Nhà văn trẻ Lê Quang Trạng: 'Lực lượng cây bút trẻ đông, nhưng gặp nhiều thách thức'

Nhà văn trẻ Lê Quang Trạng. (Ảnh: NVCC)

Phóng viên: Thưa nhà văn Lê Quang Trạng, trong dòng chảy văn học 50 năm qua kể từ sau năm 1975, theo anh, các cây viết trẻ đã có những đóng góp như thế nào và đã có thể theo kịp được những biến động của xã hội, của đời sống hôm nay chưa?

Nhà văn Lê Quang Trạng: Tôi thấy rằng nền văn học Việt Nam sau năm 1975, tức là trong 50 năm qua đã có có sự phát triển rất rực rỡ, nhất là trong giai đoạn khoảng 20 năm trở lại đây, và khi công nghệ 4.0 bắt đầu phát triển rầm rộ.

Thế hệ trẻ như chúng tôi đã có sự kế thừa xứng đáng và có một sự phát huy những gì thế hệ đi trước đã dày công vun đắp về thể loại, hình thức, nghệ thuật… Các cây viết trẻ trong thời gian gần đây, khi tiếp thu được nhiều tinh hoa của văn học nước ngoài cũng như có nhiều chiều kích được mở hơn, các tác phẩm tiệm cận được đời sống hơn và nhất là trong đời sống đầy biến động ngày hôm nay, lại mở ra rất nhiều vấn đề để cho các bạn suy ngẫm. Chưa có thời điểm nào lực lượng viết trẻ lại đông đảo, chất lượng như hôm nay.

Tuy nhiên, bên cạnh những thuận lợi đó, cũng còn những thách thức đặt ra. Trong thời buổi chúng ta sống với nhịp độ nhanh, và sự chiếm lĩnh của mạng xã hội như vậy, văn chương lại là một thể loại cần độ lùi thời gian, cần một sự lắng và mang tính dự báo, liệu các bạn có có đủ nghị lực, thời gian và độ ngấm để cho tác phẩm mình ra đời có độ chín hay không.

Nhưng bên cạnh đó, cũng còn vấn đề là nếu có độ lùi, độ lắng, tác phẩm của chúng ta còn mang tính thời sự không. Đó là những vấn đề đặt ra đối với văn học trẻ ngày hôm nay.

Tuy nhiên tôi cho rằng, với xu thế chung của thời đại và những bước tiến của văn học trẻ nước nhà, chúng ta vẫn có thể tin tưởng thế hệ trẻ sẽ kế thừa xứng đáng thành quả đi trước và có những bước tiến lớn. Nhất là trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, thời gian gần đây đã đặt ra thêm nhiều vấn đề mới cho các bạn có độ lắng và suy ngẫm cho tác phẩm.

Nhà văn Lê Quang Trạng trả lời phỏng vấn báo chí.

Phóng viên: Hiện nay, ngoài những thách thức anh vừa đề cập đến, người viết trẻ đang gặp phải những khó khăn gì và làm thế nào vượt qua để có được những tác phẩm ghi dấu ấn cá nhân hoặc để lại những dấu ấn trong lòng độc giả?

Nhà văn Lê Quang Trạng: Người viết trẻ hiện nay thật ra cũng có nhiều nhiều khó khăn. Thứ nhất là về vấn đề gìn giữ bản sắc. Bản sắc dân tộc của chúng ta rất phong phú và đa dạng, được tôi luyện qua thử thách, được đặt ra trước những biến động, trước sự thay đổi của thời gian. Tuy nhiên làm sao để vừa giữ gìn bản sắc, vừa tiếp cận được thị hiếu của thị trường, đáp ứng được yêu cầu của bạn đọc, đó cũng là một khó khăn đối với người viết trẻ.

Để vượt qua được khó khăn này, người viết trẻ phải có nghiên cứu, tìm tòi, phải sống hết mình với bản sắc, với công việc của mình. Tuy nhiên, câu “Cơm áo không đùa với khách thơ” đến thời điểm hiện tại vẫn còn “đeo bám” người viết. Ở nước ngoài, việc bảo vệ tác quyền cho các tác giả khá tốt. Nhưng ở Việt Nam hiện nay, hành lang pháp lý cũng còn những hạn chế. Do vậy, hầu như các tác giả chưa thể toàn tâm toàn lực sống bằng nguồn bản quyền của mình, tức là sống trọn với nghề. Hầu hết các bạn phải sống bằng nghề tay trái. Vì thế, chất lượng có, nghị lực cũng có, nhưng để có một động lực xuyên suốt toàn tâm toàn ý theo nghề lại là một khó khăn đối với nhiều cây viết trẻ.

Phóng viên: Vậy bây giờ thì các nhà văn trẻ phải làm như thế nào để thoát ra được những khó khăn đó?

Nhà văn Lê Quang Trạng: Tôi nghĩ là ngành nghề nào cũng vậy, kể cả văn chương, chúng ta cần chuyên môn hóa nghề của mình. Các nhà văn trẻ cũng nên chọn cho mình một lối đi, một một lĩnh vực trọng tâm, ưu điểm của mình để theo một cách xuyên suốt. Khi đó chúng ta mới có đủ thời gian và tâm sức để tập trung, đào sâu, mới cho ra được những tác phẩm tốt và từ đó chinh phục được độc giả và có chỗ đứng.

Thí dụ như Nguyễn Ngọc Tư, chị vẫn kiên trì theo đuổi những câu chuyện chung quanh mảnh đất sáng tác ở miền Tây Nam Bộ và chỉ xuyên suốt với một thể loại văn xuôi, như thế sẽ hình thành một vị trí trong dòng văn học Tây Nam Bộ, một sự đứng chân theo thời gian. Việc ôm đồm nhiều vấn đề, nhất là người trẻ, giống như đứng giữa dòng nước mà chưa chọn được lối đi, trải qua quá nhiều thể nghiệm và mất đi một khoảng thời gian rất lớn thay vì tập trung vào một “mảnh đất”, biến nó thành “mảnh đất” của mình. Đó cũng là một vấn đề lớn đặt ra đối với người viết trẻ.

Phóng viên: Đối với các cây viết trẻ, những giải thưởng về văn học là một sự khích lệ, sự động viên ủng hộ nhưng mà có bao giờ trở thành những áp lực để mình phải bứt lên vượt qua?

Nhà văn Lê Quang Trạng: Tôi cho rằng có cả hai. Giải thưởng vừa là nguồn động lực, vừa là áp lực. Tại vì khi người trẻ viết, điều đầu tiên là họ cần một sự ghi nhận để biết được mình đang đứng ở đâu để phát triển.

Giải thưởng cũng là một cách để chúng ta tạo được sự ghi nhận và cho người viết trẻ biết đang đứng ở đâu và cần phải cố gắng thêm những gì. Tuy nhiên, nếu như người trẻ không tỉnh táo trước những giải thưởng, sẽ rất dễ bị rơi vào vòng lặp, khó phát triển hơn nữa và khó vượt qua được cái bóng của giải thưởng, khó có thể viết tốt hơn nữa.

Bản thân tôi sau khi nhận một số giải thưởng, nghĩa là đã kết thúc hành trình “sinh con”, kết thúc sứ mệnh của mình đối với tác phẩm đó. Tôi sẽ bước vào hành trình “thai nghén” một tác phẩm khác.

Nhà văn Lê Quang Trạng tại tọa đàm: “50 năm văn học Việt Nam từ sau năm 1975: Góc nhìn của những người viết văn trẻ”.

Phóng viên: Những giọng văn, những giọng nói trong văn học đặc trưng của nhiều vùng miền khác nhau hiện nay cũng chưa nhiều, nhất là những giọng nói trẻ. Là một người viết trẻ, anh có mong muốn gì về sự thay đổi cơ chế, chính sách đối với việc hỗ trợ phát triển những giọng nói trong văn học mang tính chất đặc trưng của vùng miền?

Nhà văn Lê Quang Trạng: Tôi sinh ra và lớn lên ở An Giang là vùng biên giới giữa Việt Nam và Campuchia. Quê tôi có 4 dân tộc là Kinh, Chăm, Hoa và Kh’mer, và tôi nghe được cả tiếng Kinh và tiếng Kh’mer. Do vậy nên tôi thấy bản sắc văn hóa của mỗi dân tộc rất đẹp, rất phong phú, đa dạng. Không chỉ mang ý nghĩa giữ gìn truyền thống của dân tộc, bản sắc văn hóa và tiếng nói của mỗi dân tộc còn có nhiều yếu tố về văn hóa, chính trị, kinh tế...

Tuy nhiên nhìn với góc nhìn ở miền Tây Nam Bộ, dường như các tiếng nói này trong văn chương còn rất mỏng. Cụ thể là văn học dân tộc Kh’mer, văn học dân tộc Chăm, văn học của người Hoa còn chưa nhiều. Có nhiều lý do, nhưng nguyên do chính là không đầu tư một cách bài bản, không có cơ chế hỗ trợ cụ thể. Những người sáng tác là người dân tộc sẽ tìm đầu ra cho các tác phẩm của mình ở đâu? Thiếu đầu ra, thiếu nơi để tiếp nhận tác phẩm đó, họ không thể sáng tác dài lâu, như vậy sẽ không có sự nối tiếp, không có kho tàng lưu giữ và thế hệ sau cũng không viết tiếp.

Đơn cử như người dân tộc Kh’mer ở An Giang. Trước đây, có nhiều người viết về văn học Kh’mer, các thế hệ sau có tác phẩm để đọc, và có sự nối tiếp. Nhưng ở An Giang hiện nay số tác giả người Kh’mer rất ít, chỉ có khoảng 1, 2 người. Nếu những người đó không còn, dòng sáng tác văn học Kh'mer sẽ đứt đoạn.

Cho nên tôi nghĩ rất cần những cơ chế cho các tác giả người dân tộc, đặc biệt là tác giả trẻ. Ngoài những đề án phát triển kinh tế, văn hóa xã hội, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, còn cần những đề án phát triển cụ thể hơn về văn học nghệ thuật. Trong đó ngoài bảo tồn, bảo tàng cho nghệ nhân, cũng nên cho nghệ sĩ có những cơ chế để có thể sống được, sáng tác được bằng nghề, họ mới có động lực “bám trụ”, giữ gìn những bản sắc dân tộc của mình, Điều này cũng góp phần tạo nên một một bức tranh đa dạng cho nền văn học nước nhà.

Phóng viên: Cảm ơn nhà văn Lê Quang Trạng.

NHÃ ANH (Thực hiện)