Người 'giữ hồn' văn hóa Dao quần chẹt

Nghệ nhân Triệu Quý Tín trao đổi với phóng viên Báo Đại đoàn kết. Ảnh: Văn Đức.

Đến Vực Tròn và giữa tháng 11, khi ông Triệu Quý Tín được lọt vào danh sách 150 người được đề cử giải “Vinh danh Người truyền lửa” do Báo Đại đoàn kết tổ chức, ông Tín không giấu được niềm vui, niềm vinh dự. Theo ông Tín, cái duyên đến với văn hóa ngôn ngữ, chữ viết của dân tộc Dao quần chẹt là năm 2000 khi ông được cụ Lý Tiến Thọ, một người am hiểu về văn hóa của dân tộc này truyền dạy.

“Sinh ra ở bản Dao, không chỉ tôi mà nhiều người nói được, nhưng không biết cách đọc, cách viết chữ Nôm Dao. Do đó, nhiều nét văn hóa độc đáo của các cụ đi trước mình không biết cách gìn giữ, thực hành. Khi được thầy Thọ truyền dạy, tôi biết nhiều kinh nghiệm quý báu mà các cụ để lại thông qua các ca khúc dùng trong lễ cấp sắc, cách xem ngày tháng tốt, cách xem tiết trời, khí tượng, lịch gieo cấy, trồng trọt cổ truyền của người Dao…”, ông Tín chia sẻ.

Cũng theo ông Tín, càng học, ông càng thích văn hóa người Dao nên ông không quản thời gian đi sưu tập sách cổ về dân tộc này. Từ kiến thức được học, năm 2005, ông được cộng đồng người Dao quần chẹt trong và ngoài xã tin tưởng, cậy nhờ đứng chủ chân nhang các lễ cúng gia tiên, lễ cấp sắc, lễ tạ mộ… Thông qua đó, ông càng được rèn luyện và tích lũy thêm nhiều kiến thức, văn hóa, tập quán, ngôn ngữ, chữ viết của người Dao quần chẹt.

Năm 2010, nhận thấy nhiều văn hóa, tập quán, ngôn ngữ, chữ viết của người Dao quần chẹt đang dần bị mai một, ông Triệu Quý Tín đã truyền dạy lại cho người dân. Cùng với người có uy tín, kiến thức về văn hóa người Dao khác, ông mở nhiều lớp học thường xuyên ở nhiều nơi.

“Việc vận động người dân đi học văn hóa người Dao quần chẹt không hề dễ dàng vì lớp học thường diễn ra vào ban đêm, một khóa học có thể kéo dài đến 2 năm. Tuy nhiên, với sự kiên trì, đến nay tôi đã truyền dạy được cho hơn 700 người. Những người này lại tiếp tục thực hành, truyền dạy cho người khác, giúp văn hóa người Dao quần chẹt được duy trì và phát triển”, ông Tín cho biết.

Video Nghệ nhân Triệu Quý Tín chia sẻ quá trình học và truyền dạy văn hóa người Dao quần chẹt cho mọi người.

Ngoài việc truyền dạy cho thế hệ trẻ về tiếng nói, chữ viết, để giữ gìn kho tàng văn hóa, tập quán, ngôn ngữ, chữ viết của người Dao quần chẹt, ông Tín còn tích cực sao, lưu, soạn giảng những quyển sách cổ có giá trị, những đoạn thơ ca phục vụ cho các lễ hội của cộng đồng dân tộc Dao quần chẹt gồm các tư liệu cổ như: Cuốn "Thông thư tạp lương” xem ngày lành tháng tốt, xem tiết khí hàng năm cùng các sách xem đôi tuổi; 3 cuốn trường ca quyển 36 đoạn ca từ 7 đoạn ca khúc và quyển 24 đoạn ca từ 7 đoạn ca khúc, quyển trường ca "Lưu lạc tam miếu thánh vương”; các quyển sách hát đối, hát phúng của nam nữ dành cho đám cấp sắc; quyển gốc sớ cổ và quyển Đại sư ca chuyên dùng cho các thầy đọc trong các lễ khai đàn tết nhảy, lễ cấp sắc và đám ma, đám tạ mồ mả các dòng họ người Dao quần chẹt; tập tài liệu dạy chữ Nôm Dao Việt Nam gồm 9 quyển đã được UBND tỉnh Thanh Hóa phê duyệt và lưu hành.

Hiện, ông Tín đang nắm giữ và biểu diễn thuần thục các điệu múa; nắm rõ các làn điệu hát giao duyên, hát đối, hát phúng, hát tế trong các đám tết nhảy, đám cấp sắc và đám ma, đám tạ mồ mả của dân tộc Dao; nắm rõ quy trình tổ chức các nghi lễ, thông thuộc các bài cúng, khấn, lễ trong hoạt động bản sắc văn hóa của người Dao quần chẹt; đọc, dịch, phát âm chuẩn và viết thành thạo chữ Nôm Dao Việt Nam.

Với những đóng góp của mình, ông Triệu Quý Tín đã được công nhận là nghệ nhân. Hiện ông vẫn miệt mài thực hành văn hóa người Dao quần chẹt và truyền dạy cho mọi người. Ông luôn mong muốn, làm sao để có thêm nhiều người trẻ được truyền dạy lại tiếng nói, chữ viết của dân tộc mình để từ đó tiếp tục giữ gìn những phong tục, tập quán tốt đẹp của người Dao quần chẹt.

Ngô Hùng