Người Kalash - tộc người bé nhỏ với đôi mắt xanh

Giữa những ngọn núi trập trùng ở miền Bắc Pakistan, 3 thung lũng Bumburet, Rumbur và Birir là mái nhà truyền đời của cộng đồng người Kalash - nhóm dân tộc ít ỏi hơn 3.000 người, nổi bật giữa dòng chảy Hồi giáo vùng Himalaya với văn hóa thổ dân cổ xưa, tôn giáo đa thần và phong tục tự do khác biệt.

Một nhóm phụ nữ người Kalash hân hoan trong lễ hội truyền thống. Ảnh: Cinema Politica

Một nhóm phụ nữ người Kalash hân hoan trong lễ hội truyền thống. Ảnh: Cinema Politica

Dù nằm sát biên giới với Afghanistan, người Kalash vẫn giữ cách sống dung dị, với sinh kế chính là canh tác ngô, chăn nuôi dê, cừu... cùng lối sinh hoạt theo nhịp điệu tự nhiên của đất trời.

Nét đặc trưng nhất của người Kalash là đôi mắt có màu xanh lam, lục nhạt hoặc nâu sáng, vốn rất hiếm gặp ở khu vực Nam Á. Dù chưa có bằng chứng khoa học thống nhất nhưng vẫn tồn tại không ít giả thuyết cho rằng, những đặc điểm này là dấu vết di truyền từ các nhóm người châu Âu cổ từng di cư hoặc chinh chiến qua dãy Hindu Kush. Với người Kalash, đôi mắt sáng của một đứa trẻ không chỉ được khen là đẹp, mà còn được coi như "ánh sáng của tổ tiên", minh chứng rằng, dù nhỏ bé giữa vùng núi cao hiểm trở, họ vẫn mang trong mình một dòng chảy văn hóa độc lập, riêng biệt và kiêu hãnh.

Theo truyền thuyết địa phương, người Kalash là hiện thân của phồn thực thời Veda, đó là tôn thờ nhiều vị thần, tổ chức tế lễ bằng nhạc sống và rượu, cầu cho mùa màng bội thu. Hàng năm, người Kalash có 3 lễ hội lớn, gồm Chilam Joshi diễn ra vào mùa Xuân, Chawmos vào mùa Đông và Uchau vào mùa Hè. Các sự kiện này tạo nên bầu không khí sôi động bao trùm khắp thung lũng, phản chiếu bản sắc tự do.

Trong mỗi gia đình người Kalash, phụ nữ có địa vị rất cao, được đứng ngang hàng với nam giới, có quyền chọn chồng, ly dị, thậm chí tự do kết hôn mà không cần sự cho phép của gia đình. Tuy có nhiều quyền tự do hiếm nơi nào có, song phụ nữ người Kalash vẫn bị ràng buộc bởi một số hủ tục phân biệt nam nữ, phản ánh sự cân bằng phức tạp giữa tự do và truyền thống.

Văn hóa của người Kalash còn thể hiện rõ qua kỹ thuật thiên văn nông nghiệp truyền thống Suri Jagek - quan sát mặt trời, mặt trăng để xác định mùa vụ và lễ hội. Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hợp quốc (UNESCO) đã công nhận giá trị văn hóa phi vật thể quan trọng của hệ thống này vào năm 2018. Cộng đồng người Kalash được cấu thành từ các dòng tộc, có lớp địa vị nhưng vẫn linh hoạt, không giáo điều. Đặc điểm dễ nhận ra nhất của những “mái ấm” của người Kalash là những ngôi nhà làm bằng đá, xây san sát, bàn ghế thấp, bếp lửa giữa gian nhà, điều này gợi nhớ những bản sắc sơ khai với trung tâm là cộng đồng, không phải cá nhân.

Người Kalash duy trì bản sắc văn hóa bằng cách nuôi dạy trẻ em thông qua thực hành và truyền miệng. Ngay từ nhỏ, trẻ đã tham gia vào các nghi lễ thờ thần, học thêu khăn lễ, ủ rượu lên men, chuẩn bị lễ vật. Truyện dân gian, huyền thoại tổ tiên được bà và mẹ kể lại mỗi đêm, giúp các em hiểu rõ nguồn gốc cộng đồng. Trẻ em, đặc biệt là bé gái, được tự do chọn trang phục, thể hiện cá tính, tham gia nhảy múa trong lễ hội, qua đó nuôi dưỡng lòng tự hào bộ tộc.

Dù tiếp xúc với giáo dục hiện đại, trẻ Kalash vẫn được dạy cách quan sát thiên văn, quy tắc cúng tế - giữ cho văn hóa không chỉ tồn tại, mà sống động qua từng thế hệ.

Một thách thức lớn của người Kalash ngày nay là tình trạng dân số giảm nhanh, từ hơn 10.000 người vào giữa thế kỷ 20, đến nay chỉ còn khoảng 3.000. Trước áp lực toàn cầu hóa và sự suy giảm dân số, cộng đồng người Kalash đã có nhiều nỗ lực bảo vệ bản sắc truyền thống. Những nhà lãnh đạo của cộng đồng người Kalash đã tổ chức xây dựng Bảo tàng văn hóa Baroon, xây dựng trường học riêng, vận động UNESCO bảo tồn kỹ thuật thiên văn nông nghiệp truyền thống, tổ chức lễ hội truyền thống...

Người Kalash nhắc nhở thế giới hiện đại rằng, sự đa dạng văn hóa không chỉ là di tích, mà là thực tế sống động, có thể thích nghi, biểu đạt trên thực tế. Người Kalash không chỉ là di sản của nhân loại, mà còn là hồi chuông cảnh tỉnh về giá trị và trách nhiệm bảo vệ các cộng đồng cổ truyền trong thời đại biến động nhanh.

Như Quỳnh

Nguồn Biên Phòng: https://bienphong.com.vn/nguoi-kalash-toc-nguoi-be-nho-voi-doi-mat-xanh-post495447.html