Nhà báo điều tra: Dấn thân và trách nhiệm xã hội

Những năm qua, tình hình an ninh trật tự trên địa bàn tỉnh Bắc Giang luôn ổn định, không có điểm “nóng” phức tạp. Tuy nhiên, ở mọi lĩnh vực đời sống xã hội vẫn có không ít vấn đề phát sinh đòi hỏi người làm báo tỉnh vào cuộc làm rõ, bảo vệ công bằng xã hội và sự nghiêm minh của pháp luật. Thời gian qua, từ các bài xác minh, điều tra qua đơn thư, đường dây nóng được đăng tải trên Báo Bắc Giang, không ít các vi phạm trong lĩnh vực tài nguyên, môi trường, chặt phá rừng... đã bị phanh phui, đưa ra xử lý.

Vụ khai thác đất trái phép tại xã Tam Dị (Lục Nam) được phóng viên Báo Bắc Giang phát hiện, ghi hình.

Có những vi phạm kéo dài hàng chục năm, sau khi báo chí vào cuộc vụ việc mới được xử lý triệt để. Như vụ thôn giao hơn 6.000 m2 đất trái thẩm quyền tại xã Song Mai (nay là phường Song Mai, thành phố Bắc Giang). Công dân đã có đơn thư phản ánh sai phạm từ năm 2008 nhưng vụ việc không được địa phương xem xét giải quyết dứt điểm. Cuối năm 2023, khi Ban Biên tập Báo Bắc Giang cử phóng viên điều tra, phản ánh vi phạm trên báo thì chỉ vài tháng sau đó, diện tích đất giao trái thẩm quyền cho doanh nghiệp đã bị thu hồi.

Hay vụ "xẻ thịt" hàng nghìn m2 đất rừng trái phép ở Lục Nam đem bán diễn ra trong thời gian dài, làm mất nhiều vạt đồi, góc núi nhưng chính quyền địa phương, cơ quan chức năng cũng không hay…

Trong hơn 20 năm làm báo, tôi cùng đồng nghiệp tham gia không ít vụ điều tra, xác minh làm rõ nhiều vi phạm và những vấn đề phức tạp nảy sinh từ thực tiễn cuộc sống ở nhiều lĩnh vực trên địa bàn tỉnh. Trong đó, có những vụ phối hợp với đồng nghiệp, có vụ đơn phương thực hiện. Qua mỗi vụ điều tra, tôi tích lũy thêm được nhiều kinh nghiệm tác nghiệp từ đồng nghiệp đi trước, từ thực tế từng vụ, thậm chí đối diện với cả những nguy hiểm, cám dỗ… nhưng cũng nhờ đó mà vững vàng hơn. Để làm được các bài điều tra, phóng viên không chỉ phải nắm vững vấn đề đang tìm hiểu mà cần phải nắm vững các quy định pháp luật liên quan. Quá trình tác nghiệp, phải kết hợp nhiều hình thức vừa công khai, trực diện, vừa giấu mặt, thậm chí phải xử lý tình huống linh hoạt để bảo đảm việc xác minh được khách quan đồng thời cũng là một cách thức để bảo vệ an toàn cho chính mình trước các đối tượng vi phạm.

Còn nhớ khi công tác ở Phòng Bạn đọc - Tư liệu, nhà báo Thanh Hải khi ấy là Phó trưởng Phòng đã cho tôi cùng tham gia xác minh vụ vi phạm về lâm nghiệp tại một xã của huyện Yên Thế. Hai anh em về đến nơi vào buổi trưa. Thấy chúng tôi gặp gỡ một số người dân địa phương, một nhóm gần chục đối tượng xuất hiện quây lấy chúng tôi, giật thẻ nhà báo và dùng những lời lẽ gây hấn. Trước tình cảnh ấy, nhà báo Thanh Hải vẫn giữ thái độ điềm tĩnh, anh bấm tay tôi để trấn an rồi ôn tồn giải thích với nhóm người về nhiệm vụ chúng tôi đang thực hiện để góp phần làm rõ sự thật... Trước thái độ bình tĩnh, ôn hòa nhưng kiên quyết của anh, nhóm đối tượng dịu giọng dần rồi quay sang hợp tác, cung cấp thêm nhiều thông tin mà chúng tôi đang cần. Xong việc, thấy tôi vẫn căng thẳng, lo lắng, anh Hải cười bảo: “Mình cũng run chứ nhưng làm điều tra là thế mà, đã chọn rồi thì phải dũng cảm dấn thân thôi. Cũng may trước khi vào việc, mình đã dự trù trước các tình huống nên không bị động”.

Trong buổi trao đổi nghiệp vụ, chia sẻ kinh nghiệm viết phóng sự điều tra với hội viên Hội Nhà báo tỉnh Bắc Giang gần đây, nhà báo Đỗ Doãn Hoàng (hiện đang công tác tại Báo Điện tử Dân Việt), một nhà báo kỳ cựu, tiêu biểu trong làng báo điều tra Việt Nam, với những bài viết chấn động liên quan đến nhiều vấn đề nhức nhối trong xã hội nhấn mạnh, làm báo điều tra là hành trình đấu tranh giữa lý tưởng và thực tế đầy khốc liệt. Muốn làm được một bài điều tra tốt, nhà báo ngoài kinh nghiệm, kiến thức chuyên môn, còn đối mặt với nhiều gian nan, nguy hiểm thậm chí cả những cám dỗ.

Lần khác, tôi được Ban Biên tập giao xác minh việc khai thác trái phép khoáng sản tại địa bàn xã Tam Dị (Lục Nam). Để có những hình ảnh quả tang đối tượng vi phạm làm bằng chứng, tôi phải nhờ người dân sở tại giúp đỡ. Trưa nắng, giữa đồi rừng vắng, thấy xe tôi, các đối tượng đang khai thác đất trộm lập tức cho 2 chiếc xe tải lao ra chặn đầu và đuôi xe tôi. Đường thôn nhỏ, không thể tiến, lùi, may hôm ấy ngồi ghế sau tôi có người dân sở tại dẫn đường. Theo chỉ dẫn, tôi cho xe lao vào con đường nhỏ lùm xùm cỏ cây dại bên cạnh, vòng qua một điểm mỏ cũ mới thoát khỏi tình trạng bị chặn đầu đuôi, nhưng xe thì bị cây dại cào xước “thương tích” không ít. Sau đó đối tượng vi phạm còn nhờ người gọi điện can thiệp, gây áp lực… Khi bài “Lục Nam: Hàng nghìn m2 đất rừng bị “xẻ thịt” đem bán” của tôi được đăng tải, Chủ tịch UBND tỉnh đã có văn bản yêu cầu kiểm tra làm rõ việc khai thác đất tại địa phương này. Các đối tượng vi phạm sau đấy đã bị xử lý, một số cán bộ xã liên quan bị kỷ luật, luân chuyển công tác.

Nói về chuyện viết bài điều tra, đồng nghiệp của tôi - nhà báo Thu Phong, người thực hiện tác phẩm “Yên Dũng - Người dân tố cán bộ xã “ngâm” hồ sơ, phải chi tiền mới duyệt làm chế độ khuyết tật” đoạt giải cao trong cuộc thi báo chí toàn quốc về phòng, chống tham nhũng năm 2021 bộc bạch: “Làm bài điều tra áp lực lắm, bởi ngoài công việc, ai cũng có người thân, bạn bè và các mối quan hệ. Nhưng cũng không vì thế mà bỏ qua cái sai, nhất là với những trường hợp sai rồi cố tình không sửa, không khắc phục hậu quả”. Nhà báo Thu Phong quê gốc ở xã Tiền Phong (nay là phường Tiền Phong, thành phố Bắc Giang), vụ việc nêu trên lại xảy ra ở tại địa phương này, nhiều nạn nhân và người bị tố giác và cán bộ xã là chỗ thân quen của chị. Trước tình huống ấy, chị đã thẳng thắn trao đổi, đề nghị các đối tượng liên quan khắc phục hậu quả song những người này cố chấp, không nhận lỗi. Vì thế, với trách nhiệm xã hội, chị quyết định đề nghị Ban Biên tập đưa vụ việc lên báo, dù biết rõ sau đó phải nghe nhiều lời trách giận và mất đi một số mối quan hệ.

May mắn của tôi cũng như nhà báo Thu Phong và nhiều đồng nghiệp ở Báo Bắc Giang là trong các vụ việc điều tra luôn được Ban Biên tập đồng hành, ủng hộ, hướng dẫn, từ việc triển khai thực hiện các biện pháp nghiệp vụ để thu thập tư liệu, đến thể hiện tác phẩm sao cho an toàn, hiệu quả, đúng quy định pháp luật mà vẫn giữ được tính xây dựng, nhân văn của báo Đảng. Để khi bài viết được đăng tải, người đúng, người sai đều “tâm phục, khẩu phục”. Ngoài gian nan, nguy hiểm, làm báo điều tra còn những cám dỗ cũng chẳng kém phần nguy hiểm. Có những phong bì được gửi "nhẹ nhàng", có những lời đề nghị đổi bài lấy tiền để mong bỏ qua vi phạm hoặc nhờ người tác động, can thiệp, gây áp lực, thậm chí cả những lời đe dọa nhắm tới người thân…

Thực tế đã có một số đồng nghiệp báo bạn dao động, không giữ được mình trước những "món quà" ấy và họ không chỉ đánh mất uy tín cá nhân mà còn làm tổn thương lòng tin của công chúng vào nghề báo. Những bài học ấy giúp những người làm báo như tôi càng hiểu rõ, việc đi tìm sự thật không bao giờ dễ dàng, muốn làm được và được ghi nhận phải luôn giữ lửa nghề, trước hết phải giữ cho mình được an toàn trước gian nan, nguy hiểm và cám dỗ.

Tuấn Dương