Nhật Bản 'mắc kẹt' giữa Mỹ và Iran: Khi pháp quyền va chạm lợi ích chiến lược

Hình ảnh do vệ tinh Maxar cung cấp ngày 19/6/2025 cho thấy các xe tải chở hàng di chuyển tại lối vào cơ sở hạt nhân Fordow ở tỉnh Qom, Iran. Ảnh: Anadolu Agency/TTXVN

Theo tờ Thời báo Nhật Bản (japantimes.co.jp) ngày 26/6, những cuộc tấn công gần đây của Mỹ vào các cơ sở hạt nhân của Iran đã đẩy Nhật Bản vào một tình thế ngoại giao vô cùng khó xử. Tokyo đang phải vật lộn để cân bằng giữa việc duy trì nguyên tắc pháp quyền quốc tế và củng cố liên minh quan trọng với Mỹ, đặc biệt trong bối cảnh căng thẳng leo thang ở Trung Đông.

Sự việc bắt đầu khi Chính phủ Nhật Bản, vốn nổi tiếng với chính sách ngoại giao dựa trên pháp quyền, đã "lên án mạnh mẽ" cuộc tấn công phủ đầu của Israel vào các cơ sở hạt nhân và quân sự của Iran vào ngày 13/6 vừa qua. Lời lẽ của Tokyo mạnh mẽ hơn nhiều so với các quốc gia G7 khác, một phần vì họ luôn nhất quán chỉ trích các hành động "đơn phương nhằm thay đổi hiện trạng bằng vũ lực" của Trung Quốc.

Tuy nhiên, khi Mỹ – đồng minh thân cận nhất của Nhật Bản – cũng tiến hành các cuộc tấn công tương tự vào các cơ sở hạt nhân của Iran, tình hình lập tức trở nên phức tạp. Hiến chương Liên hợp quốc quy định việc sử dụng vũ lực chỉ được phép trong một số trường hợp ngoại lệ như tự vệ. Mặc dù Washington tuyên bố các cuộc tấn công này là để "tự vệ tập thể", một quan chức Bộ Ngoại giao Nhật Bản lại nhận định đây là "một điểm khó đưa ra xét theo luật pháp quốc tế".

Lựa chọn khó khăn

Việc công khai đặt câu hỏi về tính hợp pháp của hành động quân sự từ Mỹ có thể khiến Tổng thống Donald Trump không hài lòng, đe dọa làm suy yếu liên minh Nhật - Mỹ. Trước thế khó này, Tokyo đã lựa chọn một cách tiếp cận thận trọng: không lên án cũng không ủng hộ.

Trong tuyên bố được đưa ra vào đầu tuần này, Tokyo đã thể hiện sự "thông cảm nhất định" đối với hành động của Mỹ. Tuyên bố của Bộ trưởng Ngoại giao Nhật Bản nêu rõ: "Nhật Bản hiểu rằng hành động của Mỹ thể hiện quyết tâm hạ nhiệt tình hình đồng thời ngăn chặn Iran sở hữu vũ khí hạt nhân". Một quan chức cấp cao của Bộ Ngoại giao Nhật Bản cũng thừa nhận thẳng thắn: "Chúng tôi không thể nào nói với Mỹ, đồng minh của chúng tôi, rằng có những lo ngại liên quan đến luật pháp quốc tế".

Thủ tướng Shigeru Ishiba cũng từ chối đưa ra một đánh giá pháp lý chắc chắn. Tại một cuộc họp báo trong tuần này, ông cho biết: "Tôi biết có nhiều lập luận khác nhau theo quan điểm luật pháp quốc tế. Nhật Bản không trực tiếp tham gia vào vấn đề này. Thật khó để đưa ra đánh giá chắc chắn".

Tình huống trên đã vạch trần một mâu thuẫn sâu sắc trong chính sách đối ngoại của Nhật Bản. Tokyo luôn đề cao pháp quyền quốc tế, xem đây là nền tảng cho sự ổn định khu vực và toàn cầu. Việc lên án Israel là hành động nhất quán với nguyên tắc này. Tuy nhiên, khi đối tác chiến lược quan trọng nhất là Mỹ có những hành động tương tự, Nhật Bản lại bị buộc phải cân nhắc giữa nguyên tắc và lợi ích chiến lược.

Tóm lại, cuộc tấn công của Mỹ vào Iran không chỉ là một sự kiện quân sự đơn thuần, mà còn là một phép thử đối với nền ngoại giao Nhật Bản. Tokyo đã lựa chọn một con đường đầy thách thức, vừa cố gắng giữ vững nguyên tắc vừa nỗ lực duy trì mối quan hệ đồng minh. Tuy nhiên, tình thế tiến thoái lưỡng nan này cho thấy, trong bối cảnh địa chính trị phức tạp hiện nay, việc hài hòa giữa lợi ích và nguyên tắc là một bài toán vô cùng khó giải.

Vũ Thanh/Báo Tin tức và Dân tộc