Nhiều người trẻ bất ngờ liệt, nhìn mờ vì căn bệnh ít ai biết

Người trẻ đột ngột bị liệt vì bệnh xơ cứng rải rác. Ảnh minh họa: Pexels.

Sáng 15/11, Bệnh viện Quân y 175 tổ chức Chương trình giáo dục sức khỏe cộng đồng với chủ đề “Nhận diện sớm - Điều trị đúng: Vì cuộc sống tốt hơn cho người bệnh Xơ cứng rải rác (MS)”. Hoạt động nhằm nâng cao nhận thức của người dân về nhóm bệnh thần kinh miễn dịch đang gia tăng nhanh nhưng vẫn còn xa lạ với đa số cộng đồng.

Tại chương trình, bác sĩ Hoàng Tiến Trọng Nghĩa, Chủ nhiệm khoa Nội thần kinh, cho biết xơ cứng rải rác hiện được đánh giá là một trong những nguyên nhân gây tàn phế hàng đầu ở người trẻ. Trên toàn cầu, ước tính có khoảng 2,8 triệu người mắc bệnh, trung bình cứ 3.000 người thì có một người bị xơ cứng rải rác. Giai đoạn 2013-2020 ghi nhận thêm khoảng 500.000 ca mắc mới và số lượng đang tiếp tục tăng ở các khu vực trên thế giới.

Đáng chú ý, số ca bệnh ở trẻ em và thanh thiếu niên cũng đang gia tăng nhanh. Riêng năm 2023, nhóm dưới 18 tuổi có tới khoảng 30.000 trường hợp được chẩn đoán, tức trung bình mỗi phút lại có một người được phát hiện mắc xơ cứng rải rác.

Âm thầm tấn công não

Theo bác sĩ Nghĩa, khác với nhiều bệnh lý thần kinh có triệu chứng đặc trưng, xơ cứng rải rác lại biểu hiện rất đa dạng như suy giảm thị lực, nhìn đôi, tê bì - châm chích, yếu tay hoặc chân, mệt mỏi kéo dài, rối loạn tiêu tiểu… Diễn tiến bệnh lại âm thầm, xen kẽ với những đợt tái phát nặng khiến người bệnh mất dần chức năng sống và có nguy cơ liệt.

Cơ chế bệnh sinh được giải thích là hệ miễn dịch, vốn có nhiệm vụ bảo vệ cơ thể bị rối loạn và nhầm lẫn tế bào thần kinh của não và tủy sống là “kẻ lạ”. Từ đó tấn công và phá hủy lớp màng bảo vệ. Tổn thương không ngừng tích tụ theo thời gian, làm suy giảm khả năng vận động và nhận thức.

"Điều khó khăn nhất của xơ cứng rải rác là bệnh không tấn công theo một quy luật cố định", bác sĩ Nghĩa nói.

Bệnh nhân được kiểm tra thần kinh bằng thiết bị hiện đại. Ảnh: BVCC.

Người bệnh không thể biết đợt bùng phát kế tiếp sẽ ảnh hưởng đến vùng nào của não hay tủy sống, vùng vận động dẫn đến liệt, vùng cảm giác gây tê, hay dây thần kinh thị giác tạo ra mờ mắt, nhìn đôi. Bệnh dễ bị bỏ qua khi triệu chứng nhẹ và diễn tiến từ từ.

Một số bệnh nhân đến viện khi đã liệt hai chi dưới hoặc không còn tự chủ tiểu tiện. Nhiều người khác chỉ tê nhẹ một bên mặt hoặc bàn tay và luôn nghĩ do ngủ sai tư thế, làm việc quá sức nên không đi khám.

Dù nguyên nhân gây xơ cứng rải rác đến nay vẫn chưa được làm rõ hoàn toàn, các bác sĩ đồng thuận rằng điều trị càng sớm càng giúp hạn chế tổn thương thần kinh.

Phác đồ điều trị hiện nay bao gồm ba nhóm chính là điều trị đợt cấp, điều trị dự phòng điều biến bệnh và phục hồi chức năng. Ở giai đoạn đợt cấp, bệnh nhân được sử dụng thuốc ức chế miễn dịch liều cao kết hợp lọc huyết tương nhằm giảm hoạt động của các kháng thể gây hại.

Sau đó, điều trị dự phòng đóng vai trò duy trì kiểm soát lâu dài, hạn chế tái phát, ngăn chặn tiến triển bệnh và ngăn kháng thể xâm nhập vào hệ thần kinh. Song song với đó, phục hồi chức năng giúp người bệnh lấy lại và duy trì khả năng vận động, giảm nguy cơ tàn phế.

Bác sĩ Nghĩa nhấn mạnh nhiều người cho rằng chỉ điều trị đợt cấp là đủ, nhưng phác đồ này chỉ phục hồi triệu chứng hiện tại mà không ngăn tổn thương tiếp diễn. Mục tiêu lớn nhất của điều trị dự phòng là giúp người bệnh sống bình thường, học tập, làm việc và tự chăm sóc bản thân, thay vì chờ đến khi tái phát mới can thiệp.

"Không gì là quá sớm, không gì là quá trễ, tức nên bắt đầu can thiệp ngay khi chẩn đoán để bảo vệ tối đa hệ thần kinh", bác sĩ Nghĩa chia sẻ.

Bệnh lý của giới trẻ

Bác sĩ Nghĩa cho hay bệnh xơ cứng rải rác khó chẩn đoán, do biểu hiện tương đồng với nhiều bệnh thần kinh tự miễn khác như viêm tủy thị thần kinh, MOGAD hay viêm não tự miễn. Quy trình xác định bệnh cần kết hợp thăm khám chuyên sâu và kỹ thuật hiện đại như MRI, OCT, đo điện thế gợi… khiến nhiều cơ sở y tế không đủ năng lực tiếp cận.

Tại Việt Nam, chưa có thống kê chính thức về tổng số người mắc bệnh xơ cứng rải rác. Riêng tại Bệnh viện Quân y 175, số ca ghi nhận tăng 200-300% trong một năm qua, từ 3-5 ca lên khoảng 10-15 ca. Con số không lớn, song mức tăng phản ánh xu hướng mới là trước đây bệnh có thể đã tồn tại nhưng chưa được phát hiện do thiếu thông tin nhận diện và thiếu đơn vị đủ chuyên môn.

Chi phí điều trị cũng là rào cản với nhiều bệnh nhân. Thuốc điều biến bệnh đầu tiên mới có mặt tại Việt Nam từ năm 2023 và giá vẫn rất cao. Hiệu quả lâu dài (trên 5-6 năm) đang tiếp tục được theo dõi.

ThS.BS Hoàng Tiến Trọng Nghĩa (phải) trao đổi về các ca bệnh. Ảnh: BVCC.

Theo bác sĩ Nghĩa, không giống đột quỵ thường gặp ở người lớn tuổi có bệnh nền, xơ cứng rải rác xuất hiện nhiều nhất ở nhóm 18-40 tuổi, trong đó phụ nữ mắc nhiều hơn nam giới. Điều này gây áp lực lớn cho gia đình và xã hội bởi đây là lứa tuổi đi học, lập nghiệp, mang thai hoặc nuôi con nhỏ.

Tại chương trình, nhiều người trẻ tỏ ra bất ngờ trước mức độ nguy hiểm của xơ cứng rải rác. Một số người từng nghĩ bệnh tương tự nhược cơ. Tuy nhiên, theo bác sĩ Nghĩa, nhược cơ là bệnh của tiếp hợp thần kinh - cơ, còn xơ cứng rải rác là bệnh của neuron hệ thần kinh trung ương, cơ chế bệnh hoàn toàn khác và cần quy trình chẩn đoán chuyên sâu hơn.

Bác sĩ Nghĩa khuyến cáo khi xuất hiện một trong các dấu hiệu sau, người dân nên đi khám tại các cơ sở chuyên khoa thần kinh hoặc cơ sở có kinh nghiệm về bệnh thần kinh tự miễn:

Tê bì hoặc yếu liệt tay chân
Mờ mắt, nhìn đôi
Mệt mỏi không rõ nguyên nhân
Rối loạn đại tiểu tiện
Dáng đi thay đổi, khó giữ thăng bằng

Không phải trường hợp nào cũng là xơ cứng rải rác, nhưng chẩn đoán sớm giúp loại trừ các bệnh nguy hiểm và điều trị kịp thời nếu đúng là xơ cứng rải rác.

"Dù đang ở giai đoạn nào của bệnh, kiên trì và lạc quan là yếu tố quan trọng nhất. Xơ cứng rải rác hoàn toàn có thể được kiểm soát nếu điều trị đúng và đầy đủ. Người bệnh vẫn có thể sống, học tập và làm việc bình thường”, bác sĩ Nghĩa nhắn nhủ.

Nguyễn Thuận