Ngôi vạn nghề cá bên dòng Cà Ty

Lễ cúng tại vạn Nam Nghĩa

Điểm tựa tinh thần của ngư dân

Không biết tự bao giờ, những câu chuyện ly kỳ về ngư dân gặp nạn trên biển được cá Voi cứu giúp, cứ lan truyền trong dân gian. Cũng từ rất lâu, ngư dân các làng chài ven biển luôn tin rằng, cá Voi - thần Nam Hải sẽ giúp đỡ và phù hộ cho họ luôn bình an, tôm, cá đầy khoang trong mỗi chuyến vươn khơi.

Ông Nguyễn Văn Hùng - Trưởng Ban tế tự vạn Nam Nghĩa và các lão ngư phường Phan Thiết tự hào kể về quá trình xây dựng của vạn. Khởi lập từ nhu cầu sinh hoạt văn hóa tâm linh của những cư dân vùng biển thuở xưa khi đến vùng đất mới, với mong muốn an cư, lạc nghiệp. Ngôi vạn được dựng lên cách dòng sông Cà Ty khoảng 200 m, vào đời vua Thành Thái năm thứ 12 (1900) để thờ thần Nam Hải (cá Voi). Ngoài ra, di tích còn thờ các bậc tiền hiền, hậu hiền có công trong việc quy tụ dân cư, khẩn hoang đất đai, lập làng, dựng vạn.

Trải qua những thăng trầm lịch sử, sự tác động của thiên nhiên nhưng đến nay, vạn Nam Nghĩa vẫn còn bảo lưu các giá trị như thuở mới tạo lập, từ kiểu dáng, kết cấu, vật liệu kiến trúc, chức năng thờ phụng và tổ chức các lễ nghi, lễ hội theo tập tục truyền thống. Bên cạnh đó, di tích lưu giữ nhiều hiện vật quý gắn liền với quá trình tạo lập và tồn tại của vạn, tiêu biểu là các bao lam, khám thờ, hương án, đại hồng chung, chiêng, trống, chân đèn, lư hương, đặc biệt là các tư liệu Hán Nôm như: xà cò, câu đối, hoành phi, bài vị... chứa đựng giá trị về lịch sử, văn hóa về vùng đất và con người nơi đây.

Gìn giữ và vun đắp

Ông Nguyễn Văn Hùng cho biết thêm, đối với ngư dân, biển là nguồn sống. Biển cho những cánh tay ngư dân khỏe khoắn, mạnh mẽ vươn khơi, cùng làm nên những mùa no ấm. Hàng năm, tại vạn Nam Nghĩa diễn ra 2 kỳ tế lễ chính: Lễ hội Cầu ngư chính mùa được tổ chức vào ngày 19 - 20/6 âm lịch và Lễ hội Cầu ngư mãn mùa vào ngày 19 - 20/8 âm lịch.

Việc phụng thờ, tổ chức Lễ hội Cầu ngư hàng năm góp phần lưu giữ các giá trị văn hóa với nhiều nghi thức và nghệ thuật diễn xướng dân gian của cư dân vùng biển. Thông qua việc gìn giữ, thực hành các nghi lễ trong lễ hội, các thế hệ tiếp nối biết trân trọng, gìn giữ những giá trị văn hóa tốt đẹp mà ông cha đã dày công vun đắp. Từ đó khơi dậy ý thức trách nhiệm của các thế hệ hôm nay và mai sau để duy trì, phát huy giá trị di tích, phục vụ nhu cầu đời sống văn hóa tinh thần của ngư dân địa phương.

Gắn bó với đời ngư phủ, từ đời này sang đời khác và đang “hưởng lộc” từ biển, có nhiều lúc gặp khó khăn, hoạn nạn song họ vẫn vững tin vươn khơi với quyết tâm “giữ biển như giữ trái tim mình”. Ông Nguyễn Văn Mười cho biết: “Sau những chuyến biển và khi lễ, tết, anh em ngư dân ở địa phương lại ghé đến vạn Nam Nghĩa thắp nén hương thơm cầu mong sức khỏe, bình an, nguồn lộc biển dồi dào”.

Với những giá trị vật chất và tinh thần mà ngư dân phường Phan Thiết đang gìn giữ, ngôi vạn Nam Nghĩa đã được công nhận là di tích văn hóa cấp tỉnh. Theo đánh giá của Bảo tàng tỉnh Lâm Đồng, đây là ngôi vạn không chỉ thể hiện bản sắc văn hóa dân gian đặc sắc, mang tính địa phương mà còn là môi trường bảo tồn, làm giàu và phát huy sự đa dạng của bản sắc văn hóa dân tộc.

Thùy Linh .