Nguyên nhân người lao động 'mặn mà' trợ cấp, thờ ơ học nghề

Người lao động được tư vấn, hỗ trợ kết nối việc làm để sớm quay trở lại thị trường lao động. Ảnh: Thu Hằng.

Đào tạo nghề cho lao động là một trong trong 4 nhóm chính sách của bảo hiểm thất nghiệp, giúp người lao động nâng cao kỹ năng nghề, sớm quay trở lại thị trường lao động. Tuy vậy, thống kê của Cục Việc làm (Bộ Nội vụ) trong nhiều năm qua, cho thấy tỷ lệ lao động thất nghiệp đi học nghề còn rất thấp.

RÀO CẢN KHIẾN NGƯỜI LAO ĐỘNG KHÔNG MUỐN HỌC NGHỀ

Phần lớn người lao động chỉ quan tâm tới các chính sách ngắn hạn như trợ cấp thất nghiệp chứ không thích học nghề. Chỉ tính trong quý 1/2025, có gần 124.000 người có quyết định hưởng trợ cấp thất nghiệp, nhưng chỉ có hơn 3.600 người trong số này chọn học nghề (chiếm khoảng 2,9%).

Ông Trần Tuấn Tú, Trưởng phòng Bảo hiểm thất nghiệp, Cục Việc làm (Bộ Nội vụ), nhìn nhận gần đây, số người được học nghề có nhu cầu học nghề tăng, song số lượng chưa nhiều. Năm 2024, có khoảng gần 24.000 người được hỗ trợ học nghề. 6 tháng đầu năm 2025 có khoảng trên 10.000 người được hỗ trợ. Với thời gian hỗ trợ tối đa là 6 tháng, tổng mức hỗ trợ cho một người lao động tham gia học nghề là 9 triệu đồng.

“Chính sách học nghề thời gian qua đã từng bước hỗ trợ cho người lao động có nhu cầu học nghề được học nghề. Thông qua học nghề, nhiều người lao động đã chuyển đổi nghề nghiệp thành công”, ông Tú chia sẻ.

Tuy vậy, chính sách này hiện nay mới dừng ở mức hỗ trợ học nghề chứ chưa thể đảm bảo chắc chắn đầu ra. Do đó, ông Tú cho rằng việc gắn lý thuyết với thực hành, đào tạo sát nhu cầu thị trường là yếu tố quyết định.

Nói về lý do người lao động chưa “mặn mà” với việc học nghề, bà Hồ Thị Kim Ngân, Phó Trưởng ban Quan hệ lao động (Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam), cho rằng tâm lý của người lao động thất nghiệp đều mong muốn ưu tiên nhận trợ cấp thất nghiệp để trang trải chi phí sinh hoạt hàng ngày, chưa muốn dành thời gian cho việc học nghề. Bên cạnh đó, dù được học nghề miễn phí, người lao động vẫn tốn thêm chi phí đi lại, ăn ở nếu học xa, khiến tổng chi phí cao hơn mức hỗ trợ.

Ngoài ra, một số ngành đào tạo còn hạn chế, chưa phù hợp nhu cầu của người lao động. Niềm tin của nhiều người lao động cũng chưa cao, chẳng hạn, lao động ngành may khó tin có thể học nghề khác trong 6 tháng để kiếm việc ngay, nên họ lựa chọn làm một công việc thời vụ, ví dụ như chạy xe ôm thay vì đi học nghề.

“Người thất nghiệp vốn đã từng đi làm, đang phải lo cơm áo gạo tiền, nên khó có thể dành thời gian theo học những khóa đào tạo kéo dài từ 3 – 6 tháng. Mong muốn chung của họ là học xong có việc làm ngay, điều này khiến việc thiết kế chính sách học nghề cho nhóm lao động thất nghiệp trở nên phức tạp”, bà Ngân chia sẻ.

CẦN GIẢI PHÁP ĐỒNG BỘ

Để thu hút nhiều hơn lao động thất nghiệp tham gia học nghề, bà Hồ Thị Kim Ngân đề xuất các cơ sở đào tạo cần thiết kế các chương trình phù hợp với nhu cầu của người lao động, đáp ứng được kỹ năng mềm, đặc biệt là công nghệ thông tin là kỹ năng đang rất cần thiết trong bối cảnh hiện nay.

Người lao động chờ làm thủ tục nhận trợ cấp thất nghiệp tại Hà Nội. Ảnh: Thu Hằng.

Đặc biệt, cần có sự kết hợp chặt chẽ với các doanh nghiệp. “Tôi cho rằng, doanh nghiệp đóng vai trò quan trọng vì chính là đơn vị thụ hưởng việc người lao động học nghề, vì thế cần kết hợp với họ trong đào tạo và gắn với đầu ra”, bà Ngân nhấn mạnh.

Bên cạnh trợ cấp thất nghiệp, bà Ngân cũng cho rằng cần tính đến các ưu đãi tài chính khác khi người lao động tham gia học nghề. “Ngoài tiền mặt, có thể hỗ trợ quá trình đi lại, phương tiện hay chăm sóc con nhỏ để giảm áp lực cho học viên, nhất là lao động vùng sâu vùng xa, người yếu thế”, bà Ngân nhấn mạnh.

Luật Việc làm 2025 đã được Quốc hội thông qua và sẽ chính thức có hiệu lực kể từ ngày 1/1/2026 có một số điểm mới đáng chú ý liên quan đến đào tạo nghề cho người lao động.

Theo đó từ năm 2026, doanh nghiệp sẽ được hỗ trợ từ Quỹ Bảo hiểm thất nghiệp để đào tạo, bồi dưỡng và nâng cao trình độ kỹ năng nghề cho người lao động, đặc biệt khi doanh nghiệp gặp khó khăn do thiên tai, dịch bệnh cần chuyển đổi sản xuất.

Từ góc độ cơ quan quản lý, ông Trần Tuấn Tú cho biết Luật đã được thông qua, tới đây sẽ tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý bằng việc ban hành các quy định cụ thể về chính sách, thủ tục, trình tự thanh quyết toán cũng cần được hỗ trợ thuận tiện.

“Việc đẩy mạnh tuyên truyền không chỉ tập trung vào quyền lợi mà còn phải bàn tới nghĩa vụ, trách nhiệm, ý nghĩa, mục tiêu của chính sách này, không lạm dụng nguồn lực của Quỹ Bảo hiểm thất nghiệp vì có thể ảnh hưởng đến đối tượng khác có thể thụ hưởng”, ông Tú lưu ý.

Bên cạnh đó, xem xét ứng dụng công nghệ thông tin, hướng tới mô hình tương tự như “đại học số” và các khóa học trực tuyến không phụ thuộc địa điểm, giúp người lao động tiết kiệm thời gian, chi phí đi lại. Từ đó, thúc đẩy đào tạo học nghề chung và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.

Thu Hằng