Nhu cầu sử dụng AI đang chững lại?

Tờ Economist trích một khảo sát mới công bố vào ngày 20-11-2025 của Cục Thống kê Mỹ, trong đó các nhân viên thống kê hỏi các doanh nghiệp xem họ có dùng công cụ trí tuệ nhân tạo (AI) “để sản xuất hàng hóa và dịch vụ” trong hai tuần qua. Kết quả cho thấy số lượng người Mỹ có sử dụng AI cho công việc giảm một điểm phần trăm, nay còn 11%. Tỷ lệ sử dụng AI giảm mạnh nhất ở các doanh nghiệp lớn, có từ 250 nhân viên trở lên. Như vậy, công cụ AI đã ra mắt được ba năm thế nhưng nhu cầu sử dụng chúng hầu như đã chững lại.

Kết quả này mang một hàm ý to lớn trong việc xác định xem thế giới có đang chứng kiến một bong bóng AI hay không. Từ đây đến năm 2030, các công ty công nghệ sẽ chi đến 5.000 tỉ đô la xây dựng cơ sở hạ tầng để cung cấp các dịch vụ AI. Để các khoản đầu tư này xứng đáng đầu tư, chúng phải đem lại chừng 650 tỉ đô la Mỹ doanh thu mỗi năm, theo tính toán của JPMorgan. Hiện nay doanh thu của ngành AI chỉ vào khoảng 50 tỉ đô la/năm. Cá nhân sử dụng AI có trả phí chỉ chiếm một tỷ lệ rất nhỏ - gánh nặng tăng doanh thu phải đến từ khối doanh nghiệp. Tỷ lệ sử dụng AI nhỏ như thế thì doanh thu cao ngất ngưởng này hoàn toàn nằm ngoài tầm với.

Cục Thống kê là một nguồn. Các nguồn khác khảo sát mức độ sử dụng AI cho ra con số cao hơn 10% nhưng quan trọng hơn là tỷ lệ ứng dụng AI đang giảm! Ví dụ khảo sát của Đại học Stanford cho thấy vào tháng 9-2025 số người Mỹ sử dụng AI cho công việc giảm xuống còn 37% so với mức 46% vào tháng 6-2025. Cục Dự trữ liên bang - chi nhánh St Louis ghi nhận 12,1% người Mỹ trong độ tuổi đang đi làm có sử dụng AI cho công việc vào tháng 8-2024. Một năm sau, tỷ lệ này là 12,6%, hầu như tăng không đáng kể.

Một lý giải khả dĩ cho tình hình này là sự bất ổn của nền kinh tế, bao gồm chuyện thuế nhập khẩu thay đổi liên tục, dòng nhập cư giảm sút và triển vọng không rõ ràng về lãi suất. Rất có thể doanh nghiệp tạm dừng đầu tư cho công nghệ mới cho đến khi mọi việc rõ ràng hơn.

Cũng có thể giải thích sự chững lại của ứng dụng AI vào công việc bằng văn hóa doanh nghiệp. Hầu như mọi nhân vật quản lý cấp cao của doanh nghiệp đều hết lời ca tụng AI; trong các buổi họp báo công bố kết quả kinh doanh, đến hai phần ba lãnh đạo các doanh nghiệp S&P 500 đều nhắm đến AI. Trong khi đó, những người thật sự sẽ triển khai ứng dụng AI trong doanh nghiệp lại không mặn mà cho lắm; có thể do nỗi lo AI sẽ khiến họ mất việc hay ít nhất cũng mất bớt quyền lực. Một khảo sát của Dayforce, một hãng phần mềm, cho thấy 87% lãnh đạo doanh nghiệp có sử dụng AI, tỷ lệ này giảm còn 57% với quản lý cấp trung và còn 27% với nhân viên bình thường.

Thay đổi cảm nhận của mọi người về tính hữu ích thật sự của AI là một lý giải khác. Nhiều bằng chứng cho thấy các thế hệ AI hiện nay không thể thay đổi năng suất của hầu hết các doanh nghiệp. Đầu tiên là từ thị trường. Goldman Sachs lập một chỉ số các công ty có tiềm năng tăng lợi nhuận từ việc ứng dụng AI thông qua tăng năng suất. Chỉ số này, bao gồm các công ty như Ford, lúc đầu có tăng đôi chút nhưng sau đó chậm lại, thua cả chỉ số chung của thị trường.

Thứ nhì là bằng chứng từ khảo sát. Các khảo sát của các hãng kiểm toán hay tư vấn như Deloitte, McKinsey đều cho thấy lợi ích từ các sáng kiến AI thấp hơn kỳ vọng nhiều.

Cuối cùng là từ thực tế. Nhiều nghiên cứu nhận thấy với sự hỗ trợ của AI, nhân viên sẽ sản xuất các sản phẩm “tạm ổn”. Điều này có lợi cho nhân viên yếu nhưng có hại cho năng suất của nhân viên giỏi. Nay họ sẽ quyết định làm chậm lại, cỡ bằng AI là được rồi.

Có thể kết luận các doanh nghiệp rồi sẽ tìm cách ứng dụng AI sao cho hiệu quả nhất; đồng thời các công ty công nghệ sẽ cải tiến các thế hệ AI mới phù hợp với yêu cầu của doanh nghiệp hơn. Tuy nhiên, xu hướng hiện nay cho thấy quá trình chuyển biến này sẽ lâu dài chứ không thể có đột phá. Cho đến khi có bước ngoặt này, rất khó tạo ra doanh thu để biện minh cho mức đầu tư 5.000 tỉ đô la cho AI như hiện nay.

Nguyễn Vũ