Những 'nghệ sĩ bản' giữ hồn văn hóa Tày: Hái chè, cấy lúa xong lại đi múa, hát

Kể chuyện đời sống người Tày bằng lời ca, tiếng hát

CLB Văn nghệ dân gian xã Bản Liền chính thức thành lập vào tháng 10/2024 với 17 thành viên chính thức, phần lớn là phụ nữ dân tộc Tày. Họ vốn là những người nông dân quen thuộc với ruộng nương, hái chè, trồng sắn… Nhưng giờ đây, sau những giờ lao động, họ khoác lên mình trang phục truyền thống, cầm đàn tính, lá cọ, khăn thổ cẩm… để kể lại câu chuyện đời sống người Tày bằng lời ca, tiếng hát.

Chị Vàng Thị Thông cho biết, đội văn nghệ Bản Liền ra đời từ nhu cầu thực tế: Vừa gìn giữ di sản văn hóa truyền thống, vừa tạo thêm thu nhập cho người dân thông qua hoạt động du lịch cộng đồng. Ban đầu chỉ là một nhóm nhỏ, thỉnh thoảng biểu diễn tại chợ đêm Bắc Hà, sau đó được chính quyền quan tâm, hỗ trợ thành lập CLB chính thức, hoạt động bài bản hơn, tổ chức biểu diễn đều đặn phục vụ du khách tại bản.

Chị Vàng Thị Thông (bên phải) chỉnh đốn trang phục cho bạn diễn trước khi ra sân khấu

Điều đặc biệt làm nên bản sắc cho đội văn nghệ Bản Liền là các tiết mục do chính người dân sáng tạo, dựa trên cuộc sống lao động thường ngày của người Tày. Không nhạc điện tử, không sân khấu cầu kỳ – chỉ là tiếng đàn tính tẩu, điệu khèn, chiếc quạt làm từ lá cọ, nón lá, cuốc, liềm… mà từng điệu múa vẫn cuốn hút du khách.

Một trong những tiết mục đặc sắc nhất của đội là Bốn mùa Bản Liền mô phỏng trọn vẹn các công đoạn sản xuất của người Tày như phát nương, cày bừa, gieo mạ, thu hoạch… Hay tiết mục Lá cọ – nơi những chiếc lá cọ quen thuộc dùng làm mái nhà, gói bánh, nay trở thành đạo cụ mềm mại trong từng động tác múa. "Chúng tôi muốn du khách nhìn thấy được nét đẹp từ chính cuộc sống thường ngày của người Tày", chị Vàng Thị Thông chia sẻ.

Phân cảnh tái hiện cảnh người nông dân dắt trâu đi cày

Các thành viên đã tự tay làm đạo cụ, học điệu múa từ các nghệ nhân và sáng tạo thêm cho phù hợp với bản sắc Bản Liền. "Không chỉ học từ các nghệ nhân, chúng tôi còn học từ nhau và từ chính phản hồi của du khách. Có khách gợi ý, chúng tôi về bàn bạc, thêm động tác, chỉnh nhạc. Mỗi lần biểu diễn là một lần học", anh Vàng Văn Duẩn, thành viên nam của đội, cho biết.

"Cứ được đi tập, đi diễn là thấy trẻ lại, khỏe ra"

Dù công việc nông nghiệp vẫn là nguồn sống chính, nhưng với người dân Bản Liền, văn nghệ không còn là "nghề tay trái" đơn thuần. Đó là một phần trong sinh kế mới: Phục vụ du khách để vừa quảng bá văn hóa, vừa có thêm thu nhập hỗ trợ gia đình, lại tạo được niềm vui cho chính bản thân.

Chị Lâm Thị Tí biểu diễn điệu múa với lá cọ

Chị Lâm Thị Tí, sinh năm 1973, là người lớn tuổi nhất đội văn nghệ, cho biết: "Nhà tôi xa lắm, đi tập mất 40 phút xe máy. Tôi không biết đi xe, phải nhờ con chở đi. Chồng, con ủng hộ lắm. Tôi đi tập thì họ lo nấu cơm, nhiều hôm giục tôi ăn trước để còn đi tập với chị em. Cứ được đi tập, đi diễn là tôi thấy trẻ lại, khỏe ra. Cả ngày lao động, tối lại được hát múa, tôi thấy thoải mái hẳn".

Không chỉ là niềm vui, thu nhập từ hoạt động biểu diễn văn nghệ phục vụ khách du lịch tuy khiêm tốn nhưng cũng giúp chị em đỡ được phần nào chi phi sinh hoạt hàng ngày. Chị Lâm Thị Tí tiết lộ, mỗi buổi diễn, tùy lượng khách, chị được nhận thù lao khoảng 100 đến 200 nghìn đồng. "Gia đình tôi sống chủ yếu từ cây chè, thu nhập một năm khoảng 20 triệu đồng, không đủ lo cho con cái. Đi biểu diễn, có khách thì thêm được đồng ra đồng vào, đỡ gánh nặng chi tiêu", chị chia sẻ.

Còn với chị Vàng Thị Thủy, việc tham gia đội văn nghệ đã giúp chị tự tin hơn rất nhiều: "Gặp khách nước ngoài, mình dám giao tiếp, biết giới thiệu bản mình. Có thêm tiền rất vui, nhưng quan trọng là mở mang đầu óc, học hỏi được nhiều điều".

Vợ chồng chị Vàng Thị Liểng cùng tham gia đội văn nghệ

Cũng bởi vậy, vào mùa bận hái chè, cấy lúa, việc sắp xếp thời gian tập luyện giữa các thành viên rất vất vả, nhưng không ai bỏ buổi diễn nào. Thậm chí, có trường hợp cả hai vợ chồng cùng tham gia đội văn nghệ như vợ chồng chị Vàng Thị Liểng.

Phát triển bền vững từ văn hóa truyền thống

Sự xuất hiện của CLB Văn nghệ dân gian Bản Liền đã tạo ra một sân chơi văn hóa cho người dân, đồng thời là động lực để nhiều hộ gia đình mở rộng hoạt động du lịch cộng đồng, cải tạo nhà cửa làm homestay, tổ chức dịch vụ trải nghiệm như học múa xòe, đánh quay, chơi đàn tính… "Cùng với biểu diễn, chúng tôi còn mời khách tham gia trải nghiệm. Các tiết mục như múa quạt, múa khăn, múa lửa… khách có thể học theo, chụp ảnh, quay video…", chị Vàng Thị Thông nói. Những buổi biểu diễn không chỉ giúp du khách hiểu văn hóa Tày mà còn khiến người dân thêm tự hào về di sản của mình.

Các điệu múa tái hiện cảnh cuốc đất, gieo mạ, cấy lúa... của nhà nông

Anh Vàng Văn Duẩn chia sẻ: "Được biểu diễn cùng chị em, tôi thấy vui vì góp phần mang văn hóa dân tộc Tày đến với mọi người. Nhờ tập luyện, tôi hiểu hơn về bản sắc quê mình. Tham gia đội, tôi có thêm thu nhập, lại được đi giao lưu với các xã khác, mở mang tầm mắt. Điều vui nhất là thấy bà con ai cũng hào hứng, trẻ con cũng thích xem. Có lẽ sau này chúng sẽ nối tiếp mình".

Niềm vui được hòa vào lời ca, điệu múa của người phụ nữ Tày

Bản Liền không chỉ nổi tiếng với chè Shan Tuyết, những nếp nhà sàn ẩn mình giữa rừng cọ, mà còn là nơi gìn giữ kho tàng văn hóa dân gian đặc sắc của người Tày, từ điệu then, đàn tính, múa xòe, đến các câu chuyện dân gian, phong tục tập quán cổ xưa… Sự ra đời của CLB Văn nghệ dân gian không chỉ giúp bảo tồn di sản ấy, mà còn cho thấy khả năng nội sinh của cộng đồng trong việc thích ứng, sáng tạo và phát triển. Từ chỗ "đi biểu diễn là để vui", nay người dân đã nhìn thấy đây là cơ hội mưu sinh nhưng không đánh mất bản sắc, không biến văn hóa thành hàng hóa đơn thuần.

Minh Nhi - Vân Anh. Ảnh: T.T