Nhận diện nguy hiểm 'trá hình' trên mạng

Nhiều hình thức bạo lực giới trên mạng

Vào đầu tháng 11, đại diện Công an xã Bắc Thái Ninh (Hưng Yên) cho biết, đơn vị vừa ra quyết định xử phạt vi phạm hành chính đối với một công dân trên địa bàn vì có hành vi bôi nhọ, xúc phạm danh dự, nhân phẩm người khác trên mạng xã hội. Ngay khi tiếp nhận vụ việc, Công an xã Bắc Thái Ninh đã tiến hành xác minh, làm rõ và mời ông V.T.B đến trụ sở làm việc. Tại cơ quan Công an, ông V.T.B thừa nhận hành vi đăng tải các nội dung xúc phạm bà N.T.D. Sau đó, người này tự nguyện gỡ bỏ thông tin vi phạm, gửi lời xin lỗi công khai đến bà N.T.D và cam kết không tái phạm những hành vi tương tự, bị xử phạt 7,5 triệu đồng theo quy định của pháp luật.

Trong tháng 9 năm nay, Công an tỉnh Đồng Nai đã phối hợp Công an phường Thuận Giao, TP HCM giải cứu thành công nữ sinh viên L.H.O. (20 tuổi, quê tỉnh Đồng Tháp) bị nhóm lừa đảo trên không gian mạng, “bắt cóc online” để tống tiền. Trước đó, Công an phường Xuân Lập (Đồng Nai) nhận tin báo của Công an phường Thuận Giao đề nghị phối hợp hỗ trợ xác minh một cô gái 20 tuổi bị nhóm lừa đảo trên mạng khống chế “bắt cóc online” và đang thuê phòng tại một nhà nghỉ ở phường Xuân Lập.

Khi lực lượng công an tiếp xúc, chị L.H.O. có dấu hiệu hoảng loạn, lo sợ và không hợp tác với công an do nhóm bắt cóc online khống chế, không cho O. liên lạc với gia đình. Sau khi công an giải thích và cho xem các nội dung, hình ảnh về hiện trạng bắt cóc online tống tiền, chị O. mới trở nên bình tĩnh và khai báo.

Thực tế, những năm gần đây, Việt Nam chứng kiến sự gia tăng mạnh mẽ về lượng người dùng Internet và mạng xã hội tạo điều kiện tiếp cận thông tin, giao lưu, học tập, nhưng đồng thời mở ra những mối nguy rõ rệt cho phụ nữ và trẻ em. Theo báo cáo, tính đến tháng 1/2025, Việt Nam có khoảng 79,8 triệu người sử dụng Internet, trong đó 75,2% dân số có tài khoản mạng xã hội. Phụ nữ chiếm tỷ lệ nhỉnh hơn nam giới trong nhóm người dùng mạng xã hội (51,2% nữ với 48,8% nam).

Trong môi trường mạng rộng mở như vậy, nhiều phụ nữ và trẻ em trở thành nạn nhân của những lời xúc phạm, kỳ thị hoặc công kích về giới tính, ngoại hình, nhân phẩm từ các bình luận ác ý, miệt thị đến những hành vi quấy rối. Đặc biệt, những người phụ nữ ở nông thôn, miền núi, chưa được trang bị đầy đủ kỹ năng số, kỹ năng bảo mật dễ bị tổn thương hơn trước các hành vi quấy rối, xúc phạm, khi họ có thể vô tình chia sẻ thông tin, hình ảnh cá nhân mà không nhận thức hết nguy cơ.

Đối với trẻ em, nhất là trẻ em gái, tình hình đáng báo động hơn khi môi trường mạng trở thành mảnh đất màu mỡ cho những hành vi xâm hại, đe dọa và bóc lột. Mới đây, Câu lạc bộ Bảo vệ trẻ em Việt Nam trên không gian mạng công bố có khoảng 94.000 người dùng Internet ở độ tuổi 12 - 17 tại Việt Nam là nạn nhân của bóc lột và xâm hại tình dục qua mạng tức khoảng 1% trong số người dùng Internet thuộc độ tuổi này. Ngoài ra, có tới 40% trẻ em trả lời rằng cảm thấy không an toàn khi online và hơn 70% từng có trải nghiệm không mong muốn khi sử dụng Internet.

Không dừng lại ở nạn xâm hại tình dục, mạng xã hội còn là nơi diễn ra nhiều vụ quấy rối, lừa đảo, dụ dỗ, thậm chí “bắt cóc online”, bắt cóc trực tuyến. Trong đó chiếm phần lớn nạn nhân đều ở độ tuổi 18 - 22, với đa phần là thiếu nữ, trẻ em gái. Ngoài ra, tội phạm mạng thường lợi dụng tính ẩn danh, công nghệ như deepfake, chia sẻ ảnh/video nhạy cảm, đe dọa tống tiền, tống tình để khống chế, uy hiếp nạn nhân, đặc biệt trẻ em và phụ nữ.

Đặc biệt, xu hướng nói xấu, kỳ thị giới, miệt thị ngoại hình, xúc phạm danh dự đôi khi dưới dạng “hài hước”, “chế giễu” tiếp tục lan rộng. Như vậy, tại Việt Nam, các hình thức xúc phạm, đe dọa, kỳ thị, quấy rối mạng dưới nhiều dạng như: lời nói, bình luận ác ý, chia sẻ nội dung nhạy cảm, xâm hại tình dục, lừa đảo, bắt cóc đều đã xảy ra và tác động nặng nề tới phụ nữ và trẻ em, với quy mô không nhỏ.

Tỉnh táo nhận diện nguy hiểm “ẩn mình”

Trao đổi với phóng viên Báo Pháp luật Việt Nam, Thạc sĩ tâm lý học lâm sàng Khuất Thị Hoa, giảng viên Trường Đại học FPT (Hà Nội) nhận định, trước hết, mỗi người dùng mạng xã hội, đặc biệt là phụ nữ, trẻ em, cần được trang bị nhận thức và kỹ năng cơ bản để bảo vệ bản thân trên mạng. Việc biết rằng mạng xã hội không chỉ là nơi giao lưu, học tập mà cũng có thể chứa đựng rủi ro giúp mọi người cẩn trọng hơn khi chia sẻ thông tin cá nhân, hình ảnh, vị trí, lịch sinh hoạt, thói quen cá nhân, đặc biệt khi mở tài khoản công khai. Với phụ nữ, nhất là khu vực nông thôn, miền núi việc được đào tạo kỹ năng số, bảo mật thông tin, nhận diện rủi ro sẽ góp phần giảm thiểu nguy cơ bị quấy rối, lạm dụng hoặc bị lợi dụng bởi các hành vi bạo lực số.

Với trẻ em, gia đình và nhà trường đóng vai trò quan trọng. Cần hướng dẫn, giám sát việc sử dụng Internet, giáo dục về quyền riêng tư, quyền từ chối; khuyến khích trẻ nói lên nếu bị bắt nạt, quấy rối, đe dọa. Khi phát hiện bình luận xúc phạm, nội dung khiêu dâm, lời dọa nạt, tống tiền, hoặc yêu cầu trao đổi hình ảnh/video riêng tư dù là bạn bè hay người lạ cả trẻ em và phụ huynh cần coi đó là dấu hiệu nguy hiểm, tạm dừng tương tác, tìm cách bảo lưu bằng chứng. Ở cấp độ cộng đồng và xã hội, cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý, chính sách, đồng thời nâng cao trách nhiệm của nền tảng mạng xã hội và các cơ quan quản lý.

Thực tế, Việt Nam là một trong những quốc gia trong khu vực chủ động triển khai các chương trình bảo vệ phụ nữ trước bạo lực số, đơn cử như Kế hoạch hành động quốc gia về phụ nữ, hòa bình và an ninh giai đoạn 2024 - 2030 và được triển khai từ năm 2024. Mục tiêu chính của kế hoạch này là tăng cường năng lực cho phụ nữ và trẻ em gái để ứng phó với các thách thức trên không gian mạng và thúc đẩy một môi trường mạng an toàn nhằm bảo vệ phụ nữ và trẻ em gái khi tham gia môi trường số một bước tiến quan trọng để triển khai biện pháp.

Ngoài ra, việc các tổ chức, cơ quan liên quan từ giáo dục, pháp luật, an ninh mạng đến các tổ chức xã hội tăng cường truyền thông, giáo dục, hỗ trợ nạn nhân, can thiệp sớm sẽ giúp giảm thiểu các vụ quấy rối, xâm hại, lạm dụng.

Cuối cùng, mỗi người trong cộng đồng mạng không chỉ nạn nhân cần có thái độ rõ ràng không làm ngơ, không tiếp tay lan truyền nội dung xúc phạm, kỳ thị, phân biệt giới; báo cáo, chia sẻ thông tin, ủng hộ nạn nhân để phá vỡ “vòng im lặng”, giảm thiểu cảm giác cô đơn, sợ hãi, giúp nạn nhân tìm được hỗ trợ cần thiết.

Hương Ngọc