'Người dẫn đường' giúp nạn nhân buôn bán người trở về cuộc sống đời thường

Trong nhiều năm qua, Việt Nam đã triển khai đồng bộ các chương trình phòng ngừa và hỗ trợ nạn nhân mua bán người thông qua hệ thống pháp luật, chính sách và các cơ sở trợ giúp xã hội. Trong chuỗi chính sách và cơ chế bảo vệ nạn nhân mua bán người, chính quyền địa phương đang giữ vai trò mang tính quyết định đối với việc một con người có thể thực sự “trở về” và bắt đầu lại cuộc sống hay không.

PGS.TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội chỉ rõ, Luật Phòng, chống mua bán người hiện nay đã thiết kế một hệ thống hỗ trợ khá toàn diện, từ y tế, tâm lý, pháp lý đến học nghề và tái hòa nhập cộng đồng.

Tuy nhiên, cũng theo PGS.TS Bùi Hoài Sơn, ở nhiều nơi, hỗ trợ y tế ban đầu thường được thực hiện kịp thời, nhưng hỗ trợ tâm lý chuyên sâu, trợ giúp pháp lý và sinh kế dài hạn, những yếu tố then chốt để nạn nhân không tái tổn thương lại chưa đồng đều giữa các địa phương. Chính vì vậy, nơi nào chính quyền cơ sở chủ động, gắn kết các ngành, các tổ chức xã hội và bám sát từng trường hợp cụ thể, thì ở đó cơ hội phục hồi và hòa nhập của nạn nhân cũng cao hơn rõ rệt.

Tuyên truyền về phòng chống buôn bán người cho người dân

Từ góc độ thực thi pháp luật và phòng ngừa, Thượng tá Hà Văn Chinh, Phó trưởng phòng Phòng chống ma túy và tội phạm, Bộ Chỉ huy Bộ đội Biên phòng tỉnh Sơn La cho rằng để hạn chế tình trạng rơi vào bẫy buôn người, giải pháp hàng đầu là người dân, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em, phải được nâng cao nhận thức pháp luật và kỹ năng nhận diện thủ đoạn của các đối tượng mua bán người. “Những chiêu bài như "việc nhẹ lương cao" trên mạng xã hội đang bị các đối tượng tận dụng triệt để. Nếu không có sự vào cuộc sát sao của chính quyền cơ sở trong tuyên truyền, tiếp nhận tin báo, phân tích và xác minh các dấu hiệu nghi vấn, thì rất khó chặn đứng tội phạm ngay từ đầu”, Thượng tá Hà Văn Chinh nhấn mạnh.

Chính quyền địa phương cũng là nơi đầu tiên tiếp xúc trực tiếp với nạn nhân khi họ trở về. Đây là giai đoạn đặc biệt nhạy cảm, bởi nhiều người còn hoảng loạn, tự ti và lo sợ bị kỳ thị. Với lợi thế am hiểu dân cư, văn hóa và điều kiện kinh tế, xã hội của từng thôn, bản, cán bộ cơ sở có thể nhanh chóng đánh giá mức độ tổn thương, từ đó kết nối các hỗ trợ cần thiết như nơi ở an toàn, chăm sóc y tế, hỗ trợ tâm lý và trợ giúp khẩn cấp. Những thông tin ban đầu này chính là nền tảng để xây dựng một kế hoạch can thiệp toàn diện, sát thực tế từng nạn nhân.

Trong thực tiễn, hệ thống hỗ trợ tại địa phương thường vận hành theo mô hình nhiều tầng. Trạm y tế xã, phường đảm nhận việc thăm khám và điều trị ban đầu; đội ngũ cộng tác viên công tác xã hội và các trung tâm bảo trợ kết nối tư vấn tâm lý; chính quyền cơ sở hỗ trợ nạn nhân hoàn thiện giấy tờ pháp lý như căn cước công dân, giấy khai sinh cho trẻ em hay hồ sơ hộ khẩu, những điều kiện thiết yếu để tiếp cận các chính sách an sinh khác. Với trẻ em là nạn nhân, địa phương còn đóng vai trò cầu nối giữa gia đình và ngành giáo dục để bảo đảm quyền học tập liên tục, giúp các em sớm ổn định tâm lý và tương lai.

Ở khâu sinh kế, nhiều địa phương đã chủ động tổ chức đào tạo nghề phù hợp với nhu cầu thị trường lao động tại chỗ, hoặc liên kết với doanh nghiệp trong vùng để tạo việc làm an toàn, bền vững. Cách tiếp cận này giúp giảm nguy cơ nạn nhân bị dụ dỗ, bóc lột lần nữa, đồng thời tạo nền tảng kinh tế để họ tự tin hòa nhập cộng đồng.

Thực tế cho thấy, những địa phương tổ chức tốt việc theo dõi và quản lý hồ sơ nạn nhân thường đạt hiệu quả cao hơn. Hồ sơ không chỉ ghi lại quá trình bị mua bán mà còn phản ánh nhu cầu hỗ trợ, tiến trình phục hồi và những rủi ro có thể phát sinh. Nhờ đó, chính quyền cơ sở có thể kịp thời can thiệp khi xuất hiện dấu hiệu bất thường hoặc nguy cơ tái tổn thương.

Một điển hình cho cách làm chủ động từ cơ sở có thể thấy tại Quảng Ninh, địa phương có biên giới trên cả biển và bộ, tiềm ẩn nhiều nguy cơ về mua bán người và xuất nhập cảnh trái phép. Theo thống kê từ năm 2016 đến nay, lực lượng Công an và Bộ đội Biên phòng tỉnh Quảng Ninh đã tiếp nhận 738 người, trong đó có 221 nạn nhân bị mua bán trở về, với 92,7% là phụ nữ và 10,8% là trẻ em, trong đó có cả trẻ sơ sinh. Trước thực trạng này, Hội Liên hiệp Phụ nữ tỉnh Quảng Ninh, với vai trò là tổ chức đại diện cho quyền và lợi ích hợp pháp của phụ nữ, trẻ em đã phối hợp chặt chẽ với chính quyền địa phương và các ngành chức năng trong tiếp nhận, bảo vệ và hỗ trợ nạn nhân.

Tại Nghệ An, địa phương ghi nhận nhiều vụ việc mua bán người, vai trò của chính quyền và các đơn vị chuyên môn cũng được thể hiện rõ nét. Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước tỉnh Nghệ An, với chức năng hỗ trợ pháp lý cho người yếu thế, trong đó có nạn nhân bị mua bán theo Điều 7 của Luật Trợ giúp pháp lý, đã hoàn thành 100% các vụ việc tham gia tố tụng để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho nạn nhân khi có yêu cầu từ cơ quan tiến hành tố tụng hoặc từ chính nạn nhân. Các vụ việc do Trợ giúp viên pháp lý thực hiện đều đạt chất lượng, đáp ứng yêu cầu của đương sự, góp phần giúp nạn nhân có chỗ dựa pháp lý vững chắc để đòi lại công bằng.

Những mô hình và con số từ Nghệ An, Quảng Ninh cho thấy rõ một điều: Chính quyền địa phương không chỉ là “người gác cửa” trong khâu tiếp nhận và bảo vệ ban đầu, mà còn là “người dẫn đường” trong suốt hành trình tái hòa nhập của nạn nhân. Khi địa phương chủ động, phối hợp chặt chẽ và theo dõi dài hạn, những quy định nhân văn của Luật mới có thể đi vào đời sống, giúp nạn nhân không chỉ được cứu, mà còn thực sự có cơ hội xây dựng lại một cuộc sống mới bền vững.

Hoàng Lê/VOV.VN