Nhà thuốc không còn là 'vùng an toàn'?

Tình trạng thuốc giả, không rõ nguồn gốc, thậm chí thực phẩm chức năng chứa chất cấm liên tục bị phát hiện tại các nhà thuốc trong thời gian gần đây đã khiến nhiều người lo ngại về lỗ hổng quản lý trong hệ thống phân phối dược phẩm.

Không chỉ vậy, dư luận cũng đặt ra câu hỏi vì sao hàng giả, hàng độc hại lại dễ dàng trà trộn vào hệ thống nhà thuốc, vốn dĩ được cho là an toàn, tin cậy?

Thuốc giả, TPCN chứa chất cấm tung hoành trong nhà thuốc

Ngày 12/5, Trung tâm Kiểm nghiệm thuốc, mỹ phẩm, thực phẩm Hà Nội kiểm tra nhà thuốc Đức Anh (Công ty TNHH Dược phẩm thiết bị y tế Đức Anh, quận Đống Đa), phát hiện hàng loạt thuốc không rõ nguồn gốc, không có số đăng ký lưu hành hay giấy phép nhập khẩu.

Đáng chú ý, NEXIUM 40 mg (Esomeprazol), số lô 23H420, hạn dùng 9/2027, được xác định là thuốc giả khi hàm lượng Esomeprazol chỉ đạt 6,91 mg - vỏn vẹn 17,27% so với công bố.

Cùng chung tình trạng, DIAMICRON MR 60 mg (Gliklazid), số lô 23F603, hạn 4/2026, cũng chỉ đạt 42,5 mg/viên - chưa đến 71% so với nhãn.

Tại nhà thuốc An An (Hà Đông), thuốc Theophylline Extended Release 200 mg, số lô 21127, NSX 26/2/2022, HD 26/2/2026, không rõ nơi sản xuất, không nhãn phụ và chỉ chứa 6,3% hoạt chất.

Không dừng lại ở thuốc, thực phẩm chức năng cũng phơi bày mặt tối. Nhà thuốc Nhất Ngân (lô số 13, Trung tâm thương mại Chợ Gạo, huyện Chợ Gạo, tỉnh Tiền Giang) bị phát hiện kinh doanh sản phẩm thực phẩm bảo vệ sức khỏe Viên nang giảm cân Hồng Hạc Phục Linh có chứa chất cấm Sibutramine, Desmethylsibutramine và Didesmethylsibutramine. Những chất cấm này có thể gây hại nghiêm trọng cho sức khỏe người dùng.

Sản phẩm thực phẩm bảo vệ sức khỏe Viên nang giảm cân Hồng Hạc Phục Linh có chứa chất cấm bị phát hiện tại nhà thuốc. Ảnh: Cục An toàn thực phẩm.

Những phát hiện này không chỉ khiến dư luận bàng hoàng mà còn đặt dấu hỏi lớn về trách nhiệm của hệ thống phân phối dược phẩm hiện nay.

Vì sao?

Trao đổi với báo chí, TS.DS Chu Quốc Thịnh, Phó Cục trưởng Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế), cho biết một trong những kẽ hở lớn là cơ chế tự công bố sản phẩm. Hiện nay, theo quy định tại Nghị định 15, các tổ chức, cá nhân chỉ cần nộp hồ sơ đơn giản là có thể đưa sản phẩm ra thị trường.

Trong 4 nhóm thực phẩm chức năng (bao gồm: thực phẩm bổ sung, thực phẩm bảo vệ sức khỏe, thực phẩm dinh dưỡng y học và thực phẩm dùng cho chế độ ăn đặc biệt) chỉ nhóm thực phẩm bảo vệ sức khỏe mới phải kiểm soát chất lượng, song hồ sơ vẫn còn quá đơn giản.

Nhiều đơn vị sản xuất đã lợi dụng kẽ hở của cơ chế công bố và tự công bố để lách luật, đưa sản phẩm không đạt chuẩn, thậm chí chứa chất cấm, ra thị trường. Bên cạnh đó, việc thiếu hụt nguồn lực khiến không phải sản phẩm nào cũng được kiểm tra sau khi xuất xưởng (hậu kiểm).

Trao đổi với Tri Thức - Znews, ông Tạ Mạnh Hùng, Phó cục trưởng Cục Quản lý Dược (Bộ Y tế), cho rằng thuốc giả dễ dàng lọt vào hệ thống phân phối hợp pháp chủ yếu vì nhiều nhà thuốc mua bán thuốc mà không có hóa đơn, chứng từ rõ ràng, nguồn gốc không minh bạch. Bên cạnh đó, một số cơ sở còn vi phạm quy định về bảo quản thuốc và nhập hàng từ nhà cung cấp đã được cấp phép, dẫn đến nguy cơ giảm chất lượng thuốc tăng cao.

Ông Hùng cũng chỉ ra mức xử phạt hiện nay chưa đủ sức răn đe. Cụ thể, hành vi sản xuất, buôn bán thuốc giả chỉ bị xử lý hình sự khi giá trị hàng hóa từ 30 triệu đồng trở lên. Trong khi đó, ở các cơ sở bán lẻ, thuốc giả thường có giá dưới 1 triệu đồng.

Ngoài ra, với các trường hợp kinh doanh thuốc không rõ nguồn gốc có giá trị dưới 1 triệu đồng, mức phạt chỉ là cảnh cáo hoặc phạt tiền từ 600.000 đến 1 triệu đồng, đồng thời buộc tiêu hủy hoặc nộp lại tang vật.

Hiện nay, theo quy định tại Nghị định 15, các tổ chức, cá nhân chỉ cần nộp hồ sơ đơn giản là có thể đưa sản phẩm ra thị trường. Ảnh: Freepik.

PGS Phạm Khánh Phong Lan, đại biểu Quốc hội, Chủ tịch Hội Dược học TP.HCM, Giám đốc Sở An toàn thực phẩm TP.HCM, nhận định hàng giả, đặc biệt là sữa giả, thực phẩm chức năng giả và thuốc giả, không còn là chuyện lạ lẫm. Đó là hệ quả của nhiều năm tích tụ, thi thoảng bùng phát thành làn sóng phẫn nộ trên truyền thông, rồi lại lắng xuống mà không có giải pháp triệt để.

Theo bà Lan, đáng lo ngại nhất là hàng giả không chỉ len lỏi ở những kênh phân phối nhỏ lẻ hay qua mạng, mà còn xâm nhập cả vào nhà thuốc, kể cả các chuỗi nhà thuốc có thương hiệu.

"Trong khi người tiêu dùng vẫn tin rằng mua thuốc, thực phẩm chức năng ở nhà thuốc sẽ an toàn, thì thực tế không hẳn vậy. Nhiều nhà thuốc vẫn có thể bị hàng giả trà trộn, hoặc vì lợi nhuận mà buông lỏng kiểm soát chất lượng. Đặc biệt, ở những nhà thuốc nhỏ, ít thương hiệu, việc kiểm tra nguồn gốc sản phẩm gần như không được thực hiện", bà Lan nói với Tri Thức - Znews.

Đáng nói, tình trạng này càng nghiêm trọng hơn với sự phát triển của thương mại điện tử, bán hàng qua mạng, nơi mà hàng giả dễ dàng len lỏi, núp bóng dưới vỏ bọc quảng cáo rầm rộ và lời lẽ mời chào hấp dẫn.

Trong khi đó, theo PGS Phong Lan, các cơ quan quản lý vẫn loay hoay với việc phân công trách nhiệm giữa các ngành y tế, công thương, nông nghiệp. Lực lượng thanh tra vừa mỏng, vừa thiếu nguồn lực và quyền hạn cần thiết để kiểm tra đột xuất, lấy mẫu kiểm nghiệm.

"Việc hậu kiểm gần như không theo kịp tốc độ phát triển của thị trường. Thực tế cho thấy, nhiều vụ phát hiện hàng giả gần đây không phải do thanh tra chuyên ngành mà nhờ sự can thiệp của công an", Giám đốc Sở An toàn thực phẩm TP.HCM nhấn mạnh.

Người tiêu dùng cần làm gì?

Trong cuộc chiến chống hàng giả, hàng kém chất lượng, PGS Phạm Khánh Phong Lan cho hay người tiêu dùng đóng vai trò then chốt. Trước những thông tin về hàng giả tràn lan, mỗi người cần tự đặt câu hỏi: liệu mình có đang mua phải hàng giả? Làm thế nào để tránh bị lừa? Và nếu lỡ tiêu dùng phải sản phẩm kém chất lượng thì nên xử lý ra sao?

Thực tế, không ít người, dù nghi ngờ hàng giả nhưng vẫn mua vì giá rẻ, mẫu mã đẹp, đa số trường hợp là bị đánh lừa bởi quảng cáo thổi phồng, lời mời chào hấp dẫn trên mạng, hoặc vì chủ quan, phó mặc rủi ro.

"Tôi ước mong rằng sẽ có điều khoản pháp luật về quyền được bồi thường của người tiêu dùng khi vô tình tiêu thụ phải hàng giả, sữa giả, thực phẩm chức năng giả. Ngoài ra, cần có giải pháp giảm khoảng cách giá giữa sản phẩm của thương hiệu lớn và sản phẩm không tên tuổi, bằng cách cắt giảm chi phí quảng cáo không cần thiết, để người tiêu dùng có thu nhập thấp vẫn có nhiều lựa chọn an toàn, hợp lý", bà Lan nêu đề xuất.

Theo các chuyên gia, để giải quyết tận gốc vấn nạn này, không chỉ cần thời gian và sự quyết tâm của các cơ quan chức năng, mà còn cần sự thay đổi từ chính mỗi người tiêu dùng, đó là sự cẩn trọng, chủ động và không dung thứ cho hàng giả len lỏi vào đời sống.

Phương Anh - Thuận Nguyễn