Người cao tuổi nên ăn uống, sinh hoạt thế nào trong mùa thu?

Mùa thu với tiết trời hanh khô, se lạnh về sáng sớm và tối, dễ khiến cơ thể người cao tuổi vốn đã suy giảm về chính khí và chức năng tạng phủ trở nên nhạy cảm hơn với bệnh tật.

1. Nguyên tắc dưỡng sinh mùa thu

Theo học thuyết Ngũ hành, mùa thu ứng với hành Kim nên tạng Phế và Đại trường dễ bị ảnh hưởng. Thời tiết hanh khô khiến tân dịch hao tổn, từ đó sinh ra các chứng khô họng, khát nước, da khô, nứt nẻ, ho khan, táo bón...

Người cao tuổi vốn âm dịch suy kém, phế khí không bền, càng dễ gặp phải tình trạng này. Do đó, nguyên tắc dưỡng sinh trong mùa thu cho người cao tuổi là:

- Bảo dưỡng phế khí, giữ ấm cơ thể, tránh tà khí xâm nhập.

- Nhuận táo, dưỡng âm, phòng khô hao tân dịch.

- Điều hòa tinh thần, giữ cho tâm an, tránh ưu tư, buồn phiền quá mức.

- Ăn uống thanh đạm, điều độ, bổ dưỡng nhưng không quá béo ngọt để tránh hại Tỳ Vị.

Nho - thực phẩm nhuận phế, sinh tân thích hợp cho mùa thu.

2. Nguyên tắc ăn uống trong mùa thu

2.1 Thực phẩm nên dùng

Người cao tuổi nên lựa chọn thực phẩm theo hướng dưỡng âm, nhuận phế, sinh tân, chỉ khát, vừa bổ dưỡng vừa dễ tiêu:

- Nhóm nhuận phế, sinh tân: Lê, mật ong, nho, cam quýt, táo tàu, hạt sen... Những thực phẩm này giúp bổ sung tân dịch, làm dịu họng, giảm ho khan, khô miệng.

- Nhóm bổ âm, thanh nhiệt: Mộc nhĩ, củ sen, mía, rau mồng tơi, rau đay… có tác dụng thanh phế, phòng táo nhiệt.

- Nhóm bổ khí kiện tỳ: Gạo tẻ, khoai lang, ý dĩ, đậu xanh, đậu đỏ… Người cao tuổi thường có Tỳ Vị suy yếu, dễ đầy bụng khó tiêu, nên chọn món ăn nhẹ nhàng, dễ tiêu hóa.

- Nhóm dưỡng huyết, nhuận táo: Vừng đen, hạt óc chó, hạnh nhân… Những thực phẩm này vừa cung cấp chất béo lành mạnh, vừa phòng táo bón.

Mộc nhĩ - bổ âm, thanh nhiệt nên dùng vào mùa thu.

2.2 Thực phẩm nên hạn chế

- Đồ cay nóng (ớt, tiêu, gừng tươi, hành): Dễ trợ hỏa, làm phế khí bị khô, ho nhiều hơn.

- Đồ chiên rán, nhiều dầu mỡ: Gây khó tiêu, hại Tỳ Vị và dễ sinh đàm thấp.

- Đồ ngọt đậm: Tuy có thể nhuận phế nhưng dùng nhiều sẽ sinh thấp, sinh đàm gây trở ngại tiêu hóa, gây béo phì, đái tháo đường - vốn là những bệnh lý nền hay gặp ở người cao tuổi.

- Rượu, bia, cà phê: Làm hao tân dịch, khô miệng, khô họng, tăng nguy cơ tăng huyết áp, mất ngủ.

Canh củ sen hầm xương - bổ âm, kiện tỳ, dễ tiêu hóa thích hợp cho người cao tuổi trong mùa thu.

2.3 Một số món ăn bổ dưỡng

Có thể lựa chọn một số món ăn bổ dưỡng sau đây:

- Cháo lê bách hợp hạt sen: Dưỡng phế, an thần, nhuận táo, giúp ngủ tốt.

- Canh củ sen hầm xương: Bổ âm, kiện tỳ, dễ tiêu hóa.

- Cháo ý dĩ - đậu đỏ: Kiện tỳ, ích khí, dưỡng huyết.

- Nước mật ong pha ấm: Nhuận phế, giảm khô họng, nên dùng mỗi buổi sáng.

3. Nguyên tắc sinh hoạt trong mùa thu

Giữ ấm, tránh phong hàn:Buổi sáng và tối thường se lạnh, người cao tuổi nên mặc ấm, đặc biệt vùng ngực, cổ, bàn chân. Y học cổ truyền quan niệm "phế chủ bì mao", khi phế khí yếu, dễ bị phong hàn xâm nhập qua da, gây cảm mạo, ho hen.

Đi bộ - phương pháp tập thích hợp cho người cao tuổi trong mùa thu.

Luyện tập điều độ:Mùa thu thời tiết dễ chịu, thích hợp cho người cao tuổi vận động nhẹ nhàng. Do đó, nên chọn các bài tập dưỡng sinh như: Thái cực quyền, khí công, đi bộ, tập thở sâu... Những phương pháp này vừa điều hòa hô hấp, vừa dưỡng tâm an thần. Tuy nhiên, cần tránh tập quá sức hoặc tập ngoài trời khi sương lạnh, gió lớn.

Điều dưỡng tinh thần:Mùa thu dễ gợi cảm xúc buồn man mác. Y học cổ truyền gọi là "thu khí chủ bi", tức mùa thu dễ khiến con người u sầu, ảnh hưởng tới Phế. Người cao tuổi nên giữ tinh thần lạc quan, tham gia các hoạt động vui vẻ, giao lưu bạn bè, đọc sách, chăm sóc cây cảnh… để tâm an tĩnh, khí huyết lưu thông.

Giữ nhịp sinh hoạt ổn định:Người cao tuổi nên đi ngủ sớm hơn để dưỡng âm, dậy sớm đón khí trong lành của buổi sáng. Thói quen sinh hoạt điều độ giúp cơ thể thích ứng với sự thay đổi âm dương trong trời đất.

4. Những điều người cao tuổi nên tránh trong mùa thu

- Tránh ăn uống thất thường: Bỏ bữa hoặc ăn quá nhiều một lúc sẽ làm tổn thương Tỳ Vị.

- Tránh thức khuya: Đêm thu dài, thức khuya làm hao tổn âm dịch, khiến cơ thể mệt mỏi.

- Tránh tắm nước lạnh, ra ngoài khi sương xuống: Dễ nhiễm hàn tà, gây cảm lạnh, viêm phế quản.

- Tránh buồn phiền, lo nghĩ nhiều: "Bi thương hại Phế", tinh thần u uất lâu ngày sẽ làm khí cơ không thông, sinh bệnh hô hấp và tim mạch.

- Tránh ít vận động: Nằm nhiều, ít đi lại dễ khiến khí huyết trì trệ, khớp xương đau mỏi.

Dưỡng sinh mùa thu có ý nghĩa đặc biệt quan trọng với người cao tuổi, bởi đây là giai đoạn cơ thể dễ bị ảnh hưởng bởi thời tiết hanh khô và sự suy giảm dần của chính khí. Việc chăm sóc đúng cách trong thời điểm này không chỉ giúp duy trì cân bằng âm dương, bảo vệ sức khỏe hô hấp và tiêu hóa, mà còn góp phần nâng cao sức đề kháng, hạn chế sự tái phát của các bệnh lý nền thường gặp như tăng huyết áp, bệnh phổi tắc nghẽn, viêm phế quản mạn hay bệnh khớp.

BSNT. Phan Bích Hằng