Nhiều mục tiêu còn dang dở

Thực hiện chương trình xây dựng NTM, huyện Tủa Chùa chú trọng triển khai các mô hình sản xuất, nâng cao thu nhập cho người dân. Trong ảnh: Người dân xã Mường Báng nhận cây giống hỗ trợ về trồng. Ảnh: C.T.VChương trình NTM được kỳ vọng thúc đẩy phát triển bền vững và toàn diện cho khu vực nông thôn, tập trung nâng cao đời sống vật chất, tinh thần và cải thiện hạ tầng cơ sở cho người dân. Với sự vào cuộc tích cực, đồng bộ của cả hệ thống chính trị, đặc biệt phát huy vai trò của nhân dân, quá trình xây dựng NTM trên địa bàn tỉnh chuyển biến tích cực. Đến nay, toàn tỉnh có 5 xã đạt chuẩn NTM nâng cao, 26 xã đạt chuẩn, 33 xã đạt từ 15 - 18 tiêu chí, 49 xã đạt 10 - 14 tiêu chí... bình quân mỗi xã đạt 14,68 tiêu chí. Đồng thời, có 266 thôn, bản được công nhận đạt chuẩn NTM và kiểu mẫu.

Những con số trên đã phần nào phản ánh rõ nét sự chuyển biến tích cực trong đời sống kinh tế, xã hội và diện mạo nông thôn của tỉnh. Thu nhập bình quân đầu người dự ước đến năm 2025 đạt gần 60 triệu đồng/người/năm, riêng khu vực nông thôn ước đạt khoảng 27 triệu đồng/năm; tỷ lệ hộ nghèo đến hết năm 2024 giảm còn 21,29%, trong đó tỷ lệ hộ nghèo dân tộc thiểu số giảm còn 27,39%... Hạ tầng cơ sở được đầu tư ngày càng đồng bộ, khang trang; lĩnh vực văn hóa, giáo dục tiếp tục được quan tâm, từng bước nâng cao cả về chất lượng và điều kiện tiếp cận.

Mặc dù có những kết quả đáng ghi nhận song nhìn tổng thể, tiến độ thực hiện chương trình vẫn còn chậm. Toàn tỉnh chưa có huyện nào đạt chuẩn NTM, chưa có xã nào được công nhận đạt chuẩn NTM kiểu mẫu và vẫn còn 3 huyện chưa có xã được công nhận đạt chuẩn NTM (Tủa Chùa, Điện Biên Đông, Mường Chà). Trong 6 nhiệm vụ trọng tâm được đề ra theo Kế hoạch 1986/KH-UBND đến năm 2025, chỉ có 1 nhiệm vụ cơ bản hoàn thành, đó là toàn tỉnh không còn xã dưới 10 tiêu chí. 5 nhiệm vụ còn lại vẫn chưa đạt được.

Cụ thể, tỉnh chưa hoàn thành mục tiêu có 6 xã đạt chuẩn NTM nâng cao, do phần lớn các xã sau khi đạt chuẩn cơ bản không đáp ứng được đầy đủ các tiêu chí nâng cao theo quy định. Mục tiêu có 2 đơn vị cấp huyện hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới cũng chưa được hiện thực hóa. Về số xã đạt chuẩn và cơ bản đạt chuẩn, tỉnh mới có 26 xã đạt chuẩn và 33 xã cơ bản đạt chuẩn, thấp hơn nhiều so với mục tiêu. Ngoài ra, mục tiêu có 267 thôn, bản đạt chuẩn NTM hoặc NTM kiểu mẫu cũng chưa hoàn thành; tỉnh chưa có xã đạt chuẩn NTM kiểu mẫu (hiện nay có xã Noong Hẹt, huyện Điện Biên đang trình hồ sơ).

Hệ thống giao thông NTM được đầu tư, tạo điều kiện phát triển kinh tế người dân. Trong ảnh: Tuyến đường vào xã Phình Giàng (huyện Điện Biên Đông) được đầu tư mới.

Nguyên nhân chính dẫn đến việc không đạt được các mục tiêu trên là do điều kiện kinh tế - xã hội ở nhiều địa phương còn nhiều hạn chế. Tỷ lệ hộ nghèo đa chiều vẫn còn cao, thu nhập bình quân đầu người thấp khiến nhiều địa phương không đủ điều kiện hoàn thành các tiêu chí. Các tiêu chí như giao thông, cơ sở vật chất văn hóa, y tế, giáo dục, môi trường vẫn chưa được đầu tư hoàn thiện. Bên cạnh đó, nguồn lực đầu tư cho chương trình còn hạn chế, trong khi nhu cầu thực tế lớn. Song nhiều địa phương gặp khó khăn, thậm chí chưa chú trọng giải ngân các nguồn vốn.

Cụ thể, chương trình xây dựng NTM giai đoạn 2022 - 2025, tỉnh được phân bổ 744.054 triệu đồng. Tuy nhiên, hầu hết các địa phương đều không giải ngân hết, khiến tiến độ giải ngân chung toàn tỉnh chậm. Như năm 2022 tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư đạt 61% và vốn sự nghiệp đạt 28% kế hoạch; tương tự năm 2023, tỷ lệ giải đạt 87% và 97%; năm 2024 là 74% và 87%; năm 2025 tính đến tháng 4 tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư mới đạt 5,60% kế hoạch vốn đầu tư và vốn sự nghiệp đạt 14,63% kế hoạch.

Tủa Chùa là một trong 3 huyện đến nay chưa có xã đạt chuẩn NTM. Ông Phạm Quốc Đạt, Trưởng phòng Nông nghiệp và Môi trường huyện Tủa Chùa cho biết: Đến nay huyện có xã Mường Đun cơ bản đạt chuẩn, trong đó có 12/19 tiêu chí đạt chuẩn, 4 tiêu chí cơ bản đạt và 3 tiêu chí chưa đạt. Tiến độ xây dựng NTM chậm chủ yếu do xuất phát điểm thấp, hạ tầng thiếu thốn, giao thông xuống cấp, thiếu nhà văn hóa, chợ, nước sạch và hệ thống xử lý rác. Cùng với đó, tỷ lệ hộ nghèo cao, thu nhập thấp, dân trí không đồng đều, tập quán canh tác lạc hậu, thiếu vốn đầu tư và khó khăn trong xã hội hóa cũng là những rào cản. Do đó, trong 3 năm qua tỷ lệ giải ngân vốn NTM chưa đạt mục tiêu đề ra.

Ngoài những nguyên nhân khách quan thì một số địa phương chưa chú trọng triển khai thực hiện, nhất là việc hoàn thành, nâng cao chất lượng các tiêu chí về nhà ở dân cư, tỷ lệ nghèo đa chiều, thu nhập, hình thức tổ chức sản xuất, vệ sinh môi trường. Ở một số địa phương có tư tưởng tự thỏa mãn khi có xã đạt chuẩn NTM nên phong trào có xu hướng chững lại... dẫn đến nhiều xã đã bị “rớt” tiêu chí đạt chuẩn NTM. Trong khi, một số xã ở khu vực III, khu vực II có biểu hiện không muốn phấn đấu đạt chuẩn NTM, vì sau khi đạt chuẩn sẽ bị cắt giảm nhiều hỗ trợ như: Học phí cho học sinh đi học, vay vốn, hộ nghèo...

Dù đã được công nhận cơ bản đạt chuẩn NTM từ năm 2018 (với 17/19 tiêu chí), đến nay, xã Mường Luân (huyện Điện Biên Đông) vẫn chưa thể hiện rõ sự quyết tâm và nỗ lực cần thiết trong việc hoàn thiện các tiêu chí còn lại để đạt chuẩn NTM. Sau nhiều năm, tiến độ xây dựng NTM tại địa phương gần như giậm chân tại chỗ, thiếu sự đổi mới trong cách làm và chưa huy động được sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị và người dân. Một số tiêu chí quan trọng như thu nhập, môi trường, cơ sở vật chất văn hóa và tổ chức sản xuất vẫn chưa được quan tâm đúng mức, chất lượng thực hiện còn thấp. Việc chậm trễ, thiếu chủ động này không chỉ làm giảm hiệu quả của chương trình mà còn ảnh hưởng đến mục tiêu chung của huyện trong việc xóa “trắng” xã NTM vào năm 2025.

Theo ông Lò Văn Mai, Chủ tịch UBND xã Mường Luân, so với thời điểm được công nhận cơ bản đạt chuẩn NTM, hiện nay, xã vẫn còn nợ 2 tiêu chí là thu nhập và hộ nghèo. Cụ thể, tiêu chí thu nhập, xã mới đạt trên 33 triệu đồng/người/năm. Đối với tiêu chí về hộ nghèo, toàn xã còn 18% hộ nghèo và 12% hộ cận nghèo. Nguyên nhân là do xuất phát điểm thấp, địa bàn rộng, đời sống nhân dân còn nhiều khó khăn, trình độ dân trí không đồng đều. Trong khi đó các chỉ tiêu, tiêu chí về thu nhập, nhà ở, hộ nghèo, nước sạch... theo quy định còn quá cao so với mức sống của người dân vùng cao. Bên cạnh đó, một bộ phận dân cư còn trông chờ ỷ lại vào sự đầu tư của Nhà nước, không tự mình vươn lên thoát khỏi đói nghèo.

Theo ông Nguyễn Thanh Bình, Phó Chánh văn phòng Điều phối NTM tỉnh, việc hoàn thành các mục tiêu, chỉ tiêu kế hoạch đề ra rất khó, nhất là trong bối cảnh hiện nay khi từ 1/7 chính thức bỏ cấp huyện và sắp xếp lại cấp xã. Điều này ảnh hưởng không nhỏ đến tâm lý một số cán bộ, địa phương. Để mục tiêu cuối cùng nâng cao chất lượng đời sống cho người dân, đòi hỏi các cấp, các ngành và chính quyền địa phương cần rà soát lại toàn bộ quá trình triển khai, xác định rõ những điểm nghẽn và có giải pháp khắc phục cụ thể. Huy động, sử dụng hiệu quả các nguồn lực đầu tư. Đặc biệt, cần có giải pháp để ngăn chặn những cán bộ, địa phương có biểu hiện thỏa mãn, không muốn đạt chuẩn; đồng thời, huy động sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, nhất là sự đồng lòng, ủng hộ của nhân dân.

Quốc Huy