Nhà văn Yveline Féray và bộ tác phẩm đồ sộ về cuộc đời Nguyễn Trãi

Dành 7 năm để viết “Vạn Xuân”

Tiểu thuyết “Vạn Xuân” được nữ nhà văn Yveline Féray sáng tác trong suốt 7 năm (1982-1988) và ra mắt tại Pháp năm 1989 với tựa đề “Dix mille Printemps”. Cùng năm đó, “Dix mille Printemps” được nhận giải thưởng châu Á và giải thưởng lớn về tiểu thuyết của thành phố Cannes (Pháp).

Năm 2008, nhà văn Yveline Féray được Chính phủ Pháp trao tặng Huân chương Hiệp sĩ nghệ thuật và văn chương - loại huân chương vô cùng cao quý do Chính phủ Pháp sáng lập từ năm 1957, để tưởng thưởng cho những cá nhân đặc biệt nổi tiếng nhờ những sáng tạo của họ trong lĩnh vực nghệ thuật văn chương gây tiếng vang ở Pháp và trên thế giới.

Nữ nhà văn Pháp Yveline Féray.

Qua bản dịch của dịch giả Nguyễn Khắc Dương, tác phẩm “Dix mille Printemps” của Yveline Féray từng được xuất bản tại Việt Nam với tên gọi “Vạn Xuân” lần đầu vào năm 1997 và tái bản năm 2002. Trong lần tái bản này, NXB Phụ nữ Việt Nam đã đối chiếu kỹ lưỡng bản dịch với bản gốc tiếng Pháp để bổ sung một số câu văn, đoạn văn thiếu so với nguyên tác.

“Vạn Xuân” dưới ngòi bút của Yveline Féray là một hành trình dài, đầy đủ chi tiết và sâu lắng về cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Trãi - “một đại thi hào, một nhà văn cừ khôi, vừa là một chiến lược gia có tầm mắt viễn thấu, một nhà ngoại giao tài tình, một nhạc sĩ lịch lãm, một nhà địa lý thông thái và là một nhà sư phạm tuyệt vời”.

Vượt lên khuôn khổ của một cuốn tiểu thuyết lịch sử thông thường - với độ dày gần 1.200 trang - tác phẩm đồ sộ này gồm 2 quyển, chia thành 9 tập nhỏ và được xem là một “thiên sử thi” bằng văn chương, không chỉ “phục hiện được cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Trãi” mà còn có bức tranh toàn cảnh của Đại Việt thế kỷ XV - một giai đoạn huy hoàng nhưng cũng đầy bi tráng trong lịch sử dân tộc.

Ở đó còn là bức tranh chân thực và sâu sắc về những ngày tháng cuối thời Trần đang độ suy tàn: những dự định dựng xây triều mới của tướng quân Lê Quý Ly; những cuộc bình định phương Nam; sự gắn bó mật thiết giữa Nguyễn Trãi - Lê Lợi trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn và chiến thắng của quân dân Đại Việt trước quân Minh; những ngày hoảng loạn của Vương Thông cùng bè lũ xâm lược; những xung đột lợi ích và âm mưu của bọn gian thần trong triều đình nhà Lê sau chiến thắng; nỗi đau đáu của Nguyễn Trãi về vận nước trong những tháng ngày ông ẩn cư ở Côn Sơn... Và, đặc biệt là tấn bi kịch “vườn Lệ Chi” đầy oan khiên khiến gia đình Nguyễn Trãi bị kết án tru di tam tộc...

Điều ấn tượng nhất của bộ tác phẩm “Vạn Xuân” chính là ở chỗ, mặc dù tác giả Yveline Féray là một phụ nữ ngoại quốc sống sau thời đại của Nguyễn Trãi đến hơn 600 năm, nhưng đã dành cho nhân vật của mình sự thấu hiểu sâu sắc.

Nhà văn Yveline Féray đã lột tả được chiều sâu tâm lý của Nguyễn Trãi: từ những thành tựu rực rỡ đến những bi kịch nghiệt ngã. Cái nhìn tinh tế của tác giả về mối quan hệ giữa Nguyễn Trãi và Nguyễn Thị Lộ - một tình yêu đẹp đẽ nhưng cũng đầy sóng gió, càng làm tăng thêm sức hút của câu chuyện. Những trang viết về đời tư của Nguyễn Trãi trong “Vạn Xuân” của Yveline Féray khắc họa hình ảnh vĩ nhân lịch sử rất đời thường, gần gũi khi mang gương mặt của khát vọng tình yêu.

Sau khi ra mắt ở Pháp năm 1989, tiểu thuyết “Vạn Xuân” được đánh giá và công nhận như một tác phẩm tiêu biểu về một giai đoạn lịch sử Việt Nam trực tiếp viết bằng tiếng Pháp và là đề tài cho nhiều cuộc hội thảo văn chương ở Pháp. Dư luận Pháp đánh giá những sáng tạo văn học của bà là một hiện tượng độc đáo viết về Việt Nam và châu Á với những cụm từ thể hiện sự thiện chí đáng nể như: “một sự đánh cuộc”, “một sự đánh đố khó tin”, “một tham vọng rồ dại”, “một bức bích họa”...

“Mối duyên tiền định” với Việt Nam

Chắc hẳn, nhiều người sẽ có chung thắc mắc, tại sao Yveline Féray vốn là một phụ nữ Pháp lại có thể viết tiểu thuyết về cuộc đời Nguyễn Trãi - một nhân vật mà ngay trong chính sử Việt Nam vẫn có nhiều điều chưa được lý giải cặn kẽ.

Trong một lá thư Yveline Féray gửi cho nhà văn hóa Hữu Ngọc và được ông công bố trên truyền thông, đã lý giải được phần nào. Bởi, chính bà cũng từng băn khoăn rằng: “Làm thế nào mà một phụ nữ không biết nói và đọc tiếng Việt, không biết chữ Nôm, chữ Hán lại dám lao vào một công việc liều lĩnh này: dám viết “một trước tác cổ điển về thế kỷ 15” (Việt Nam), một thứ “Thủy hử” của sông Hồng, một pho tiểu thuyết rộng lớn cố thuyết phục độc giả Pháp mà nhất là được độc giả Việt Nam công nhận?... Giờ đây chỉ xin nói là trong cuộc phiêu lưu này, trong cuốn tiểu thuyết về các thử thách, đã có một sợi dây oan nghiệt, một món nợ tiền kiếp phải trả, một cuộc gặp gỡ tiền định...”.

Bộ tiểu thuyết "Vạn Xuân" vừa được NXB Phụ nữ Việt Nam giới thiệu tới độc giả tại Hội sách Hà Nội lần thứ X năm 2025.

Nhà văn Yveline Féray sinh năm 1939 ở Bretagne (Pháp). Những năm đại học, Yveline say mê các bài giảng của nhà sử học Georges Duby (1919-1996) - một chuyên gia về lịch sử và kinh tế thời trung cổ. Sau khi kết hôn với sử gia Pierre-Richard Féray (là một người Pháp gốc Ấn Độ, có mẹ là người Việt), Yveline theo chồng sang Campuchia và trải qua nhiều năm làm báo và dạy học ở đây.

Năm 1980, chồng bà - từng là Giám đốc CERAC (Trung tâm Nghiên cứu Đông Á hiện đại), sau khi tham dự cuộc hội thảo quốc tế về Nguyễn Trãi tổ chức ở Hà Nội - đã kể và khuyến khích Yveline viết về cuộc đời đầy bi tráng của nhân vật lịch sử này. Khi đó, nhân kỉ niệm 600 năm ngày sinh, Nguyễn Trãi được UNESCO chính thức công nhận là Danh nhân văn hóa thế giới (năm 1980).

Để viết tác phẩm này, trong 2 năm 1982-1983, bà đã sang Việt Nam du khảo và dành ra một khoảng thời gian rất lớn để tìm tòi, nghiên cứu khối tài liệu khổng lồ liên quan đến thời đại và nhân vật lịch sử Nguyễn Trãi. Bà cũng đã gặp gỡ các nhà lãnh đạo Việt Nam như Phạm Văn Đồng, Võ Nguyên Giáp; tham vấn các giáo sư, nhà nghiên cứu lịch sử, văn hóa trong và ngoài nước, các nhà trí thức, nghệ sĩ nổi tiếng như Huy Cận, Nguyễn Đình Thi, nhờ người tìm các tài liệu lịch sử và dịch ra tiếng Pháp.

Theo lời kể của Yveline Féray trong bức thư gửi nhà văn hóa Hữu Ngọc sau một lần gặp gỡ tại thành phố Nice, bà đã kể về hành trình viết tiểu thuyết “Vạn Xuân”: “Về Pháp với những cuốn sổ tay đầy chữ và ký họa, tôi lao vào một công việc 7 năm đằng đẵng... Tôi nhanh chóng nhận thức được: viết về đời Nguyễn Trãi có nghĩa là viết về nước Đại Việt, cuộc chiến tranh chống nhà Minh là điển hình, biểu tượng những cuộc chiến tranh giải phóng dĩ vãng và hiện tại của Việt Nam để giữ gìn bản sắc và tự do dân tộc. Điều tôi muốn là viết được về một giai đoạn 70 năm lịch sử Việt Nam với giọng Việt Nam (hay của một nhà nho thế kỷ 15)...”.

Năm 2002, nữ nhà văn Yveline Féray đã được Nhà nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam tặng thưởng Huân chương Hữu nghị dành cho những người nước ngoài đã có nhiều công lao to lớn cho nước Việt Nam. Ngoài “Vạn Xuân”, bà còn có tiểu thuyết “Lãn Ông” viết về danh y Lê Hữu Trác (Hải Thượng Lãn Ông, 1724-1791) và nhiều tập truyện lấy cảm hứng từ thần thoại và dân gian của các nước châu Á như Việt Nam, Trung Hoa, Campuchia và vùng Tây Tạng.

Nhưng, với đất nước Việt Nam vẫn là nơi bà dành những tình cảm đặc biệt như bà từng tâm sự với nhà văn hóa Hữu Ngọc: “Khi hoàn thành “Vạn Xuân”, tôi khóc vì vui, vì kiệt sức, vì cô đơn. Các bạn nói là ở Việt Nam người ta sinh ra ở đời ai cũng có món nợ phải trả. Thế là tôi đã trả xong món nợ đời tôi và tôi bỗng cảm thấy lòng rỗng không. Từ ngày đó, 2 năm đã qua. Tôi đã không cụ thể hóa được bất cứ dự án sáng tác nào khác ở trong đầu. Lý do kể cũng đơn giản: chắc chắn là tôi chưa rút ra khỏi Nguyễn Trãi và đất Đại Việt thế kỷ 15 được. Người ta không chia tay một mối tình lớn một cách nhanh chóng như vậy...”.

Nguyệt Hà