Ngôi đình cổ trên đảo Hà Nam thờ vị võ quan của vương triều Mạc

Đình làng Hải Yến có mái rộng, mái trang trí hình rồng và phượng, bên trong được chia làm 5 gian ngang. Phía trong cùng của đình có cung thờ một nhân vật lịch sử của vương triều Mạc là tướng Phạm Tử Nghi.

Đình làng còn lưu giữ được nhiều hiện vật như bia đá cổ ghi năm xây dựng đình, vị trí và diện tích đất của làng Hải Yến, bản sắc phong của vua.

Đình làng Hải Yến sau nhiều lần được trùng tu. Ảnh: Phạm Công

Theo sử sách ghi chép lại, tướng Phạm Tử Nghi sinh ngày 2/2 đời Hồng Thuận (1509-1516), quê ở làng Nghĩa Xá, xã Vĩnh Niệm, tổng An Dương, phủ Kinh Môn, trấn Hải Dương xưa (nay là phường Lê Chân, TP Hải Phòng).

Ông xuất thân từ tầng lớp lao động bình thường. Nhờ có trí dũng thông minh, học một biết mười, với sức khỏe phi thường nên ông bước vào chính trường bằng võ nghiệp và đã trở thành võ quan cao cấp của vương triều Mạc.

Được tin dùng lúc triều Mạc hưng thịnh, ông đã được vua Mạc phong chức Tứ Dương Hầu.

Năm 1546, vua Mạc Phúc Hải qua đời, con là Mạc Phúc Nguyên nối ngôi. Vì Phúc Nguyên khi đó còn quá nhỏ tuổi, chưa am hiểu việc triều chính, đất nước bắt đầu rơi vào cảnh rối loạn.

Đình làng Hải Yến thờ Nam Hải Đại Vương Phạm Tử Nghi, một tướng tài của vương triều Mạc vì đã có công chống giặc ngoại xâm. Ảnh: Phạm Công

Do sự trỗi dậy mạnh mẽ của nhà Lê, nội bộ triều chính nhà Mạc lại bất đồng quan điểm về đường lối chống ngoại xâm. Trước tình trạng này, ông Phạm Tử Nghi đã tách khỏi triều đình nhà Mạc và hoạt động độc lập.

Ông đã chiếm cứ được một vùng như Hoa Dương, huyện Nghi Thiêm (sau này là huyện Hưng Nhân, tỉnh Thái Bình cũ) và Yên Quảng (nay thuộc tỉnh Quảng Ninh). Sau đó, ông hoạt động rộng ở vùng Hải Dương và đánh sang đất nhà Minh (Trung Quốc) cùng với các đại thần của nhà Mạc.

Bên trong đình còn lưu giữ nhiều hiện vật và bảng xếp hạng di tích quốc gia. Ảnh: Phạm Công

Đến năm 1579, ông bị nhà Minh sát hại khi đang hoạt động ở vùng Châu Khiêm, Châu Liêm (thuộc tỉnh Quảng Đông, Quảng Tây, Trung Quốc).

Sau khi ông chết, vua nhà Minh lập đàn theo nghi lễ trọng thể theo tước Tứ Dương Hầu và phong "Lưỡng quốc Thượng đẳng thần", làm bè để thả quan quách của ông theo sông Hồng Hà trôi về phương Nam.

Bè trôi về đến sông Niệm thì dừng lại. Dân làng ra đón rước quan quách về lập lăng miếu, suy tôn ông làm Phúc Trần Thành Hoàng làng của 3 làng Nghĩa Xá, Niệm Nghĩa và Đôn Nghĩa để hương khói phụng thờ.

Khi nhà Lê hưng thịnh (lật đổ vương triều Mạc), năm 1670 đời vua Lê Huyền Tông ban cho Tứ Dương Hầu Phạm Tử Nghi là Nam Hải Đại Vương, Tước Thành Quốc Công. Đời vua Lê Dụ Tông, niên hiệu Vĩnh Thịnh thứ 6 năm 1710 cũng truy tặng sắc phong.

Tiếp theo các triều đại vua nhà Lê đến triều đại nhà Nguyễn đều ban sắc phong ghi nhận công lao của ông trong lịch sử chống giặc ngoại xâm của dân tộc Việt Nam.

Bia đá có từ lâu đời, trên có khắc thời gian xây dựng, diện tích, vị trí làng Hải Yến. Ảnh: Phạm Công

Phạm Tử Nghi là người có công đắp đê ngăn nước mặn, góp phần tích cực vào công cuộc khai phá, mở rộng đất đai, bảo vệ mùa màng để nhân dân được ấm no hạnh phúc.

Theo ông Đặng Văn Hùng (người trông coi đình làng Hải Yến lâu năm và uy tín trong làng), đình làng Hải Yến được xây dựng thời Hậu Lê, do nhân dân trong làng cùng nhau đóng góp tiền của, công sức và đã qua nhiều lần trùng tu, sửa chữa. Đặc biệt, năm 1815 - niên hiệu Gia Long và năm 1963 đã tổ chức trùng tu với quy mô lớn.

Trải qua nhiều thăng trầm lịch sử, đình làng xuống cấp. Năm 1994, đình được khôi phục lại. Năm 2003, đình làng Hải Yến được xếp hạng di tích quốc gia. Năm 2017, đình được Nhà nước đầu tư xây dựng lại nhưng vẫn giữ được đầy đủ kết cấu, hình dáng như thuở ban đầu.

Phạm Công