Nhà quản lý Việt tìm đến 'quản trị đẳng cấp thế giới'

Câu chuyện của các nhà máy hải đăng hay chuẩn WCOM trên thế giới có thể là những bài học tham khảo hữu ích cho nền sản xuất giá trị cao hơn mà Việt Nam nhắm đến.

Hình mẫu của sản xuất toàn cầu

“Kể từ khi đăng ký trên mạng cho đến khi đến cổng nhà máy, người tiếp đón, dẫn đi tham quan và mời tôi uống nước chỉ là một robot”, ông Nguyễn Hoàng Hải, Giám đốc quốc gia của hãng tư vấn EFESO Management Consultants, chia sẻ với Kinh tế Sài Gòn.

Buổi họp mặt đầu tiên của nhóm các nhà quản trị nhà máy WCOM tại Việt Nam. Ảnh: Nguyễn Trường

Chuyến thăm nhà máy sữa ở Trung Quốc năm 2024 là một ấn tượng đặc biệt. Nhà máy đạt sản lượng hơn 1 tỉ lít sữa nước mỗi năm, tương đương toàn bộ sản lượng của một công ty sữa lớn nhất Việt Nam hiện nay. Phần lớn công việc được tự động hóa hoàn toàn, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), chỉ có 13 nhân viên làm việc, chủ yếu là công việc giám sát.

Tương tự là chuyến thăm nhà máy giấy ở Trung Quốc vào năm 2021, là tổ hợp gồm 52 nhà máy giấy lớn trên diện tích 45 héc ta. Mỗi cải tiến thành công tại một máy sẽ được nghiên cứu và nhân rộng ra toàn bộ 52 nhà máy, tạo ra giá trị khổng lồ cho doanh nghiệp.

Nhưng không có nghĩa hiện đại là tất cả.

Năm 2017, giám đốc EFESO đến thăm nhà máy sản xuất bao bì giấy tại Gornji Milanovac, Serbia. Trong suốt 51 năm hoạt động kể từ năm 1966, ông Hải kể, nhà máy này chưa từng mua một thiết bị hoàn toàn mới nào. Hầu hết máy móc đều là hàng viện trợ hoặc mua lại từ các nguồn cũ. Đây là thực trạng của nền kinh tế Serbia sau chiến tranh.

“Mỗi nhà máy đều mang một màu sắc riêng biệt, phản ánh văn hóa, chiến lược và cách tiếp cận khác nhau trong quản trị sản xuất”, giám đốc EFESO nhấn mạnh.

Hai phân cực của nền sản xuất đẳng cấp thế giới

Cả ba nhà máy trên đều là các nhà máy hải đăng, hình mẫu cho sản xuất toàn cầu. Nhưng câu chuyện này thể hiện hai thái cực khác nhau.

Một bên là sự đầu tư khổng lồ nhưng bài bản của nền sản xuất được xem là công xưởng của thế giới. Tính đến hôm 16-9, Trung Quốc có 87 trong tổng số 201 nhà máy hải đăng trên toàn cầu, chiếm tỷ lệ 43,3% - tương đương với tỷ lệ của năm 2024 là 74/172, theo các số liệu của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) mà Kinh tế Sài Gòn tổng hợp. Năng suất lao động gia tăng, các thông số về thời gian hoàn thành sản phẩm, tỷ lệ lỗi, tiêu thụ năng lượng đều giảm ở tỷ lệ thấp nhất gần 30%, cao nhất gần 50%.

Trung Quốc liên tục giữ vững vị thế là trung tâm sản xuất hàng đầu thế giới trong nhiều năm liền, kể từ năm 2010. Tỷ lệ sản lượng sản xuất của Trung Quốc trên toàn thế giới đã tăng từ 22,5% năm 2012 lên gần 30% vào năm 2021. Sự gia tăng số lượng các nhà máy sản xuất quy mô lớn tại Trung Quốc gắn liền với quy mô của ngành công nghiệp sản xuất Trung Quốc, theo lời Jiao Xinwang, Giám đốc Viện Nghiên cứu Sản xuất Trung Quốc.

Sản xuất Trung Quốc tăng trưởng vượt bậc, thu hẹp khoảng cách công nghệ giữa Trung Quốc và các cường quốc sản xuất khác như Đức, Nhật Bản và Mỹ. Karel Eloot, đối tác cấp cao toàn cầu tại McKinsey, cho biết 60% “nhà máy hải đăng” ứng dụng công nghệ AI trong sản xuất, so với chỉ 11% vào năm 2019.

Sự chuyển biến của nền sản xuất Trung Quốc kéo dài hơn bốn thập niên, kể từ khi đại lục mở cửa với thế giới bên ngoài vào năm 1979 và thực hiện những bước nhảy vọt từ năm 1995 trở đi.

Còn với Serbia lại là một câu chuyện khác. Đất nước này tách ra từ Cộng hòa Liên bang Nam Tư cũ, bị chiến tranh tàn phá và chỉ thực sự xây dựng lại nền kinh tế từ đầu thập niên 2000 trở đi.

“Khi trao đổi với một giáo sư người Nhật - người đã đánh giá và chứng nhận chuẩn đẳng cấp cho nhà máy ở Serbia, chúng tôi cùng chung quan điểm rằng sự đặc biệt của nơi đây là tinh thần làm chủ của người lao động và tinh thần cải tiến liên tục”, ông Hải kể lại.

Điều này thể hiện rõ qua các hoạt động hàng ngày. Ví dụ, trong cuộc họp buổi sáng toàn nhà máy, người chủ trì không chỉ là giám đốc mà còn có các tổ trưởng máy - những người trực tiếp ra quyết định về kế hoạch sản xuất, xử lý sự cố và cải tiến hiệu suất. Còn các trưởng phòng đóng vai trò dẫn dắt, truyền cảm hứng và thực hiện công tác nghiên cứu, sáng tạo.

Áp lực với sản xuất Việt Nam

Hình ảnh “công xưởng của thế giới” chuyên sản xuất các mặt hàng giá rẻ và công nghệ thấp đang mờ dần. Trung Quốc đang trở thành “công xưởng thông minh của thế giới”, thiết lập tiêu chuẩn mới cho phần còn lại của nền sản xuất thế giới - theo báo cáo của McKinsey về Mạng lưới hải đăng toàn cầu.

Làn sóng hải đăng này đang tạo áp lực cạnh tranh trực tiếp đến Việt Nam. Lợi thế truyền thống của Việt Nam về chi phí nhân công giá rẻ đang dần yếu đi. Khi một nhà máy Trung Quốc có thể tăng năng suất lên 50% và giảm chi phí 30% nhờ tự động hóa và AI, theo tài liệu của Ngân hàng Thế giới (WB), thì nhà đầu tư buộc phải cân nhắc kỹ lưỡng. Đó là việc chọn sản xuất tại các nhà máy thông minh ở Trung Quốc hay là một nhà máy truyền thống tại Việt Nam.

Trong nhà máy xử lý dừa trái nguyên liệu tại Bến Tre, nay là tỉnh Vĩnh Long mới. Ảnh: Du Nguyễn

“Dây chuyền sản xuất ở Việt Nam vẫn ở quy mô nhỏ hơn so với Trung Quốc, đặc biệt là sự chưa hoàn chỉnh chuỗi công nghiệp phụ trợ. Vì thế, mỗi chiếc laptop hay máy tính bảng ở Việt Nam có giá thành mắc hơn sản phẩm cùng loại ở Trung Quốc ít nhất là 20 đô la”, ông Joe Tsai, Giám đốc của Asus Global Pte. Ltd. có văn phòng chính đặt tại Singapore, trao đổi với Kinh tế Sài Gòn nhân chuyến làm việc tuần rồi tại TPHCM.

Nhằm tránh thuế đối ứng của Mỹ, tính đến hết quí 2-2025, hãng máy tính Đài Loan đã di dời hơn 90% hoạt động sản xuất và lắp ráp máy tính dành cho thị trường Mỹ sang các nước Đông Nam Á gồm Việt Nam, Thái Lan và Indonesia. “Chi phí ở Việt Nam cao hơn 20 đô la và thuế đi Mỹ dù chỉ cao hơn hai nước láng giềng 1% là điều chúng tôi rất lưu tâm”, ông Tsai nói.

Con người - nền tảng của nhà máy đẳng cấp

Hệ thống nhà máy hải đăng toàn cầu có lẽ là mục tiêu mà Việt Nam nhắm đến, nhằm thu hẹp khoảng cách năng lực với các nền sản xuất tiên tiến.

Cho đến nay, Việt Nam chưa có nhà máy hải đăng nào. Trong vòng 10 năm qua, Việt Nam mới chỉ có 11 nhà máy đạt chứng chỉ đẳng cấp thế giới - theo lời ông Nguyễn Hoàng Hải. Đáng chú ý, chỉ duy nhất một trong số đó là doanh nghiệp 100% thuần Việt, còn lại đều là công ty có vốn đầu tư nước ngoài (FDI). Đáng chú ý hơn nữa, các công ty con FDI tại Việt Nam lại đứng đầu trong toàn bộ chuỗi nhà máy của họ trên thế giới.

Việt Nam đang mất dần lợi thế chi phí nhân công giá rẻ, cơ cấu công nghiệp vẫn ở tầng đáy giá trị thấp, chủ yếu là gia công, lắp ráp hoặc sản xuất hàng tiêu dùng nhanh. Bởi xây dựng nhà máy hải đăng đòi hỏi đầu tư lớn và thời gian thu hồi vốn rất lâu, chưa thật sự hấp dẫn với nhiều doanh nghiệp Việt.

Tập trung vào thế mạnh hiện có, giảm thiểu lãng phí, nâng cao hiệu suất và phát huy tối đa năng lực của đội ngũ hiện tại sẽ tạo nền tảng vững chắc. Từ đó tiến đến mô hình nhà máy thông minh và xa hơn là đạt chuẩn hải đăng. “Chuyển sang nền sản xuất giá trị cao như Singapore từng làm trong thập niên 1980 hay Trung Quốc từ giữa thập niên 1990 sẽ tạo ra cú hích mạnh mẽ cho nền kinh tế”, giám đốc EFESO nhấn mạnh.

Triết lý “con người chính là chìa khóa” đang là thông điệp mạnh mẽ, như câu chuyện của nhà máy bao bì ở Serbia.

Các giám đốc nhà máy người Việt đã liên kết lại, thành lập Câu lạc bộ WCOM đầu tiên tại Việt Nam. Đến hôm 20-9 vừa rồi, những nhà quản trị nhà máy từ khắp nơi đã có buổi họp mặt lần thứ hai, trực tiếp và trực tuyến.

Hơn 80% các vấn đề sản xuất không phải do lỗi của công nhân, mà là do một hệ thống quản lý còn thiếu sót và không hỗ trợ hiệu quả, ông Nguyễn Phước Hiền, Giám đốc nhà máy của Amphenol RF Việt Nam, nhận định. Công ty chuyên giải pháp kết nối, cảm biến và ăng-ten công nghệ cao cho xe hơi, đặt nhà máy tại khu công nghiệp Tân Kim, thuộc Long An cũ (nay là tỉnh Tây Ninh mới)

“Rào cản nhân lực không chỉ là thiếu kỹ năng nghề, mà sâu xa hơn là sự khác biệt về tư duy và văn hóa làm việc, so với yêu cầu của chuỗi cung ứng toàn cầu. Các nhà sản xuất hàng đầu thế giới đòi hỏi đối tác của mình phải có hệ thống vận hành với tính chính xác tuyệt đối, sự minh bạch và văn hóa cải tiến liên tục”, giám đốc Amphenol viết trong cuốn sách “Chinh phục nhà máy - từ lính mới đến sếp xịn” phát hành hồi tháng 8 vừa rồi.

(*) Các tên thật trong bài viết này được giữ kín theo thỏa thuận bảo mật giữa các bên liên quan, trừ khi doanh nghiệp đồng ý công khai với Kinh tế Sài Gòn.

Ricky Hồ