'Người đưa thư' và khát vọng logistics 4.0

Bưu điện trong những bước ngoặt của đất nước

Nhìn lại lịch sử 80 năm đồng hành cùng đất nước, ông Lã Hoàng Trung - Vụ trưởng Vụ Bưu chính - Bộ Khoa học và Công nghệ đánh giá, ngành gắn liền với nhiều sứ mệnh của đất nước, từ bảo đảm thông tin liên lạc, chuyển tải thông tin, mệnh lệnh, chỉ thị, tài liệu, thư từ, hàng hóa thời chiến... đến góp phần quan trọng để phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, củng cố quốc phòng, an ninh trong giai đoạn mới, thậm chí hỗ trợ trong giải quyết thủ tục hành chính, phòng, chống thiên tai, dịch bệnh. “Có thể khẳng định, ngành Bưu chính là hạ tầng quan trọng, thiết yếu của quốc gia và của nền kinh tế số”, ông Trung nói.

80 năm trước, những lá thư từ chiến khu vượt rừng sâu, băng đèo, qua tay người bưu tá mang trên mình nhiệm vụ làm cầu nối thông tin. Còn ngày nay, bưu phẩm được định vị trên bản đồ số, phân loại tự động và giao tận tay người nhận. Hành trình từ người bưu tá trên chiếc xe đạp thô sơ đến hệ thống logistics thông minh, hiện đại thể hiện câu chuyện chuyển mình của ngành Bưu điện Việt Nam.

Tháng 8/1945, Hội nghị toàn quốc Đảng Cộng sản Đông Dương thông qua nghị quyết về thông tin liên lạc, lập Ban Giao thông chuyên môn - dấu mốc khai sinh ngành Bưu điện Việt Nam. Những năm đầu, mạng lưới liên lạc hoạt động bằng điện thoại, vô tuyến điện và giao liên, nhưng chủ yếu dựa vào sức người và phương tiện thô sơ. Trong chiến tranh, hệ thống trở thành “mạch máu” truyền mệnh lệnh, vận chuyển tài liệu, hàng hóa, kết nối hậu phương - tiền tuyến.

Một số cựu cán bộ ngành Bưu điện chia sẻ, trong kháng chiến, công việc của bưu tá, giao liên không chỉ là mang công văn, chỉ thị vào vùng địch hậu, mà còn dẫn đường để cán bộ ra vào an toàn. Họ hóa trang thành đồng bào dân tộc, ngư dân để qua mắt địch. Mỗi chuyến đi kéo dài cả tuần, thậm chí hàng tháng và luôn có hai người liên lạc để nếu bị lộ, một người đánh lạc hướng, người còn lại đưa cán bộ rút lui.

Trong hàng chục năm, các cán bộ ngành Bưu điện đã bám đường thư, giữ vững thông tin liên lạc phục vụ chiến trường. Hơn 10.000 cán bộ, chiến sĩ ngành Bưu điện đã hy sinh, góp phần trực tiếp vào thắng lợi của hai cuộc kháng chiến.

Trong Covid-19, hệ thống bưu điện tham gia tiêu thụ nông sản cho nông dân khi các kênh phân phối truyền thống bị gián đoạn. “Ấn tượng lớn nhất với tôi là hình ảnh bưu điện vận chuyển hàng nhu yếu phẩm tới người dân bị cách ly để không ai bị bỏ lại phía sau”, bà Ngô Thị Huỳnh Như, Sở Khoa học và Công nghệ TP Cần Thơ nhớ lại. “Cùng với đó, bưu điện còn hỗ trợ đưa nông sản lên sàn thương mại điện tử, một phương thức tiêu thụ mới giúp người nông dân chủ động giải quyết đầu ra trong dịch bệnh và mở ra hướng đi bền vững”, bà Như nói.

Lợi thế này được khai thác để hỗ trợ nông dân, hộ kinh doanh cá thể, hợp tác xã tham gia thương mại điện tử, mở rộng thị trường trong và ngoài nước. Sàn thương mại điện tử Postmart (sau đổi tên thành Buudien.vn) trở thành kênh kết nối quan trọng giữa nhà sản xuất và người tiêu dùng. Trung bình mỗi ngày, sàn ghi nhận 9.400 lượt truy cập, xử lý gần 1.500 đơn hàng mỗi tuần, chủ yếu là nông sản và đặc sản địa phương.

Nhờ nền tảng, sản phẩm vùng sâu như cam Cao Phong, nhãn lồng Hưng Yên, gạo Séng Cù, mật ong Tây Nguyên... có thể tiêu thụ ổn định và tiếp cận thị trường nước ngoài qua các đơn hàng xuất khẩu nhỏ lẻ. Việc tham gia sàn thương mại điện tử cũng giúp người sản xuất nâng cao kỹ năng tiếp thị, định giá hợp lý, giảm phụ thuộc vào thương lái.

Không dừng lại ở vai trò thúc đẩy chuyển đổi số, Bưu điện còn đóng vai trò “đại sứ” an sinh xã hội, chi trả lương hưu và trợ cấp bảo hiểm xã hội cho 3,6 triệu người mỗi tháng, với tổng số tiền 14.000 tỷ đồng. Việc chi trả tại điểm bưu điện xã giúp người dân, đặc biệt là người cao tuổi và người khuyết tật, tiếp cận dịch vụ gần nơi ở, giảm thời gian và chi phí đi lại. Trong các đợt thiên tai, lũ lụt, dịch bệnh, ngành Bưu điện tiếp tục trở thành đầu mối, vận chuyển miễn phí hàng cứu trợ, tham gia chương trình cộng đồng, đóng góp vào công tác giảm nghèo và phát triển bền vững.

Bước sang thế kỷ 21, khi Internet và thương mại điện tử bùng nổ, ngành Bưu chính cũng dần tiến vào kỷ nguyên hậu cần thông minh, đồng thời đánh dấu giai đoạn nở rộ của nhiều doanh nghiệp trong lĩnh vực này. Năm 2010, Việt Nam có 31 doanh nghiệp bưu chính được cấp phép. Đến tháng 7, con số này đã là 745. Sau 15 năm, tổng doanh thu dịch vụ bưu chính tăng 17 lần, từ 4.000 tỷ đồng năm 2010 lên 70.000 tỷ đồng năm 2024.

Thống kê của Bộ Khoa học và Công nghệ cho thấy, chỉ trong 6 tháng đầu năm, doanh thu dịch vụ bưu chính đạt 38.300 tỷ, tăng 12,8% so với cùng kỳ 2024. Tổng sản lượng bưu gửi ước đạt 1,8 tỷ, tăng 16%. Bưu chính, chuyển phát hiện nay trở thành hạ tầng của nền kinh tế số, thương mại điện tử, góp phần bảo đảm dòng chảy vật chất bên cạnh dòng chảy dữ liệu.

Trong bối cảnh hội nhập, Bưu chính Việt Nam đang cạnh tranh trực tiếp với các doanh nghiệp logistics toàn cầu. Các mô hình giao hàng nhanh, giao hàng tức thời, cùng yêu cầu vận chuyển xanh, giảm phát thải carbon, giao hàng bằng drone, sử dụng robot giao nhận... đang nổi lên như những xu hướng mới sẽ định hình lĩnh vực.

Bưu điện xã - cầu nối thầm lặng, gần dân nhất

Trong kỷ nguyên số, Bưu điện Việt Nam tiếp tục làm mới mình để gần dân hơn. Từ ngày 1/7/2025, hơn 8.000 nhân viên bưu điện đã được bố trí làm việc trực tiếp tại các xã, phường, thị trấn để hỗ trợ người dân thực hiện thủ tục hành chính. Với sự hỗ trợ này, nhiều người dân nông thôn, người cao tuổi hay người chưa quen công nghệ đã dễ dàng hơn khi tiếp cận dịch vụ công trực tuyến. Song hành các trung tâm IOC giám sát hiện đại, ứng dụng GPS, trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn đã được đưa vào vận hành, giúp mạng lưới hoạt động thông suốt, an toàn và hiệu quả hơn.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đến thăm Bưu điện Trung ương Bờ Hồ ngày 17/1/1946. (Ảnh tư liệu: Bưu điện Việt Nam)

Chiến lược phát triển bưu chính đến năm 2025, định hướng đến 2030 đặt mục tiêu biến bưu chính thành một trong những hạ tầng quan trọng của quốc gia và của nền kinh tế số. Với hơn 14.000 điểm phục vụ phủ 100% xã, phường, Bưu điện Việt Nam bảo đảm mỗi xã đều có ít nhất một điểm phục vụ, kể cả ở vùng sâu, vùng xa.

Những dòng thư nối hậu phương với tiền tuyến
Trong ký ức của bà Nguyễn Thị Hồng (78 tuổi, Quảng Trị), lá thư tay của chồng gửi về từ chiến trường Bình Trị Thiên năm 1972 vẫn còn được giữ nguyên trong một chiếc hộp gỗ. Bà kể: “Người bưu tá đi bộ cả chục cây số, vượt qua mưa bom để đưa thư tận tay. Lúc nhận thư, tôi ôm lấy mà khóc. Trong những ngày gian khổ nhất, chính những lá thư ấy giúp tôi có thêm niềm tin chờ chồng trở về”. Đó không chỉ là kỷ niệm riêng của một gia đình. Hàng triệu lá thư đã đi qua những bàn tay bưu tá trong chiến tranh, nối hậu phương với tiền tuyến...

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng nhận định: “Càng chuyển đổi số mạnh mẽ bao nhiêu, thì tải lên mạng lưới bưu chính càng tăng bấy nhiêu. Bưu chính phải trở thành hạ tầng logistics của quốc gia”. Đó vừa là thách thức, vừa là sứ mệnh mà Bưu điện Việt Nam đang gánh vác.

Bưu tá thời nay có thể dùng smartphone, máy quét mã QR, định vị GPS, nhưng sứ mệnh của họ vẫn không thay đổi: mang đến niềm tin, sự gắn kết. Mỗi gói hàng, mỗi lá thư, mỗi giấy tờ hành chính không chỉ là sản phẩm, mà còn là sự an tâm, là kết nối giữa người với người.

Hình ảnh những chiếc xe điện mang logo Bưu điện Việt Nam lăn bánh trên phố là minh chứng cho cam kết giảm phát thải, hướng đến phát triển xanh. Vietnam Post đặt mục tiêu đến năm 2030, số hóa 99% sản phẩm, ứng dụng 100% AI và Big Data, cơ giới hóa 80% logistics để vừa nâng cao năng lực, vừa bảo vệ môi trường.

Trong đổi mới tổ chức, Bưu điện xã trở thành “tiểu doanh nghiệp” tự chủ, linh hoạt, gắn với 3.321 trung tâm kinh tế cơ sở. Nơi đây, cán bộ bưu điện không chỉ giao hàng mà còn tiếp nhận hồ sơ, trả kết quả hành chính công, trở thành “cầu nối” giữa chính quyền và người dân. Không ít bạn trẻ tốt nghiệp đại học, thạc sĩ đã quay về làm việc tại bưu điện xã, mang theo tri thức mới để xây dựng quê hương. Bưu điện, vì thế, vừa là môi trường làm việc, vừa là điểm tựa cộng đồng.

Kỷ niệm 80 năm Quốc khánh, Vietnam Post khởi công ba công trình trọng điểm: nền tảng hậu cần bưu điện, trung tâm dữ liệu chuẩn quốc tế và phòng truyền thống số 3D. Đây là sự kết hợp giữa hạ tầng, công nghệ và văn hóa, vừa khẳng định truyền thống, vừa mở ra cánh cửa tương lai. Không chỉ vận chuyển hàng hóa, bưu điện còn chuyên chở niềm tin, tình cảm và khát vọng phát triển của dân tộc.

Và như thế, từ những cánh thư viết vội trong bom đạn đến những kiện hàng được xử lý bằng công nghệ chỉ trong vài giây, Bưu điện Việt Nam đã đi trọn hành trình 80 năm đồng hành cùng đất nước. Hơn cả việc chuyển phát, bưu điện còn chuyên chở niềm tin, tình cảm và khát vọng vươn lên, để hôm nay bước vào kỷ nguyên logistics 4.0 với sứ mệnh kết nối con người, dữ liệu và tương lai số...

Phát triển theo bốn trụ cột
Theo ông Nguyễn Trường Giang, Chủ tịch HĐTV Vietnam Post, hành trình mới của Bưu điện Việt Nam sẽ được kiến tạo dựa trên bốn động lực: mô hình tổ chức mới, cơ chế kinh tế mới, hệ sinh thái dịch vụ mới và chuyển đổi số toàn diện. Song song, bốn trụ cột kinh doanh cũng được định hình rõ ràng: logistics hiện đại, tài chính bưu chính số, phân phối bán lẻ đa kênh, dịch vụ hành chính công trực tuyến. Mục tiêu đến năm 2030, doanh thu đạt gần 74.000 tỷ đồng, 70 - 80% vận hành được tự động hóa.

Nguyệt Thương