Nhận diện các yếu tố dẫn đến mưa lũ lịch sử đang hoành hành châu Á

Những ngày qua, mưa lớn kết hợp với hệ thống bão nhiệt đới đã gây lũ lụt ở nhiều nước châu Á, khiến gần 1.000 người thiệt mạng và hàng triệu người phải sơ tán.

Lũ lụt không chỉ gây thiệt hại về người và của mà còn để lại những ảnh hưởng lâu dài về phát triển kinh tế, đặt ra những bài toán tái thiết đầy thách thức.

Lũ lớn ảnh hưởng nhiều nước châu Á

Tính đến ngày 1-12, mưa lũ ở Indonesia đã làm 442 người thiệt mạng, khoảng 400 người mất tích và 213.000 người phải sơ tán. Đợt lũ này trở thành thảm họa thiên nhiên gây chết người nhiều nhất ở Indonesia kể từ trận động đất và sóng thần kinh hoàng năm 2018 khiến hơn 2.000 người thiệt mạng.

Chính phủ đã điều 3 tàu chiến chở hàng cứu trợ và 2 tàu trang bị cơ sở y tế tới một số khu vực bị ảnh hưởng nặng nề nhất, nơi nhiều tuyến đường vẫn không thể lưu thông.

Nước lũ ở tỉnh Aceh (Indonesia). Ảnh: AFP

Dù chính quyền các tỉnh Aceh, West Sumatra và North Sumatra đã ban bố tình trạng khẩn cấp cấp tỉnh kéo dài 2 tuần từ tuần trước, lời kêu gọi chính quyền trung ương tuyên bố tình trạng khẩn cấp toàn quốc đang ngày càng gia tăng, theo tờ Jakarta Post.

Một liên minh các tổ chức xã hội dân sự, gồm Viện Trợ giúp Pháp lý Banda Aceh và Quỹ Công lý và Hòa bình Indonesia (YKPI), cho biết tình trạng này là cần thiết vì chính quyền địa phương, với nguồn lực hạn chế, không còn đủ khả năng ứng phó thảm họa ở quy mô như vậy.

“Chúng tôi kêu gọi tổng thống nhanh chóng tuyên bố tình trạng khẩn cấp toàn quốc như một minh chứng cụ thể cho sự hiện diện của nhà nước trong việc bảo đảm các quyền cơ bản của người dân bị ảnh hưởng” - liên minh cho biết trong tuyên bố ngày 30-11.

Cùng ngày, giới chức Thái Lan cho biết số người thiệt mạng do tình trạng ngập lụt kéo dài ở miền nam nước này đã tăng lên 176 người, tăng thêm 6 người so với ngày 30-11.

Chính phủ đã triển khai các biện pháp cứu trợ, nhưng làn sóng chỉ trích công tác ứng phó lũ lụt đang gia tăng, và 2 quan chức địa phương đã bị đình chỉ vì bị cáo buộc tắc trách, theo hãng tin AFP.

Ngày 30-11, Thủ tướng Thái Lan Anutin Charnvirakul cho biết chính phủ đang tập trung cho “giai đoạn phục hồi” vì nước lũ ở TP Hat Yai (Songkhla) - vùng tâm lũ - đã rút hoàn toàn. Ưu tiên trước mắt là khẩn trương khôi phục các dịch vụ công cộng, điện và nước máy, cũng như dọn dẹp TP cho người dân.

Lũ lụt ở miền nam Thái Lan. Ảnh: NATION

Ông Anutin đặt mục tiêu “7 ngày để người dân trở về nhà, và 14 ngày để Hat Yai sạch sẽ trở lại”.

Bên kia biên giới, tại Malaysia, nơi mưa lớn cũng làm ngập nhiều khu vực rộng lớn trong những ngày qua, khiến 2 người thiệt mạng và hàng chục ngàn người phải sơ tán.

Ngày 1-12, Cơ quan Quản lý Thiên tai Quốc gia Malaysia (NADMA) cảnh báo nguy cơ xuất hiện làn sóng lũ thứ hai và cho biết cơ quan đang đảm bảo việc phối hợp hỗ trợ nhân đạo cũng như đáp ứng ngay lập tức các nhu cầu của nạn nhân.

Mưa lũ cũng hoành hành ở Vịnh Bengal khi bão Ditwah tấn công Sri Lanka, làm 340 người chết và hơn 200 người mất tích.

Chính phủ Sri Lanka đã kêu gọi hỗ trợ quốc tế và đang dùng trực thăng quân sự để tiếp cận những người bị mắc kẹt do lũ lụt và sạt lở.

Một phi công trực thăng đã hy sinh khi hạ cánh khẩn cấp “trong một nhiệm vụ hỗ trợ các cộng đồng bị ảnh hưởng do lũ lụt ở Lunuwila”, phía bắc thủ đô Colombo, Không quân Sri Lanka cho biết hôm 1-12.

Giới chức cho biết mức độ thiệt hại tại khu vực trung tâm - nơi chịu ảnh hưởng nặng nề nhất - chỉ mới dần được hé lộ khi lực lượng cứu trợ dọn dẹp các tuyến đường bị chặn do cây đổ và sạt lở đất.

Nguyên nhân đằng sau những trận mưa như trút nước

Đài CNA dẫn lời các chuyên gia cho rằng tình trạng mưa lũ lớn bất thường là hậu quả của sự hội tụ các hệ thống thời tiết và tác động của biến đổi khí hậu.

Các chuyên gia cho biết hai hiện tượng La Ninã và lưỡng cực âm Ấn Độ Dương xuất hiện cùng lúc một cách bất thường, khiến lượng mưa tăng vọt trên toàn khu vực.

Hiện tượng La Ninã xuất hiện khi luồng khí lạnh ở trung tâm Thái Bình Dương dịch chuyển nhiệt về phía tây, làm tăng mưa gió mùa trên khắp vùng biển Đông Nam Á. Hiện tượng này đã kéo dài trong vài tháng qua.

Trong khi đó, lưỡng cực âm Ấn Độ Dương xuất hiện nhiệt độ bề mặt biển ngoài khơi châu Phi lạnh hơn bình thường và nhiệt độ bề mặt biển ở phía tây Indonesia ấm hơn bình thường, làm gia tăng lượng mưa ở khu vực này.

Hai hiện tượng này không thường xuất hiện cùng lúc vì chúng xuất phát từ các khu vực đại dương khác nhau, chịu ảnh hưởng của các mô hình hoàn lưu và thời gian mùa thường khác nhau. Do đó, việc hai hiện tượng này xuất hiện cùng lúc như năm nay là điều bất thường.

"Độ ẩm là nhiên liệu cho mưa cực đoan. Đơn giản vậy thôi" – ông Fredolin Tangang, nhà khoa học khí hậu và giáo sư danh dự tại ĐH Quốc gia Malaysia, cho biết.

CNA cũng dẫn lời của PGS.TS Phạm Thị Thanh Ngà – Viện trưởng Viện Khoa học Khí tượng thủy văn và Biến đổi khí hậu của Việt Nam – cho biết có "sự tương phản rõ rệt" trong mùa mưa năm nay. Mặc dù nhiệt độ bề mặt biển ở trung tâm Thái Bình Dương đã giảm, nhưng vùng biển ở Biển Đông và biển phía đông Philippines vẫn ấm bất thường.

"Đây là điều kiện lý tưởng để bão tạo ra lượng mưa cực lớn" – bà nói.

Các chuyên gia cũng cho rằng tốc độ nóng lên toàn cầu và những thay đổi về điều kiện thời tiết đi kèm đang vượt qua khả năng thích ứng của khu vực. Năm 2024 là năm nóng nhất được ghi nhận, khi nhiệt độ toàn cầu cao hơn khoảng 1,55 độ C so với thời kỳ tiền công nghiệp.

Không khí ấm hơn giữ nhiều độ ẩm hơn, từ đó dẫn đến mưa lớn và dữ dội hơn.

"Điều này chắc chắn ảnh hưởng đến lượng ẩm mà khí quyển có thể chứa và cuối cùng dẫn đến mưa lớn, lũ lụt, lở đất,…" - ông Tangang nói.

Một thanh niên cõng một người đàn ông lớn tuổi lội qua con phố ngập nước sau trận mưa lớn ở ngoại ô thủ đô Colombo (Skri Lanka) vào ngày 30-11. Ảnh: AFP

Ngoài ra, mưa lớn còn do những yếu tố lớn khác. Bà Zelina Zaiton Ibrahim – PGS tại Khoa Lâm nghiệp và Môi trường thuộc ĐH Putra Malaysia – cho biết các hiện tượng thời tiết không chỉ bị ảnh hưởng do điều kiện nhiệt độ địa phương mà còn bởi điều kiện khu vực.

Do đó, bà giải thích rằng gió mùa thổi qua Malaysia bị ảnh hưởng của sự thay đổi nhiệt độ ở Trung Quốc và Úc.

KHOA ĐIỀM - THẢO VY