'Người vượt rào' vật lý thời chiến tranh

Nhà vật lý Gertrude Scharff Goldhaber

Gertrude sinh ra tại Mannheim, Đức, trong một thời kì đầy khó khăn và biến động. Bà theo học tại Đại học Munich, sau đó lấy bằng Tiến sĩ tại Đại học Berlin năm 1935. Tuy nhiên, là một người Do Thái sống ở Đức Quốc xã thời đó, bà đã phải lựa chọn chạy trốn để bảo vệ mạng sống của mình. Bà đến London (Anh) rồi sang Mỹ, nơi mà sự nghiệp của bà phát triển mạnh. Trong thời gian này, bà gặp và kết hôn với nhà vật lý Maurice Goldhaber trước khi chuyển tới bang Illinois, Mỹ, để sinh sống. Do các điều luật ở bang bấy giờ, bà không được đảm nhiệm vị trí chính thức nào trong phòng thí nghiệm của chồng và buộc phải làm với tư cách trợ lý không lương. Dù khó khăn tới đâu, bà vẫn chưa bao giờ từ bỏ tình yêu với khoa học.

Gertrude thời thiếu nữ

Một trong những thành tựu quan trọng nhất của Gertrude là phát hiện ra rằng phản ứng phân hạch tự phát có giải phóng neutron. Đây là một phát hiện lớn, có vai trò then chốt đối với sự phát triển của lò phản ứng hạt nhân và với cả sản xuất năng lượng và nghiên cứu vũ khí hạt nhân. Tuy nhiên, vì lý do bí mật thời chiến, công trình của bà chỉ được công bố sau khi chiến tranh kết thúc vào năm 1946. Sau chiến tranh, hai vợ chồng Gertrude và Maurice Goldhaber chuyển từ Illinois đến Long Island, nơi cả hai đều gia nhập đội ngũ nhân viên của Phòng thí nghiệm Quốc gia Brookhaven. Tuy vẫn chịu kỳ thị do chuẩn mực giới tính thời bấy giờ, song các nghiên cứu của riêng bà vẫn rất nổi bật. Tại phòng thí nghiệm, bà đã thành lập một chuỗi bài giảng hàng tháng mang tên "Chuỗi bài giảng Brookhaven", với mục đích giúp những người tham gia làm quen với những phát hiện và ý tưởng mới, không chỉ trong lĩnh vực của họ mà còn trong các lĩnh vực khoa học quan trọng khác, đồng thời nâng cao nhận thức của họ về mục tiêu và tiềm năng của Phòng thí nghiệm. Chuỗi bài giảng này vẫn còn được tiếp tục cho đến nay.

Vợ chồng Gertrude và Maurice Goldhaber

Gertrude cùng con trai Alfred Scharff Goldhaber, cũng là một nhà vật lý

Năm 1972, Gertrude Scharff Goldhaber được bầu vào Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia Hoa Kỳ. Trong suốt sự nghiệp của mình, bà vẫn luôn tận tâm hướng dẫn các nhà khoa học trẻ và thúc đẩy quyền tiếp cận bình đẳng với giáo dục và nghiên cứu. Bà qua đời năm 1998, song những bài học và phát kiến bà để lại cho nền khoa học thế giới vẫn còn sống mãi.

Thiên Ánh (Tổng hợp)