Người đồng hành AI

Từng có những lo ngại trong các nhóm nghề có nguy cơ bị thay thế bởi sự xuất hiện của AI có lĩnh vực báo chí, nhưng đến nay, lo ngại này phần nào đã được giải tỏa, khi công nghệ - dẫu có thông minh đến mấy - cũng chỉ là máy móc. Thực tế, phóng viên vẫn đóng vai trò chủ thể, còn AI là công cụ hỗ trợ nhà báo làm việc tốt hơn.

Không đứng ngoài cuộc

Từng nghe nói về AI, nhưng biên tập viên (BTV) Hồng Cúc, (Phòng Thư ký biên tập, Đài Phát thanh - Truyền hình và Báo Bình Phước (BPTV) chỉ thật sự trải nghiệm những tính năng mà công nghệ này mang lại khi tham gia khóa tập huấn ngắn hạn tại TP. Hồ Chí Minh. “Mình nghĩ không sử dụng AI trong công việc vì lo ngại bị phụ thuộc và mất đi sự sáng tạo. Nhưng khóa tập huấn đã mang đến cho mình điều ngược lại. Khi mình phát hiện ra, thay vì dành thời gian vào công việc đơn giản như sửa lỗi chính tả, hãy để AI hỗ trợ vì thuật toán này làm rất nhanh. Thời gian đó mình chăm chút vào nội dung, rút tít cho ấn tượng thì sẽ ý nghĩa hơn. Sử dụng AI giúp mình làm việc thông minh hơn, hiệu quả hơn” - BTV Hồng Cúc khẳng định và cho biết chị luôn dành một khoản chi phí nhất định để sử dụng nhiều hơn tính năng của AI.

Lớp học ứng dụng AI trong hoạt động marketing tại thành phố Đồng Xoài do BTV Minh Huệ tổ chức và hướng dẫn

Không chỉ riêng tại BPTV, hầu như các cơ quan báo chí đều đang sử dụng AI trong tác nghiệp, hỗ trợ quá trình sáng tạo nội dung. Ngoài giúp cải thiện năng suất biên tập thông qua hỗ trợ kiểm tra lỗi chính tả, ngữ pháp, gợi ý chỉnh sửa văn phong, tối ưu tiêu đề... hệ thống đề xuất của AI còn giúp nhà báo có thêm lựa chọn khi cạn kiệt ý tưởng.

BTV Huỳnh Thị Minh Huệ, Phòng Văn nghệ - Giải trí - Quốc tế BPTV được biết đến là một trong những người làm báo phản xạ nhanh với công nghệ mới, khi từ 4 năm trước, chị đã dành thời gian tham gia các lớp đào tạo sử dụng AI trong công việc. Với những trải nghiệm thực tế, chị nhận ra rằng AI là công cụ hỗ trợ rất hiệu quả mục tiêu mà chị đề ra là nội dung vừa chính xác vừa dễ tiếp cận, lại hấp dẫn với khán giả truyền hình.

“Trong quá trình sản xuất, tôi thường sử dụng các công cụ AI hỗ trợ ý tưởng nội dung chương trình, tạo phụ đề tự động, nhận diện giọng nói hay xử lý âm thanh… AI giúp tiết kiệm đáng kể thời gian và nâng cao chất lượng hậu kỳ cho tác phẩm. Đặc biệt, tôi đã vận dụng AI để tạo ra một số giai điệu trong chương trình Radio tuổi thơ và các kênh hạ tầng số của BPTV” - BTV Huỳnh Thị Minh Huệ chia sẻ trải nghiệm của mình.

Đầu tư vào AI là sự đầu tư mang lại lợi nhuận. Đó không chỉ là khoản lợi nhuận về sức khỏe khi thời gian hoàn thành công việc được rút ngắn, thời gian tái tạo sức lao động tăng lên mà còn là lợi nhuận về vật chất. BTV Minh Huệ cho biết, dù số tiền chị đầu tư học các lớp liên quan khoảng 60 triệu đồng nhưng “lợi nhuận” nhận lại từ các lớp học về AI mà chị là giảng viên đến nay đã gấp 5 lần con số bỏ ra.

Tác phẩm báo chí: Câu chuyện của cảm xúc

Sự thay thế của AI trên thị trường lao động là không thể đảo ngược bởi những tối ưu mà thuật toán này mang lại, khi ngày càng khẳng định lợi thế vượt trội về khả năng xử lý dữ liệu, tốc độ làm việc. Thật sự đã có một làn sóng tinh giản nhân sự trên toàn thế giới có liên quan đến sự phát triển của AI.

Ngay trong lĩnh vực báo chí, đã có những lo ngại về tác động tiêu cực từ AI, khi một số tòa soạn ứng dụng AI để viết tin ngắn theo mẫu, đặc biệt trong mảng tài chính, thể thao - nơi dữ liệu mang tính cấu trúc cao và không đòi hỏi cảm xúc. Nhưng cũng chính yếu tố “cảm xúc” mà nghề báo vẫn đứng vững trước sự bùng nổ của AI.

Các chủ doanh nghiệp tại Chơn Thành thực hành tạo video clip trên điện thoại do BTV Minh Huệ hướng dẫn trong khóa học “Xây dựng kênh thương hiệu cá nhân” bằng video AI do Công ty cổ phần Angel Corp (Chơn Thành) tổ chức

Bởi nghề báo không chỉ là công việc ghi chép hay tổng hợp thông tin. Đó là hành trình đồng hành, hòa mình và dấn thân vào thực tế (đi cơ sở) mới tạo ra sản phẩm. Phóng viên không chỉ kể lại một câu chuyện mà còn hiểu, chia sẻ và truyền cảm xúc đến công chúng - điều mà AI chưa làm được.

PGS.TS Nguyễn Văn Dững, chuyên gia lĩnh vực báo chí truyền thông cho rằng, dẫu trong thời đại của AI nhưng đòi hỏi với người làm báo hiện nay cũng không có nhiều khác biệt so với khoảng 20 năm trước. Đó là những đòi hỏi về kiến thức, năng lực về công nghệ, ngoại ngữ; kỹ năng và sức bật của tư duy. Đối với người làm báo, ông đặc biệt nhấn mạnh yêu cầu phải luôn có tư duy đổi mới, tư duy phản biện để phản biện chính sách, phản biện cuộc sống… nhằm làm cho tác phẩm báo chí đi vào chiều sâu hơn.

Tuy nhiên, ngoài kiến thức, kỹ năng, sức bật của tư duy, PGS.TS Nguyễn Văn Dững chỉ ra cảm xúc là điều đặc biệt quan trọng mà người làm báo phải nuôi dưỡng. “Chất lượng một bài báo, từ bài bình luận, phóng sự, cho đến một câu chuyện… phụ thuộc rất nhiều vào cảm xúc của người viết. Điều này khác với AI. Mặc dù AI có thể đưa tin được, viết được bình luận nhưng cảm xúc là điều AI không thể có được. Những sản phẩm do AI tạo ra dù có hay thật, nhưng vô hồn, nhạt nhẽo” - PGS.TS Nguyễn Văn Dững nhấn mạnh lợi thế của người làm báo so với AI.

Yếu tố cảm xúc trong tác phẩm báo chí không chỉ làm cho thông tin trở nên sống động và hấp dẫn hơn, giúp nhà báo thể hiện được góc nhìn cá nhân và sự sáng tạo của mình mà còn giúp tăng cường sự kết nối với công chúng.

Nhà báo Trịnh Văn Ánh, Tổng Biên tập Báo Bắc Giang chỉ rõ: Trong quá trình sáng tạo tác phẩm báo chí, muốn tác phẩm nhận được sự quan tâm của độc giả, trước hết người làm báo phải có cảm xúc. Người làm báo phải gửi gắm tình cảm, tâm huyết của mình vào tác phẩm thì mới thành công được. Nếu làm nghề mà thiếu trách nhiệm với bạn đọc, với công chúng, tôi cho rằng tác phẩm đó chắc chắn sẽ nhạt nhòa và nhanh chóng bị lãng quên trong dòng chảy tin tức phong phú, đa dạng hôm nay.

Phóng viên - người “sống cùng thời cuộc”

Sáng tạo báo chí không chỉ là việc chọn từ ngữ khéo léo. Đó là khả năng phát hiện vấn đề từ đời sống, khai thác góc nhìn độc đáo, kết hợp thông tin một cách sáng tạo để kể lại một câu chuyện hấp dẫn, nhân văn từ phía phóng viên.

Đánh giá một tác phẩm báo chí hay, không chỉ cần “đúng” - “trúng” mà phải “đời”. Đó là những tác phẩm báo chí ăm ắp hơi thở cuộc sống được tạo ra bởi những người sống cùng thời cuộc và mang đậm bản sắc cá nhân. Để có được những tác phẩm sống động đó, cần những trái tim yêu thương và cảm xúc được nuôi dưỡng, làm mới.

“Báo nay” và “báo xưa” chỉ khác ở hình thức, còn chung về bản chất và sứ mệnh

PGS.TS Nguyễn Văn Dững đánh giá rất cao về yếu tố cảm xúc trong tác phẩm báo chí: “Muốn có phóng sự hay người viết phải dựa vào cảm xúc, bài viết mới có hồn. Phóng viên đi vào cuộc sống, yêu cuộc sống thì bài viết mới có hơi thở nồng ấm của cuộc sống, đọc mới thấy hứng thú, truyền cảm”.

Lịch sử báo chí thế giới đã có 420 năm phát triển, tính từ dấu mốc tờ Relation (xuất bản năm 1605) được Liên đoàn Báo chí thế giới chính thức công nhận là tờ báo đầu tiên trên thế giới. Còn báo chí Việt Nam cũng đã 160 năm với sự xuất hiện của tờ Gia Định báo. Riêng với báo chí cách mạng, đã tròn 1 thế kỷ. Trải qua hàng trăm năm, bản chất và sứ mệnh của báo chí vẫn không hề thay đổi. Giá trị cốt lõi của nghề báo vẫn nằm ở sự sáng tạo, cảm xúc và đạo đức nghề nghiệp - những điều mà AI không bao giờ có thể sao chép.

Báo chí là câu chuyện con người kể về con người nên cần cảm xúc, niềm tin

“Tôi tin rằng, nếu chúng ta chủ động học hỏi và biết ứng dụng AI một cách thông minh, nó sẽ không thay thế, mà ngược lại - trở thành "trợ lý đắc lực" giúp chúng ta làm nội dung tốt hơn, nhanh hơn và chạm tới công chúng nhiều hơn” - BTV Huỳnh Thị Minh Huệ khẳng định.

Trong bối cảnh tin giả, thông tin sai lệch ngày càng tinh vi, vai trò kiểm chứng, phản biện, xác minh của phóng viên không một thuật toán nào có thể thay thế hoàn hảo. Nhà báo không chỉ là người đưa tin mà còn là người gác cổng sự thật, bảo vệ giá trị cốt lõi của nền báo chí: khách quan, chính xác, nhân văn.

Nam Phương