Nhà báo thời chuyển đổi số: Tư duy mới, sứ mệnh mới

Ảnh minh họa Internet

1. MỞ ĐẦU

Bước vào thập niên thứ ba của thế kỷ XXI, nền báo chí Việt Nam đang đứng trước những thời cơ và thách thức chưa từng có. Cùng với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ truyền thông, trí tuệ nhân tạo và mạng xã hội, vai trò của báo chí trong đời sống xã hội càng trở nên sâu sắc. Trong bối cảnh ấy, nhà báo không chỉ là người đưa tin, phản ánh hiện thực, mà còn là người gác cửa thông tin, người kiến tạo dư luận xã hội và người gìn giữ những giá trị chân – thiện – mỹ.

Đặc biệt, trong điều kiện Việt Nam là một quốc gia có hệ thống báo chí cách mạng do Đảng lãnh đạo, nhà báo còn có sứ mệnh chính trị: bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, định hướng xã hội theo lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Bài viết này tập trung phân tích vai trò, trách nhiệm, thách thức cũng như khát vọng đổi mới của nhà báo trong giai đoạn hiện nay.

2. NỘI DUNG

2.1. Vai trò của nhà báo trong xã hội hiện đại

Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, “cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng, cây bút và trang giấy là vũ khí sắc bén của họ”. Từ thời điểm báo chí trở thành công cụ tuyên truyền cách mạng, đến nay, vai trò của nhà báo không ngừng được mở rộng và nâng cao, nhất là trong xây dựng xã hội dân chủ, công bằng, văn minh.

Thứ nhất, nhà báo là chiến sĩ trên mặt trận tư tưởng. Họ tham gia vào quá trình truyền bá lý tưởng cách mạng, bảo vệ đường lối chính trị đúng đắn của Đảng. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh các thế lực thù địch lợi dụng không gian mạng để xuyên tạc chủ trương, chính sách, bôi nhọ lãnh đạo, kích động chia rẽ nội bộ.

Thứ hai, nhà báo là người định hướng dư luận xã hội, góp phần kiến tạo niềm tin vào thể chế chính trị, vào công cuộc đổi mới. Trong thời đại thông tin bùng nổ, công chúng bị choáng ngợp bởi đa chiều thông tin. Vai trò của báo chí chính thống càng quan trọng trong việc làm rõ sự thật, chống tin giả và củng cố hệ giá trị xã hội.

Thứ ba, nhà báo là cầu nối giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân. Báo chí phản ánh tâm tư, nguyện vọng của người dân, giám sát quyền lực, kiến nghị chính sách, phát hiện những bất cập trong quản lý và góp phần nâng cao hiệu quả điều hành xã hội.

2.2. Những yêu cầu, thách thức đối với nhà báo hiện nay

Sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ, đặc biệt là mạng xã hội và trí tuệ nhân tạo (AI), đã đặt nhà báo trước những thách thức lớn.

Một là, môi trường truyền thông thay đổi toàn diện. Người dân hiện nay tiếp cận thông tin chủ yếu qua mạng xã hội thay vì báo in hay truyền hình truyền thống. Thị phần công chúng dịch chuyển khiến báo chí chính thống phải cạnh tranh khốc liệt với các nền tảng phi truyền thống về tốc độ, hình thức và sự tương tác.

Hai là, tin giả, tin sai sự thật và thông tin định hướng sai lệch xuất hiện ngày càng nhiều. Nhà báo cần có kỹ năng nhận diện, xác minh, phản bác kịp thời. Tuy nhiên, việc này đòi hỏi trình độ công nghệ, tư duy phản biện và nền tảng tri thức vững vàng – những yếu tố vẫn còn hạn chế ở một bộ phận người làm báo hiện nay.

Ba là, sức ép từ chính nghề báo. Trong guồng quay “câu view, giật tít, chạy KPI”, không ít nhà báo đánh mất chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp. Sự sa sút về chất lượng, thiên lệch về mục đích thương mại đã làm xói mòn niềm tin công chúng, tạo kẽ hở cho thông tin độc hại len lỏi.

2.3. Trách nhiệm và bản lĩnh chính trị của nhà báo

Bản lĩnh chính trị là nền tảng để người làm báo giữ vững ngòi bút giữa vô vàn áp lực xã hội. Bản lĩnh ấy thể hiện ở việc bảo vệ sự thật, nói lên tiếng nói của lẽ phải, và kiên định với lý tưởng cách mạng.

Nhà báo cần:

- Kiên định chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh;

- Quán triệt sâu sắc các nghị quyết của Đảng, đặc biệt là Nghị quyết 35-NQ/TW về tăng cường bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng;

- Tích cực tham gia đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch;

- Chủ động lan tỏa các giá trị tốt đẹp, nêu gương người tốt việc tốt, bảo vệ cái đúng, cái chân thật.

Một nhà báo có bản lĩnh là người không dễ bị chi phối bởi áp lực bên ngoài hay lợi ích nhóm. Họ kiên trì với giá trị nghề nghiệp và giữ gìn đạo đức làm báo, như Bộ quy tắc đạo đức nghề nghiệp người làm báo Việt Nam đã quy định.

2.4. Khát vọng đổi mới và năng lực sáng tạo

Trong kỷ nguyên số, đổi mới là yêu cầu sống còn của người làm báo. Đổi mới không chỉ là việc ứng dụng công nghệ mà còn là cách tiếp cận, cách kể chuyện và tư duy làm báo.

Hiện nay, nhiều tòa soạn lớn đã phát triển báo chí đa phương tiện, sản xuất nội dung trên nền tảng số như video, infographic, podcast, dữ liệu hóa (data journalism)... Người làm báo cần biết cách sử dụng công nghệ hỗ trợ để tiếp cận nhanh hơn, kể chuyện hấp dẫn hơn và truyền tải hiệu quả hơn.

Đồng thời, việc đào tạo và tự học là không thể thiếu. Nhà báo phải thường xuyên cập nhật kiến thức mới, đặc biệt là kỹ năng số, tư duy phản biện, hiểu biết về pháp luật và các kỹ năng liên ngành như kinh tế, chính trị, văn hóa…

Khát vọng đổi mới còn thể hiện ở trách nhiệm góp phần xây dựng nền báo chí kiến tạo - không chỉ phản ánh hiện tượng mà còn gợi mở giải pháp, đóng góp vào sự phát triển xã hội.

3. KẾT LUẬN

Nhà báo Việt Nam trong giai đoạn hiện nay cần kết hợp ba yếu tố cốt lõi: bản lĩnh chính trị vững vàng, đạo đức nghề nghiệp trong sáng, và khả năng thích ứng - sáng tạo trong môi trường số hóa. Họ không chỉ là người đưa tin mà là người giữ lửa tinh thần dân tộc, người bảo vệ sự thật, và là nhân tố tích cực kiến tạo xã hội.

Để phát huy vai trò đó, cần có các giải pháp đồng bộ như: nâng cao chất lượng đào tạo báo chí; hỗ trợ chuyển đổi số cho các cơ quan báo chí; bảo vệ nhà báo trước những tác động tiêu cực từ xã hội; đồng thời khuyến khích các mô hình làm báo sáng tạo, nhân văn, gắn với thực tiễn đất nước.

Trong một thế giới đầy biến động, nhà báo chính là người giữ thăng bằng cho dòng chảy thông tin, là tấm gương phản chiếu bản sắc văn hóa dân tộc và là cánh tay nối dài của nhân dân với Đảng, Nhà nước trong công cuộc phát triển và hội nhập.

Trung Anh