Nhà giáo: Vai trò to lớn, vị thế quan trọng

* Phóng viên: Tại Lễ kỷ niệm 43 năm ngày Nhà giáo Việt Nam và Đại hội Thi đua yêu nước lần thứ VIII của Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD-ĐT), Chủ tịch nước Lương Cường lưu ý "trồng người" phải bắt đầu từ giáo dục nhân cách, sau đó mới tới giáo dục kiến thức, kỹ năng. Bộ trưởng có thể nêu quan điểm về nền giáo dục nhân văn, chất lượng, "thầy ra thầy, trò ra trò"?

Bộ trưởng Bộ GD-ĐT NGUYỄN KIM SƠN

- Bộ trưởng Bộ GD-ĐT NGUYỄN KIM SƠN: Phương châm "thầy ra thầy, trò ra trò" nhấn mạnh mối quan hệ tôn trọng, tin tưởng và hợp tác giữa người dạy và người học.

"Thầy ra thầy" là khi người thầy không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn là tấm gương về nhân cách, đạo đức, nghĩa vụ và tinh thần trách nhiệm. Tri thức có thể tìm thấy trong sách vở hay trên mạng nhưng nhân cách, lẽ sống thì chỉ có thể thấm qua sự đồng hành của người thầy đích thực.

"Trò ra trò" là khi học sinh giữ đạo hiếu học, biết kính trọng thầy cô, biết lấy việc học thật, hiểu thật làm mục tiêu. Người trò không chỉ tiếp nhận tri thức một cách thụ động, hơn thế là chủ động học, biết hỏi, biết rèn luyện bản thân để trưởng thành. Trò biết giữ lễ nghĩa, học hành tử tế chính là sự tri ân lớn nhất đối với người thầy.

Trong thời đại công nghệ số và internet phát triển như hiện nay, mối quan hệ thầy - trò càng phải được coi trọng hơn bởi chỉ có sự kính trọng và tình nghĩa thầy trò mới giữ cho giáo dục không bị lệch lạc, thực dụng, vô cảm.

Xã hội cần tôn trọng và giữ nghiêm tinh thần "tôn sư trọng đạo". Gia đình phải dạy con biết kính trọng thầy cô, trân trọng sự học. Nhà trường phải tạo môi trường để thầy trò gắn kết thực chất. Một nền giáo dục mạnh không thể thiếu kỷ cương và sự nghiêm cẩn trong mối quan hệ thầy trò.

* Một vấn đề thời sự rất được quan tâm, đó là vai trò trung tâm của nhà giáo trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo (AI) phát triển mạnh. AI không thể thay thế vai trò của người thầy nhưng đặt ra những yêu cầu mới cho đội ngũ nhà giáo. Ông nghĩ sao về vấn đề này?

- Đúng vậy! Người thầy phải học suốt đời, phải hiểu AI để giảng dạy trong thời đại AI; người thầy phải chuyển vai trò chủ yếu là truyền thụ tri thức sang định hướng, chỉ dẫn, hỗ trợ, phát triển năng lực học tập, tự học và học tập suốt đời của người học.

Bộ GD-ĐT xác định đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục phải là lực lượng tiên phong ứng dụng AI, định hướng và hướng dẫn người học dùng AI có trách nhiệm. Người thầy phải thường xuyên cập nhật, đổi mới phương pháp dạy, học, kiểm tra, đánh giá để thích ứng, giúp học sinh hình thành tư duy phản biện và năng lực sáng tạo trong bối cảnh mới.

Vị thế của người thầy không "lung lay", ngược lại càng trở nên quan trọng, song vai trò của người thầy cần có sự thay đổi rất lớn.

* Luật Nhà giáo được thông qua đem đến nhiều kỳ vọng từ việc trao quyền và đổi mới cơ chế tuyển dụng, điều động, luân chuyển..., thưa Bộ trưởng?

- Bộ GD-ĐT đang chủ trì xây dựng Nghị định hướng dẫn chi tiết một số điều về Luật Nhà giáo và Thông tư quy định thẩm quyền tuyển dụng nhà giáo.

Theo đó, thẩm quyền tuyển dụng, điều động, thuyên chuyển nhà giáo trong các cơ sở giáo dục mầm non, phổ thông, giáo dục thường xuyên, trường chuyên biệt công lập được đề xuất giao sở GD-ĐT chủ trì thực hiện. Bên cạnh đó, quy định chi tiết nội dung, phương thức tuyển dụng nhà giáo, bảo đảm nội dung tuyển dụng căn cứ vào chuẩn nghề nghiệp nhà giáo, phương thức tuyển dụng thông qua thi tuyển hoặc xét tuyển, trong đó phải có thực hành sư phạm. Đây là căn cứ để tuyển chọn được những người đủ năng lực, phẩm chất, nhất là năng lực thực hành sư phạm. Mục đích là để đáp ứng ngay nhiệm vụ giảng dạy, giáo dục khi được tuyển dụng vào ngành, đồng thời phù hợp với định hướng bỏ quy định về tập sự đối với viên chức khi Luật Viên chức (sửa đổi) được Quốc hội thông qua.

Trong dự thảo nghị quyết của Quốc hội về một số cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội để đột phá phát triển GD-ĐT, Bộ GD-ĐT đề xuất giao giám đốc sở GD-ĐT thực hiện thẩm quyền tuyển dụng, tiếp nhận đối với nhà giáo, cán bộ quản lý cơ sở giáo dục và nhân viên trong các cơ sở giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông, giáo dục thường xuyên, trường chuyên biệt và trường trung học nghề công lập trên địa bàn.

Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn nhấn mạnh phương châm “thầy ra thầy, trò ra trò” trong môi trường sư phạmẢnh: HOÀNG TRIỀU

* Các nhà giáo rất quan tâm việc duy trì phụ cấp nhà giáo bên cạnh lương mới?

- Nghị định quy định chính sách tiền lương và chế độ phụ cấp đối với nhà giáo đang được Bộ GD-ĐT xây dựng. Theo dự thảo nghị định, nhà giáo dự kiến được hưởng thêm hệ số lương đặc thù bên cạnh các chế độ tiền lương, phụ cấp đang được hưởng. Cụ thể, nhà giáo được hưởng phụ cấp ưu đãi theo nghề, phụ cấp thâm niên nhà giáo và các loại phụ cấp khác theo quy định. Đối tượng hưởng phụ cấp, mức phụ cấp, cách tính hưởng phụ cấp thực hiện theo quy định của luật và quy định tại nghị định.

Thực hiện lộ trình và nguồn lực triển khai nâng phụ cấp ưu đãi nghề, cụ thể hóa quy định tại Nghị quyết 71/2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển GD-ĐT, Bộ GD-ĐT đang triển khai xây dựng Nghị định quy định chế độ phụ cấp ưu đãi theo nghề đối với viên chức, người lao động công tác trong cơ sở giáo dục công lập. Trong đó, đề xuất nâng phụ cấp ưu đãi nghề theo lộ trình, gồm 2 giai đoạn. Giai đoạn 1 (năm 2026-2030), đề xuất bổ sung phụ cấp cho nhân viên trường học với mức 20%; tăng đều 15% đối với giáo viên các cấp học mầm non, phổ thông; tăng thêm 5% mức phụ cấp ưu đãi đối với giáo viên, giảng viên các cơ sở giáo dục đại học và cơ sở giáo dục nghề nghiệp. Giai đoạn 2 (năm 2031 trở đi), việc thực hiện mức phụ cấp ưu đãi theo nghề đối với giáo viên mầm non và phổ thông được áp dụng theo quy định tại Nghị quyết 71/2025.

Bộ GD-ĐT đang phối hợp với Bộ Nội vụ, Bộ Tài chính xây dựng nghị định nêu trên, dự kiến trình Chính phủ thông qua trong năm 2025 để bảo đảm kịp tiến độ có hiệu lực đồng thời với Luật Nhà giáo.

Chúng tôi mong muốn các địa phương chủ động hơn trong việc cân đối, ưu tiên cho giáo dục để chính sách này thật sự đi vào cuộc sống, góp phần cải thiện đời sống, tạo động lực cho giáo viên yên tâm công tác, gắn bó lâu dài với nghề, qua đó nâng cao chất lượng giáo dục và lan tỏa giá trị nhân văn của Nghị quyết 71/2025.

* Đổi mới đào tạo giáo viên là chìa khóa để thực hiện thành công đổi mới và đột phá phát triển GD-ĐT. Bộ GD-ĐT thực hiện việc đổi mới này như thế nào?

- Giáo viên được xem là nền tảng, trụ cột của nền giáo dục, vì thế, Bộ GD-ĐT đã, đang và sẽ thực hiện hàng loạt đổi mới liên quan đào tạo giáo viên.

Đầu tiên là đổi mới mục tiêu và nội dung chương trình đào tạo giáo viên. Đào tạo giáo viên theo hướng phát triển năng lực nghề nghiệp sư phạm toàn diện, giúp giáo viên trở thành người tổ chức, hướng dẫn và hỗ trợ học sinh học tập; giảm tải nội dung lý thuyết hàn lâm, tăng thời lượng thực hành, thực tập sư phạm, nghiên cứu bài học và trải nghiệm nghề nghiệp thực tế. Tăng cường học phần về phương pháp dạy học tích cực, phương pháp giảng dạy hiện đại, đánh giá năng lực học sinh, giáo dục kỹ năng sống, giá trị sống, năng lực hội nhập quốc tế và tư duy phản biện...

Tiếp theo là đổi mới phương pháp và hình thức đào tạo. Tổ chức đào tạo theo mô hình linh hoạt, mở, tạo cơ hội học tập suốt đời cho sinh viên và giáo viên đang công tác. Việc đánh giá sinh viên sư phạm cần dựa trên năng lực thực hành nghề nghiệp, khả năng thiết kế hoạt động học tập, tổ chức dạy học và giải quyết tình huống sư phạm, thay vì chỉ dựa trên kết quả các bài thi lý thuyết.

Một yêu cầu quan trọng nữa là nâng cao năng lực công nghệ và năng lực số cho giáo viên. Các trường sư phạm cần tích hợp nội dung chuyển đổi số trong giáo dục vào chương trình đào tạo; xây dựng phòng thí nghiệm công nghệ giáo dục và trung tâm thực hành sư phạm số; tạo điều kiện cho sinh viên được trải nghiệm, rèn luyện kỹ năng công nghệ ngay trong thời gian học tập.

Tăng cường gắn kết giữa trường sư phạm và trường phổ thông. Sinh viên ngành sư phạm cần được tham gia dự giờ, trợ giảng, dạy học trải nghiệm, nghiên cứu bài học ngay từ năm thứ 2, thứ 3 trên giảng đường đại học. Ngược lại, giáo viên cốt cán, giáo viên giỏi ở các trường phổ thông nên được tham gia giảng dạy hoặc hướng dẫn thực tập tại trường sư phạm. Điều này vừa giúp gắn kết lý thuyết với thực hành vừa nâng cao chất lượng đào tạo.

Đổi mới công tác bồi dưỡng và đánh giá giáo viên sau đào tạo cũng rất được lưu tâm. Cần xây dựng và triển khai hệ thống bồi dưỡng thường xuyên, trực tuyến qua mạng lưới học tập số nhằm giúp giáo viên cập nhật phương pháp, công nghệ và kỹ năng nghề nghiệp mới. Việc đánh giá, xếp loại giáo viên cần được thực hiện theo chuẩn nghề nghiệp giáo viên cơ sở giáo dục phổ thông, bảo đảm công bằng, minh bạch, gắn với kết quả giáo dục học sinh, phẩm chất nghề nghiệp và năng lực thực tiễn.

Cuối cùng là hướng tới quốc tế hóa công tác đào tạo giáo viên. Cụ thể, mở rộng hợp tác với các tổ chức giáo dục, trường đại học có đào tạo ngành sư phạm uy tín của khu vực và thế giới; triển khai chương trình trao đổi giảng viên, sinh viên, liên kết đào tạo, công nhận tín chỉ, cũng như nghiên cứu, tiếp cận chuẩn nghề nghiệp giáo viên quốc tế.

YẾN ANH ghi