỉnh đến tay người khiếm thị, mỗi bản thu phải trải qua khâu “dò đọc”, nghe lại, so sánh với nguyên bản và chỉnh từng lỗi phát âm, ngắt câu. Ngồi tập trung cao độ trước màn hình, tai nghe áp sát, chị Lê Thị Khánh Ly (35 tuổi, quê Lâm Đồng) tỉ mỉ ghi chú từng lỗi âm thanh để kỹ thuật viên chỉnh sửa.

Gắn bó từ tháng 5-2025, chị Ly học được sự kiên nhẫn và tích lũy thêm nhiều kiến thức từ mỗi đầu sách. Với chị, mỗi giờ dò sách không chỉ là công việc mà còn là hành trình sống cùng từng câu từng chữ.

Chị Ly chăm chú dò đọc từng lỗi trên máy. Ảnh: HN

“Có những cuốn hay đến mức tôi vừa nghe vừa đọc theo. Đây cũng chính là tâm huyết của tác giả và người đọc” - chị Ly tâm sự.

Dò đọc là công đoạn khó nhất, đòi hỏi tập trung cao độ và chính xác tuyệt đối. Người làm phải am hiểu ngôn ngữ, sử dụng thành thạo công cụ hỗ trợ để phát hiện sai sót dù nhỏ nhất, từ phát âm, ngắt câu đến lỗi kỹ thuật.

Với sách chuyên ngành như toán, lý hay tin học, chỉ một dấu phẩy sai cũng có thể làm thay đổi ý nghĩa. Chị kể, giọng đọc vùng miền khác nhau như “rồi” thành “gòi”, “chén” thành “bát” nếu không chỉnh kỹ sẽ làm mất sự thống nhất ngôn ngữ.

Vì bận công việc, chị chỉ tranh thủ buổi tối hoặc cuối tuần, và mỗi lần hoàn thành một cuốn sách, chị ví niềm vui ấy “như đạt chỉ tiêu KPI”. “Thực ra, chính nơi này lại truyền động lực ngược lại cho tôi” - chị Ly chia sẻ.

Lặng lẽ ngồi đối diện chị Ly, Đặng Việt Quang (sinh viên năm cuối Trường ĐH Bách Khoa, Đại học Quốc gia TP.HCM) viết lại chi tiết từng lỗi vào tờ giấy lưu ý rồi kẹp lại cuốn sách. Ban đầu, Quang chỉ xem mình là người kiểm tra chính tả nhưng khi càng làm thì càng trân trọng công sức của các tình nguyện viên phía sau, những người dành hàng giờ thu âm, truyền tri thức đến người khiếm thị.

Sinh viên Đặng Việt Quang vẫn tranh thủ đến thư viện ít nhất hai buổi mỗi tuần. Ảnh: HN

“Tôi hơi nghiêm khắc, kỹ tính về lỗi giọng đọc nhưng càng làm càng thấy thích vì biết có nhiều người đang cần nghe mình đọc" - anh Quang nói.

Dù lịch học kín, sinh viên Đặng Việt Quang vẫn tranh thủ đến thư viện ít nhất hai buổi mỗi tuần, có hôm Quang ở suốt cả ngày. Công việc tưởng đơn giản nhưng đòi hỏi tập trung và cẩn trọng cao độ, từ nghe, đối chiếu với văn bản gốc đến ghi chú từng lỗi nhỏ để người đọc chỉnh sửa.

Dù lịch học kín, sinh viên Đặng Việt Quang vẫn tranh thủ đến thư viện ít nhất hai buổi mỗi tuần. Ảnh: HN

“Động lực không đến từ bên ngoài, mà từ chính niềm vui khi biết có ai đó được nghe và hiểu trọn vẹn nội dung sách” - Quang tâm sự.

Sẽ sử dụng AI vào sách nói

Trao đổi với PLO, ông Trần Anh Khôi, Giám đốc Thư viện Sách nói Hướng Dương dành cho người mù, cho biết suốt 27 năm qua, sách nói là kết tinh tâm huyết và sự tỉ mỉ của đội ngũ tình nguyện viên. Họ đảm nhận nhiều công đoạn như thu âm, dò lỗi, kiên trì để mang tri thức đến với người khiếm thị.

Để nâng cao chất lượng mỗi đầu sách, thư viện bổ sung khâu “dò đọc” – công đoạn đòi hỏi sự kiên nhẫn cao, khi người dò vừa nghe bản thu âm vừa đối chiếu sách in để phát hiện sai sót nhỏ nhất.

Trong thời gian tới, thư viện định hướng sử dụng AI cho các dòng sách kiến thức, học thuật, kinh tế, khoa học nhằm tăng tốc độ phát hành. Tuy nhiên, giọng đọc thật vẫn được giữ cho tác phẩm văn học, truyện, tiểu thuyết và sách giáo khoa Ngữ văn – những thể loại cần cảm xúc và sự truyền tải tinh tế.

“Mục tiêu là kết hợp hài hòa giữa công nghệ và cảm xúc để sách nói vẫn giữ được hồn người đọc” - ông Khôi nhấn mạnh.

Hiện người khiếm thị có thể nghe miễn phí các đầu sách trên website, kể cả ở vùng sâu, vùng xa. Dự kiến đầu 2026, thư viện ra mắt ứng dụng di động để nghe sách mọi lúc, mọi nơi.

Thư viện Sách nói Hướng Dương có 50 tình nguyện viên đọc sách và 10 người dò lỗi. Song song đó, thư viện đang chuẩn bị ấn phẩm kỷ yếu tri ân những đóng góp thầm lặng ấy.

Trao 265 suất học bổng cho học sinh khiếm thị vượt khó học tập

Ngày 25-10, Thư viện Sách nói Hướng Dương dành cho người mù đã trao 265 suất học bổng Ánh Sen 2025 cho học sinh khiếm thị tại Trường Phổ thông đặc biệt Nguyễn Đình Chiểu. Chương trình nhằm hỗ trợ học phí, sách vở và tiếp thêm động lực học tập cho học sinh khiếm thị.

HẢI NHI