Người tham gia Bảo hiểm xã hội tự nguyện có thể được hưởng 4 chế độ

Theo luật sư Nguyễn Thị Phương Loan (VP Luật NOAHLAW) thì các điểm mới trong Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) có tác động lớn đến người lao động (NLĐ) cụ thể như sau:

1. Mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc và tự nguyện

Luật BHXH 2024 đã bổ sung thêm 7 nhóm đối tượng phải tham gia BHXH bắt buộc. Bao gồm người lao động (NLĐ) ký hợp đồng từ đủ 1 tháng trở lên nhưng làm việc không trọn thời gian, có tiền lương bằng hoặc cao hơn mức tối thiểu làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc.

Ngoài ra, người quản lý doanh nghiệp, kiểm soát viên, người đại diện vốn nhà nước không hưởng lương cũng như người hoạt động không chuyên trách ở thôn, tổ dân phố cũng thuộc diện bắt buộc. Chủ hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh, viên chức quốc phòng, dân quân thường trực. Vợ hoặc chồng không hưởng lương từ ngân sách nhà nước được cử đi công tác nhiệm kỳ cùng thành viên cơ quan đại diện nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ở nước ngoài được hưởng chế độ sinh hoạt phí;

Đặc biệt, công dân nước ngoài làm việc tại Việt Nam theo hợp đồng lao động xác định thời hạn từ đủ 12 tháng trở lên cũng phải tham gia, trừ một số trường hợp cụ thể.

Bên cạnh đó, Luật cũng mở rộng đối tượng tham gia BHXH tự nguyện. Theo đó, công dân Việt Nam từ đủ 15 tuổi trở lên không thuộc diện bắt buộc và không đang hưởng lương hưu, trợ cấp BHXH, trợ cấp hằng tháng đều có thể tham gia. Hơn nữa, cán bộ, công chức, viên chức, và NLĐ theo hợp đồng không xác định thời hạn hoặc có thời hạn từ 1 tháng trở lên đang tạm hoãn thực hiện hợp đồng lao động, hợp đồng làm việc cũng được phép tham gia BHXH tự nguyện, trừ khi có thỏa thuận khác về việc đóng BHXH bắt buộc.

2. Bổ sung trợ cấp hưu trí xã hội

Luật BHXH 2024 bổ sung Chương III về Trợ cấp hưu trí xã hội, hình thành hệ thống BHXH đa tầng. Hệ thống này bao gồm trợ cấp hưu trí xã hội, BHXH bắt buộc, BHXH tự nguyện và bảo hiểm hưu trí bổ sung. Cụ thể, công dân Việt Nam từ đủ 75 tuổi trở lên mà không hưởng lương hưu hoặc trợ cấp BHXH hàng tháng sẽ được hưởng trợ cấp hưu trí xã hội nếu có văn bản đề nghị. Tương tự, công dân Việt Nam từ đủ 70 tuổi đến dưới 75 tuổi thuộc hộ cận nghèo, hộ nghèo cũng sẽ được hưởng nếu đáp ứng các điều kiện tương tự.

3. Giảm số năm đóng BHXH tối thiểu để hưởng lương hưu

Theo Điều 64 Luật BHXH 2024, NLĐ khi đủ tuổi nghỉ hưu chỉ cần có thời gian đóng BHXH từ đủ 15 năm trở lên là đã được hưởng lương hưu hằng tháng. Điều này giúp nhiều NLĐ có cơ hội nhận lương hưu hơn so với quy định trước đây.

Ảnh minh họa. Nguồn: Internet

4. Chế độ mới cho người không đủ điều kiện hưởng lương hưu hoặc trợ cấp hưu trí xã hội

Luật BHXH 2024 (Điều 23) bổ sung quy định quan trọng về chế độ trợ cấp hằng tháng cho công dân Việt Nam đủ tuổi nghỉ hưu nhưng chưa đủ điều kiện hưởng lương hưu (chưa đủ 15 năm đóng BHXH) và chưa đủ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội. Nếu họ không hưởng BHXH một lần hoặc không bảo lưu thời gian đóng mà có yêu cầu, họ sẽ được hưởng trợ cấp hằng tháng. Mức hưởng này được tính căn cứ theo thời gian và căn cứ đóng BHXH của NLĐ, nhưng tối thiểu bằng mức trợ cấp hưu trí xã hội hằng tháng.

5. Lao động nữ điều trị vô sinh được hưởng thai sản, tăng thời gian nghỉ thai sản cho nam

Luật BHXH 2024 (Khoản 5 Điều 50) quy định lao động nữ sinh con sẽ được hưởng chế độ thai sản nếu đã đóng BHXH bắt buộc từ 6 tháng trở lên trong vòng 24 tháng liền kề trước khi sinh con đối với trường hợp phải nghỉ việc để điều trị vô sinh.

Hơn nữa, Khoản 3 Điều 53 Luật BHXH 2024 cũng tăng khoảng thời gian thực hiện quyền nghỉ thai sản cho lao động nam. Theo đó, lao động nam có vợ sinh con khi nghỉ thai sản (từ 5 đến trên 14 ngày) thì được nghỉ nhiều lần trong khoảng thời gian 60 ngày đầu tiên kể từ ngày vợ sinh con, với số ngày nghỉ cụ thể tùy trường hợp (sinh thường, sinh mổ, sinh đôi, sinh ba...).

6. Người lao động không chuyên trách ở cấp xã được hưởng chế độ ốm đau, thai sản

Theo Điều 42 và Điều 50 Luật BHXH 2024, NLĐ không chuyên trách ở xã, phường, thị trấn sẽ được hưởng chế độ ốm đau và thai sản. Điều này khác biệt so với trước đây khi họ chỉ được hưởng chế độ hưu trí và tử tuất.

7. Quy định cụ thể về chậm đóng, trốn đóng BHXH và biện pháp xử lý

Các Điều 38, 39, 40, 41 Luật BHXH 2024 đã quy định cụ thể các hành vi trốn đóng, chậm đóng BHXH, bảo hiểm thất nghiệp và các biện pháp xử lý. Bao gồm bắt buộc đóng đủ số tiền chậm đóng, trốn đóng; nộp tiền phạt bằng 0,03%/ngày tính trên số tiền chậm đóng và số ngày chậm đóng; xử phạt vi phạm hành chính. Ngoài ra, những đơn vị này sẽ không được xem xét trao tặng danh hiệu thi đua, hình thức khen thưởng. Đặc biệt, hành vi trốn đóng còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự.

Để đảm bảo quyền lợi NLĐ, Khoản 8 Điều 13 Luật BHXH 2024 cũng bổ sung trách nhiệm của người sử dụng lao động phải bồi thường cho NLĐ nếu không tham gia hoặc tham gia BHXH bắt buộc không đầy đủ, không kịp thời, gây thiệt hại đến quyền, lợi ích hợp pháp của họ.

8. Tham gia BHXH tự nguyện được hưởng thêm chế độ thai sản và tai nạn lao động

Điều 4 Luật BHXH 2024 quy định NLĐ tham gia BHXH tự nguyện sẽ được hưởng thêm 2 chế độ mới là trợ cấp thai sản và bảo hiểm tai nạn lao động. Như vậy, họ sẽ được hưởng tổng cộng 4 chế độ: trợ cấp thai sản, hưu trí, tử tuất, và bảo hiểm tai nạn lao động theo quy định của Luật An toàn, vệ sinh lao động.

Cụ thể hơn, Điều 95 Luật BHXH 2024 quy định NLĐ tham gia BHXH tự nguyện (hoặc kết hợp bắt buộc và tự nguyện) từ đủ 6 tháng trở lên trong 12 tháng trước khi sinh con sẽ được hưởng trợ cấp thai sản 2 triệu đồng cho mỗi con sinh ra, hoặc mỗi thai từ 22 tuần tuổi trở lên chết trong tử cung/khi chuyển dạ.

9. Thay đổi quy định hưởng chế độ ốm đau (nghỉ ngắn ngày)

Theo Điều 45 Luật BHXH 2024, NLĐ xin nghỉ ốm nửa ngày sẽ được giải quyết chế độ ốm đau. Mức hưởng chế độ ốm đau nửa ngày được tính bằng 1/2 mức hưởng trợ cấp ốm đau một ngày.

10. Quy định cụ thể về mức tham chiếu thay cho mức lương cơ sở

Luật BHXH 2024 quy định cụ thể mức tham chiếu sẽ thay thế mức lương cơ sở để tính mức đóng, mức hưởng một số chế độ BHXH từ ngày 1/7/2025.

Mức tham chiếu là mức tiền do Chính phủ quyết định, được điều chỉnh dựa trên mức tăng của chỉ số giá tiêu dùng, tăng trưởng kinh tế, phù hợp với khả năng ngân sách nhà nước và quỹ BHXH (Điều 7 Luật BHXH 2024).

Hiện tại, khi mức lương cơ sở chưa bãi bỏ, mức tham chiếu sẽ bằng mức lương cơ sở là 2.340.000 đồng/tháng (theo Nghị định 73/2024/NĐ-CP).

11. Thay đổi quy định hưởng chế độ ốm đau (nghỉ dài ngày)

Đối với chế độ nghỉ dài ngày (Điều 43 Luật BHXH 2024), NLĐ mắc bệnh dài ngày không còn được nghỉ trọn 180 ngày mà thời gian nghỉ sẽ được xác định theo thời gian đóng BHXH và điều kiện làm việc, không phân biệt bệnh gì.

NLĐ mắc bệnh dài ngày sẽ hưởng 75% mức tiền lương đóng BHXH trong thời gian cụ thể: 30 ngày (đóng dưới 15 năm), 40 ngày (đóng 15-30 năm), 60 ngày (đóng từ 30 năm trở lên) đối với điều kiện bình thường.

Nếu làm nghề, công việc nặng nhọc, độc hại, nguy hiểm hoặc làm việc ở vùng đặc biệt khó khăn, thời gian nghỉ tương ứng là 40, 50, 70 ngày. Sau thời gian này, nếu vẫn cần điều trị, NLĐ vẫn được nghỉ làm nhưng hưởng chế độ ốm đau ở mức thấp hơn.

T.Sơn