Nhân lực là đòn bẩy tăng trưởng kinh tế Việt Nam trong kỷ nguyên mới

Thách thức lớn về nhân lực trong chuyển đổi kép

Thông tin tại Hội thảo “Phát triển nhân lực - điều kiện tiên quyết cho kinh tế số và tăng trưởng xanh” do Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam phối hợp cùng Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam tổ chức chiều 11/8, ông Nguyễn Khánh Long - Phó Cục trưởng Cục Việc làm (Bộ Nội vụ) cho biết, 5 năm qua, thế giới biến động mạnh bởi xung đột Nga - Ukraine, căng thẳng eo biển Đài Loan, Biển Đông, và Trung Đông. Điều này buộc các quốc gia và doanh nghiệp phải điều chỉnh chiến lược, trong đó Việt Nam - trung tâm sản xuất thay thế tại ASEAN chịu tác động rõ rệt. Trong bối cảnh đó, chuyển đổi kép là yêu cầu tất yếu để duy trì sức cạnh tranh.

Hội thảo “Phát triển nhân lực - điều kiện tiên quyết cho kinh tế số và tăng trưởng xanh”.

“Việt Nam hiện mới ở giai đoạn đầu của chuyển đổi xanh nhưng xu hướng việc làm xanh đã thu hút sự quan tâm. Báo cáo của Manpower Group năm 2024 cho thấy, 85% lao động Việt Nam chú ý đến trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp khi nhận việc. Số liệu Ngân hàng Thế giới cho biết Việt Nam có 39 ngành nghề xanh (3,6% việc làm), và tiềm năng mở rộng lên 88 ngành (41% việc làm) trong tương lai gần”, ông Nguyễn Khánh Long nhấn mạnh.

Trong khi đó, bà Vi Thị Hồng Minh - Phó Giám đốc Văn phòng Giới sử dụng lao động (Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam) chỉ ra thực trạng thiếu hụt nghiêm trọng nhân lực chất lượng cao. Nhu cầu nhân lực công nghệ thông tin và công nghiệp số khoảng 150.000 kỹ sư mỗi năm nhưng mới đáp ứng 40 - 50%. Ngành bán dẫn cần 5.000 - 10.000 kỹ sư/năm, song đáp ứng chưa đến 20%. Dự báo đến năm 2030, cần 2,5 triệu nhân sự phục vụ chuyển đổi số, chưa kể nhu cầu nhân lực năng lượng tái tạo và sản xuất xanh.

Theo bà Vi Thị Hồng Minh, khoảng cách kỹ năng cũng là vấn đề lớn. Tỷ lệ lao động đã qua đào tạo có bằng, chứng chỉ chỉ đạt 28,8%, nhiều người thiếu kỹ năng mềm như ngoại ngữ, giao tiếp, giải quyết vấn đề và tư duy số. Các ngành thâm dụng lao động như dệt may, da giày, lắp ráp điện tử có nguy cơ 70% việc làm bị thay thế bởi robot và AI trong 10 năm tới nếu không có kế hoạch tái đào tạo kịp thời.

Tư duy “đầu tư” vào nhân lực và yêu cầu tái đào tạo

Trước yêu cầu cấp bách của tiến trình chuyển đổi kép, ông Nguyễn Khánh Long đề xuất ban hành Chiến lược quốc gia về phát triển nhân lực gắn với chuyển đổi số - xanh, xác định rõ mục tiêu, tầm nhìn và định hướng thống nhất từ Trung ương tới địa phương. Chiến lược này cần lồng ghép vào Quy hoạch tổng thể quốc gia, Chiến lược tăng trưởng xanh và Kế hoạch chính sách việc làm; đồng thời xác định nhóm ngành ưu tiên như AI, năng lượng tái tạo, nông nghiệp công nghệ cao, logistics carbon thấp và sản xuất thông minh.

Ông Nguyễn Khánh Long - Phó Cục trưởng Cục Việc làm (Bộ Nội vụ) thông tin tại Hội thảo.

Theo ông Long, cần phân loại nhu cầu kỹ năng theo ngành, bao gồm hard skills (kỹ năng chuyên môn) và soft skills (kỹ năng mềm). Đào tạo lại và nâng cấp kỹ năng phải được đẩy mạnh, tập trung vào kỹ năng số từ cơ bản đến nâng cao, cùng kỹ năng xanh như sản xuất sạch, quản lý chất thải, sử dụng năng lượng hiệu quả. Một chương trình đào tạo quốc gia về kỹ năng số - xanh nên được thiết lập, kết hợp chặt chẽ Nhà nước - Doanh nghiệp - Cơ sở đào tạo.

Bổ sung quan điểm từ góc nhìn học thuật, PGS.TS. Nguyễn Lan Hương - Nguyên Viện trưởng Viện Khoa học Lao động và Xã hội nhấn mạnh, nhân lực là lợi thế cạnh tranh bền vững hơn cả vốn và công nghệ. Doanh nghiệp cần chuyển từ coi chi phí nhân lực là gánh nặng sang coi đó là khoản đầu tư chiến lược. Khoản này bao gồm chi phí tuyển dụng, đào tạo, lương thưởng, phúc lợi, tuân thủ pháp lý và quản lý rủi ro. Khi đầu tư đúng cách, hiệu quả mang lại là năng suất cao hơn, sáng tạo hơn và khả năng giữ chân nhân tài.

Bà Hương phân tích, phát triển nhân lực không chỉ nâng cao thu nhập và chất lượng sống, mà còn thúc đẩy năng suất lao động và đổi mới sáng tạo. Nhân lực chất lượng cao giúp doanh nghiệp thích ứng nhanh với biến động, tạo sản phẩm mới và nâng cao vị thế cạnh tranh. Trong môi trường toàn cầu hóa, nhân lực chính là “xương sống” của mọi chiến lược phát triển bền vững, lan tỏa hiệu ứng tích cực tới giáo dục, y tế, công nghệ và môi trường.

Ở góc nhìn công nghệ, Ths. Nguyễn Phong Anh - chuyên gia đào tạo AI (Dự án Nâng cao năng lực trí tuệ nhân tạo sinh META-VNU) cho rằng, doanh nghiệp phải trở thành cỗ máy học tập, bởi “tốc độ học tập quyết định lợi nhuận”. Cần tạo không gian để người lao động thử nghiệm ý tưởng mới, áp dụng công nghệ tiên tiến và duy trì vòng lặp cải tiến liên tục. Việc tái đào tạo cần sự hợp tác chặt chẽ giữa doanh nghiệp, người lao động và Nhà nước. Ngoài ra, Chính phủ nên có chính sách hỗ trợ tài chính, trong khi doanh nghiệp cung cấp môi trường và động lực học tập.

Thanh Hằng