Nhà báo chiến trường: Tác nghiệp bằng lòng dũng cảm

“Tôi chỉ mang theo một chiếc máy quay, một quyển sổ tay và lòng can đảm để đưa sự thật ra ánh sáng”. Đó là lời chia sẻ của James Foley - nhà báo Mỹ đã bị Nhà nước Hồi giáo IS hành quyết năm 2014 khi ông dũng cảm đưa tin từ chiến trường Syria. Câu nói ấy vẫn vang vọng như lời tuyên ngôn cho những nhà báo chiến trường...

Các đại biểu dâng hoa tưởng niệm nhà báo hy sinh trong chiến trường tại Khu tưởng niệm thuộc Bảo tàng báo chí cách mạng Việt Nam. Ảnh: TL

Nơi lằn ranh sống - chết

Trong lịch sử 100 năm của nền Báo chí cách mạng Việt Nam (1925-2025) đã có lớp lớp nhà báo xông pha ra những chiến trường ác liệt để đưa thông tin và hình ảnh tới bạn đọc, thậm chí trực tiếp cầm súng, chiến đấu đến hơi thở cuối cùng. Hiện chưa có thống kê chính xác về số lượng nhà báo hy sinh trong chiến tranh nhưng tại Bảo tàng Báo chí Việt Nam có một khu tưởng niệm đặc biệt trang trọng dành cho 512 liệt sĩ là nhà báo, phóng viên đã anh dũng hy sinh khi tác nghiệp, tuyên truyền tại các chiến trường và làm nhiệm vụ quốc tế.

Theo Giám đốc Bảo tàng Báo chí Việt Nam Trần Thị Kim Hoa, 512 liệt sĩ đều từng là những cây bút ưu tú, tinh thông nghiệp vụ, những cán bộ, nhân viên dũng cảm thuộc nhiều cơ quan báo chí của cả nước, như: Thông tấn xã Việt Nam, Đài Tiếng nói Việt Nam, Báo Cứu quốc, Báo Nhân Dân, Điện ảnh Quân đội nhân dân, Báo Quân đội nhân dân, Báo Giải phóng...

Phóng viên tác nghiệp tại chiến trường miền Nam năm xưa. Ảnh: TL

Đó là những hy sinh to lớn của các nhà báo Việt Nam thời kỳ kháng chiến chống thực dân, đề quốc để góp sức dành nền độc lập dân tộc. Hôm nay, các nhà báo của Việt Nam được tác nghiệp trong hòa bình, được bảo vệ an toàn nhưng ở các vùng chiến sự ác liệt, vẫn có nhiều nhà báo, phóng viên hoạt động để đưa tin.

Khi những viên đạn xé gió, những tòa nhà sụp đổ và tiếng khóc trẻ thơ vang lên giữa tro tàn, các phóng viên chiến trường không đứng sau lớp kính chống đạn hay màn hình phòng thu. Họ ở đó - giữa trung tâm sự kiện, đối diện trực tiếp với hiểm nguy với mong muốn cập nhật thông tin đưa đến công chúng trên toàn cầu.

Theo Ủy ban Bảo vệ nhà báo (CPJ), riêng trong năm 2023 đã có 68 nhà báo thiệt mạng trong khi tác nghiệp ở các vùng chiến sự, như: Gaza, Ukraine, Syria, Sudan và Afghanistan. Sự gia tăng các cuộc xung đột vũ trang trên thế giới khiến con số thương vong ngày càng đáng báo động, trong đó có nhiều nhà báo, phóng viên.

Những nhà báo đương đại đi vào lịch sử

Marie Colvin, phóng viên huyền thoại của The Sunday Times đã từng mất một mắt trong khi đưa tin tại Sri Lanka, nhưng vẫn tiếp tục tác nghiệp tại Libya và Syria. Bà hy sinh tại Homs năm 2012 trong một vụ đánh bom có chủ đích nhằm vào nhà báo. Andreea Campeanu, nữ phóng viên ảnh người Romania đã ghi lại những khoảnh khắc đẫm máu và đau thương tại Nam Sudan với cái nhìn nhân đạo, góp phần khiến thế giới chú ý hơn tới những cuộc chiến bị lãng quên.

Phóng viên nước ngoài tác nghiệp tại vùng chiến sự. Ảnh: TL

Mstyslav Chernov và Evgeniy Maloletka, hai nhà báo Ukraine là những người duy nhất ghi hình được cuộc vây hãm thành phố Mariupol trong những ngày đầu xảy ra chiến sự giữ Nga - Ukraine và nhiều nhà báo dũng cảm hiện vẫn đang hoạt động tại các vùng chiến sự đẫm máu khác. Họ đã mạo hiểm sự sống còn để ghi lại cảnh bệnh viện bị đánh bom, trẻ em chết vì đói. Đây là những tư liệu được trao giải Pulitzer danh giá.

Không giống như các loại hình tin tức khác, phóng viên chiến trường không có đặc quyền “làm lại” hay "hiệu ứng truyền thông". Mỗi khung hình, mỗi câu chữ mà nhà báo chiến trường mang về là sự thật được trả bằng máu, mồ hôi và những cơn hoảng loạn vì bom đạn. Công việc của họ không chỉ là đưa tin, mà còn là đối mặt với kiểm duyệt, bắt bớ, thẩm vấn, thậm chí là tra tấn. Tại một số quốc gia, nhà báo còn bị xem là “gián điệp” nên vẫn còn đó những nhà báo, phóng viên mất tích cùng câu chuyện dang dở.

Sự tôn vinh xứng đáng

Chúng ta, những người đọc, xem tin mỗi ngày trên phương tiện thông tin đại chúng, mạng xã hội để thỏa mãn nhu cầu đôi khi quên mất rằng có người đã phải đi qua xác pháo, ngồi cạnh người hấp hối, viết bài bằng ánh sáng của pháo sáng để mang lại từng hình ảnh, thước phim, dòng chữ khách quan.

Phóng viên nước ngoài tác nghiệp tại vùng chiến sự. Ảnh: TL

Hơn bao giờ hết, khi tin giả, tuyên truyền sai lệch ngày càng phổ biến, vai trò của nhà báo chân chính trở nên cấp thiết và đáng trân trọng. Sự thật cần người can đảm để kể lại và nhà báo chiến trường chính là người giữ ngọn đèn soi sáng giữa bóng tối hỗn loạn. Trong hành trình ấy, có lẽ điều duy nhất họ không được phép mang theo là… toan tính thiệt hơn và nỗi sợ hãi.

Văn Hiến