Nguồn lực xanh

Hướng dẫn chi trả giảm phát thải cho người dân

“Biến lộc rừng thành vốn”

Từ những dòng suối trong veo ở thượng nguồn A Lưới, Nam Đông (cũ) đến những cánh rừng phòng hộ trùng điệp dọc Trường Sơn, DVMTR đang từng ngày chuyển hóa thành nguồn lực thực sự cho Huế. Không chỉ dừng ở khoản hỗ trợ chi phí tuần tra, bảo vệ rừng, DVMTR và ERPA đang mở ra hướng đi mới: Biến giá trị sinh thái của rừng thành dòng tiền bền vững, nuôi dưỡng sinh kế và góp phần chống biến đổi khí hậu.

Năm 2023, Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng tỉnh Thừa Thiên Huế (nay là TP. Huế) đã thu hơn 77,8 tỷ đồng tiền DVMTR, vượt kế hoạch đề ra. Năm 2024, ngoài DVMTR, nguồn thu từ chương trình ERPA - chi trả giảm phát thải khí nhà kính vùng Bắc Trung Bộ cũng đem lại hơn 135 tỷ đồng cho TP. Huế trong giai đoạn 2023 - 2025.

Điều quan trọng hơn cả là hiệu quả giải ngân. Năm 2023, gần như 100% số tiền đã đến tay các chủ rừng. Đặc biệt, 70% người hưởng lợi là đồng bào dân tộc thiểu số ở vùng sâu, vùng xa, những người trực tiếp gắn bó với rừng. Nếu trước đây, nhiều hộ dân ven rừng phải chật vật lo kế sinh nhai, thì nay chính sách DVMTR đã trở thành điểm tựa. Gần 6.000 hộ gia đình tham gia bảo vệ rừng, trong đó 68% là đồng bào dân tộc thiểu số. Bình quân mỗi hộ nhận hơn 2 triệu đồng tiền DVMTR, chưa kể các hỗ trợ từ ERPA.

Đáng chú ý, nhiều cộng đồng đã khéo léo xoay vòng nguồn tiền này để phát triển sinh kế. Các nhóm hộ đã thống nhất trích một phần tiền DVMTR cho vay vốn mua giống cây, con, cải tạo vườn tạp. Mức cho vay từ 3 - 5 triệu đồng/hộ, không lãi hoặc lãi suất thấp. Đây là cách “biến lộc rừng thành vốn”, giúp cộng đồng vừa giữ rừng, vừa thoát nghèo.

Các chủ rừng cũng tận dụng tốt nguồn lực. Chỉ tính riêng năm 2024, hơn 14,5 tỷ đồng được đầu tư vào các biện pháp lâm sinh như khoanh nuôi xúc tiến tái sinh, làm giàu rừng. Song song đó, các công trình cộng đồng, từ nhà vệ sinh, điện mặt trời, đến hàng rào bảo vệ cũng được đầu tư bằng vốn hỗ trợ sinh kế từ ERPA, góp phần nâng cao chất lượng sống của người dân thôn bản.

Tăng thu bền vững

Dù nguồn thu từ DVMTR và ERPA liên tục tăng, song vẫn còn nhiều thách thức. Một số đơn vị chậm nộp tiền DVMTR, điển hình như trong quý III/2024, có 4 đơn vị chậm nộp hơn 4 tỷ đồng. Công tác giải ngân đôi lúc bị ảnh hưởng do sự thay đổi về địa giới hành chính.

Mặt khác, một số cộng đồng vẫn còn lúng túng trong việc ghi chép, quản lý sổ sách, chưa chủ động trong việc sử dụng nguồn tiền. Đây là điểm nghẽn cần tháo gỡ, nếu không sẽ làm giảm tính minh bạch và niềm tin vào chính sách.

Điểm đáng mừng là chính sách chi trả DVMTR không chỉ dừng ở việc “giữ rừng lấy tiền”, mà đang dần được tích hợp vào chiến lược phát triển kinh tế xanh. Việc thí điểm ERPA đã chứng minh rằng carbon rừng có thể trở thành hàng hóa giao dịch quốc tế, tạo nguồn lực cho sự phát triển.

Từ nguồn chi trả này, nhiều ban quản lý rừng đã xây dựng được lực lượng bảo vệ rừng chuyên trách, thu hút lao động địa phương, đặc biệt là người dân tộc thiểu số. Hàng trăm việc làm mới đã được tạo ra, góp phần giảm áp lực di cư, giữ dân ở lại với rừng.

Ngoài ra, công tác truyền thông, tập huấn cũng được chú trọng để đưa chính sách đến gần hơn với người dân. Đây là bước đi quan trọng để tạo sự đồng thuận xã hội, bởi rừng chỉ bền vững khi có sự chung tay của cả cộng đồng.

Theo Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng TP. Huế, để “tăng thu từ rừng” bền vững hơn, cần những bước đi mạnh mẽ. Việc mở rộng đối tượng chi trả không chỉ dừng ở các lĩnh vực thủy điện, nước sạch mà cần nghiên cứu để các ngành hưởng lợi gián tiếp như du lịch, sản xuất công nghiệp có cơ chế đóng góp phù hợp. Trong ứng dụng công nghệ số, cần gắn với blockchain hoặc nền tảng dữ liệu mở để minh bạch hóa dòng tiền, đồng thời thu hút các tổ chức quốc tế tham gia giao dịch carbon. Ngoài ra, cần nâng cao năng lực cộng đồng, tích hợp với chương trình phát triển nông thôn.

Bài, ảnh: Lê Thọ