Nhớ Lễ Trai Đặng Văn Hòa

Lăng mộ Lễ Trai Đặng Văn Hòa ở phường Phong Thái vừa được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng Di tích Quốc gia vào tháng 9 vừa rồi. Ảnh: BTLS

Đây là một trong nhiều nhận định về vị quan “tứ triều nguyên lão”, từng giữ chức Thượng thư tại 5 bộ quan trọng của Triều Nguyễn và được xem là nhân vật kiệt xuất của vùng đất Cố đô Huế.

“Lo trước thiên hạ, vui sau thiên hạ”

Trong hội thảo khoa học nhân hướng tới kỷ niệm 170 năm ngày mất của vị quan nổi tiếng này, một lần nữa biểu tượng cho tinh thần “Vị dân chí kế” (hết lòng vì dân) của ông đã được nhắc nhớ. Đó như là tấm gương sáng cho các thế hệ hôm nay về sự kết hợp hài hòa giữa tri thức và hành động, giữa văn hóa và chính trị, giữa đạo đức và trách nhiệm xã hội.

Khi nghiên cứu về nhân vật Đặng Văn Hòa, TS. Phan Thanh Hải - Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao TP. Huế cho rằng, đây là vị quan luôn đặt lợi ích thực tiễn của dân và nước lên hàng đầu trong mọi quyết sách và hành động. Dẫn chứng về lĩnh vực nông nghiệp, ông Đặng Văn Hòa luôn lấy việc “lo trước thiên hạ, vui sau thiên hạ” làm lẽ sống, xem nỗi khổ của dân chính là nỗi khổ của mình.

Ông đã chủ trương mở rộng tịch điền, dành đất cho quan lại tự cày, cấy nhằm giảm bớt gánh nặng cho dân nghèo. Trong thời gian làm Tổng đốc tại Hà Nội - Ninh Bình, Nam Định - Hưng Yên, ông có công lớn trong việc xây dựng hệ thống đê điều, mở rộng thủy lợi ở vùng Bắc Hà, như đào mở rộng sông Hoàng Giang (Hưng Yên) và tu bổ đê điều tại Ninh Bình. Trong những năm gặp thiên tai như hạn hán, bão lụt làm mất mùa, ông không ngần ngại dâng sớ lên vua xin giảm thuế sưu cho dân, đề nghị miễn thuế vải và thuế dầu thắp đèn, đồng thời xử lý công điền, công thổ sao cho có lợi cho dân. Những hành động này đã mang lại niềm vui, sự phấn khởi lớn lao cho trăm họ.

Ngoài ra sử sách còn ghi lại, trong lĩnh vực văn hóa, Đặng Văn Hòa còn được xem là vị quan để lại nhiều dấu ấn quan trọng. Trong đó phải kể đến việc đảm nhiệm các chức vụ quan trọng như phụ trách Hàn lâm viện, Tổng tài Quốc sử quán, được giao làm Kinh diên giảng quan, đồng thời làm chủ khảo và giám khảo nhiều khoa thi Hương, thi Hội, thi Đình tại Kinh đô Huế và nhiều địa phương khác. Ngoài ra, khi làm Tổng đốc Hà - Ninh, ông thường xuyên mời các danh sĩ, trí thức nổi tiếng như Phương Đình Nguyễn Văn Siêu, Chu Thần Cao Bá Quát… đến gặp gỡ, đàm đạo và tham khảo ý kiến về các vấn đề chính sự, tạo nên một không gian văn hóa trí thức sôi nổi và sâu sắc.

Ở Kinh đô Huế, Đặng Văn Hòa cũng có những đóng góp quan trọng trong việc dựng bia Võ Công, đúc chuông cho chùa Diệu Đế, cung tiến 6 quả chuông lớn, 2 bia đá, cùng nhiều tượng Phật, hoành phi, câu đối cho các chùa Hoàng Giác (Hiền Sĩ), Bác Vọng Đông, Bác Vọng Tây, Thanh Lương, Hòa Viện… Ngày nay, nhiều hiện vật do ông cung tiến vẫn được lưu giữ nguyên vẹn tại các ngôi chùa này, minh chứng cho tấm lòng từ bi và sự quan tâm sâu sắc của ông đối với Phật giáo.

Con người đa tài, đa năng

Đi sâu vào nghiên cứu con đường quan lộ của Lễ Trai Đặng Văn Hòa, các nhà nghiên cứu đồng quan điểm, đó là dù đảm nhận nhiều trọng trách nhưng việc nào ông cũng hoàn thành xuất sắc, có đóng góp to lớn trên nhiều lĩnh vực như chính trị, quân sự, kinh tế, luật pháp, văn hóa, xã hội, giáo dục…

Theo PGS.TS. Phan Ngọc Huyền (Khoa Lịch sử, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội), thông qua cuộc đời và các chức quan mà Lễ Trai Đặng Văn Hòa đã đảm nhiệm, chúng ta dễ thấy nét nổi bật ở ông là con người đa tài, đa năng. Đa tài, đa năng ở đây không nằm ở việc ông gắn bó với quan trường suốt gần 4 thập kỷ, trải qua 4 đời vua Nguyễn, cũng chưa hẳn do ông lần lượt nắm nhiều chức vụ gắn với nhiều lĩnh vực khác nhau mà còn bởi lý do thuyết phục hơn: ông có thể đảm nhiệm được và hoàn toàn có thể làm tốt nhiều mảng công việc đôi khi không liên quan đến nhau.

Thống kê cho thấy, ông Đặng Văn Hòa đã trải qua nhiều vị trí từ làm Tri huyện, Hiệp trấn, Tuần phủ đến Tổng trấn và đặc biệt là Tổng đốc ở nhiều vùng miền khác nhau trên cả nước, từ Bắc vào Nam. Trong đó, nơi có nhiều gắn bó với vị quan người xứ Huế này lại là miền Bắc. Điều này chứng minh ông là một trong những lựa chọn nhân sự đầu tiên của Triều Nguyễn ở những địa bàn xung yếu hoặc có những phát sinh, biến động cấp bách.

Không chỉ giỏi làm chính trị, làm thủy lợi… để giúp vua trị quốc an dân, ông còn giỏi cả thơ văn, am hiểu về lịch sử, địa lý và có năng lực giáo dục tốt. Ông được nhà vua chọn là một trong 18 từ thần (văn thần sở trường về thơ, từ) cùng với các tên tuổi như Trương Đăng Quế, Lâm Duy Thiếp, Phan Thanh Giản, Lý Văn Phức, Bùi Quỹ, Trương Quốc Dụng, Vũ Phạm Khải… và được vua ngự ban cho văn phòng tứ bảo (giấy, bút, mực, nghiên). “Trong suốt gần 4 thập kỷ gắn bó với quan trường, Lễ Trai Đặng Văn Hòa đã thực sự chứng tỏ mình là một văn quan đa tài, đa năng có thực lực”, PGS. TS. Phan Ngọc Huyền đánh giá.

NHẬT MINH