Những di tích của Hà Nội gắn với Cách mạng Tháng Tám

Ngôi nhà số 101 phố Gambetta, nay là phố Trần Hưng Đạo. Đây là trụ sở Ủy ban Quân sự cách mạng Hà Nội. Sáng 18-8-1945, Ủy ban Quân sự cách mạng Hà Nội đã họp phiên đầu tiên tại đây và nhận thấy cần phải khẩn trương chớp thời cơ, khởi nghĩa giành chính quyền và đối phó với quân Nhật.

Cột cờ Hà Nội. Ảnh: ĐỨC THUẬN

Quảng trường Cách Mạng Tháng Tám. Thời Pháp thuộc, nơi đây có tên là Quảng trường Nhà hát Lớn bởi nằm ở mặt trước Nhà hát Lớn Hà Nội. Sáng 19-8-1945, rất đông người dân Hà Nội và các tỉnh lân cận đã kéo về đây tạo ra cuộc mít tinh quy mô lớn. Đại diện Việt Minh tuyên bố: "Tổng khởi nghĩa!". Dưới sự bảo vệ của Đoàn Thanh niên tuyên truyền xung phong thành Hoàng Diệu, cuộc mít tinh đã nhanh chóng trở thành cuộc biểu dương lực lượng và hoạt động vũ trang giành chính quyền.

Đường Paul Bert, nay là phố Tràng Tiền. Ngày 19-8, quần chúng xếp thành đội ngũ, đi từ Nhà hát Lớn Hà Nội qua đường Paul Bert tỏa đi khắp các phố phường và hô vang khẩu hiệu: "Ủng hộ Việt Minh!", "Đả đảo bù nhìn!", "Việt Nam độc lập!".

Phủ Khâm sai Bắc Kỳ, nay là Nhà khách Chính phủ. Ngày 19-8-1945, sau cuộc mít tinh tại Quảng trường Nhà hát Lớn, nhân dân Hà Nội đánh chiếm Phủ Khâm sai Bắc Kỳ, cơ quan đầu não của chính quyền tay sai ở Bắc Bộ, mở đầu cho cuộc tổng khởi nghĩa giành chính quyền ở Hà Nội. Sau khi chiếm thành công Phủ Khâm sai Bắc Kỳ, quần chúng cách mạng tiếp tục đánh chiếm Sở Cẩm bên Hồ Gươm (nay là Văn phòng Cơ quan Cảnh sát điều tra, Công an TP Hà Nội, số 2 Tràng Thi). Rồi tại Trại Bảo an binh (nay là số 40A phố Hàng Bài), trước sự biểu dương sức mạnh quần chúng và lý lẽ thuyết phục của các nhà lãnh đạo cách mạng, quân Nhật và tay sai đã chấp nhận rút lui, ta hoàn toàn làm chủ Trại Bảo an binh, góp phần vào thắng lợi của cuộc tổng khởi nghĩa ở Hà Nội.

Khoảng đất ở khu vực cửa Tây của Thành cổ Hà Nội, gọi là Quảng trường Tròn, được Thị trưởng Trần Văn Lai đổi tên thành Quảng trường Ba Đình vào cuối tháng 7, đầu tháng 8 năm 1945. Ngày 2-9-1945, tại Quảng trường Ba Đình, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thay mặt Chính phủ lâm thời đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa, đánh dấu thắng lợi hoàn toàn của Cách mạng Tháng Tám.

Cột cờ Hà Nội. Cột cờ cao 41m, gồm 3 tầng đế và một thân cột, được xây dựng từ năm 1805 và hoàn thành vào năm 1812 dưới thời vua Gia Long (1802-1820) nhà Nguyễn, trên phần đất phía Nam của Hoàng thành Thăng Long. Trong thời kỳ Pháp thuộc, Cột cờ Hà Nội được quân Pháp dùng để làm đài quan sát. Năm 1945, khi Cách mạng Tháng Tám thành công, lá cờ đỏ sao vàng lần đầu tiên được treo lên Cột cờ Hà Nội.

Cùng với các địa điểm này là nhà cụ Nguyễn Thị An (phường Phú Thượng)-nơi dừng chân nghỉ lại đầu tiên của Bác Hồ trên chặng đường từ Chiến khu Việt Bắc trở về Hà Nội; nhà 48 phố Hàng Ngang của hai cụ Trịnh Văn Bô và Hoàng Thị Minh Hồ, nơi Người viết Tuyên ngôn Độc lập... Các địa điểm gắn với mùa thu năm 1945, chỉ cần nhắc tên đã gợi lên trong lòng người Việt Nam, dù sống trong nước hay ở nước ngoài một niềm tự hào khôn xiết.

Đến nay, 80 mùa thu đã trôi qua, các địa danh được ghi vào trang sử vàng của dân tộc Việt Nam. Có thể nói, đó là một bước ngoặt lịch sử của dân tộc Việt Nam. Thế hệ trực tiếp chứng kiến cuộc cách mạng long trời lở đất vào tháng 8-1945 giờ chỉ còn lác đác như lá trên cây mùa thu. Vấn đề là làm sao biến các ký ức, hồi ức của một thế hệ trở thành sức mạnh cho thế hệ hôm nay, đồng hành với thế hệ hôm nay, để lịch sử là một dòng chảy, thế hệ này viết trang này, thế hệ sau viết trang kế tiếp.

GS, TS NGUYỄN CHÍ BỀN, Nguyên Viện trưởng Viện Văn hóa nghệ thuật Quốc gia Việt Nam