Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị: 3 đột phá mạnh mẽ, đưa giáo dục Việt Nam vào dòng chảy thế giới

Trong dòng chảy đổi mới và hội nhập quốc tế, giáo dục và đào tạo luôn được Đảng và Nhà nước xác định là quốc sách hàng đầu. Tuy nhiên, trước yêu cầu phát triển mới của đất nước, cần những đột phá chiến lược để khơi thông nguồn lực, tạo sức bật cho mục tiêu Việt Nam trở thành nước phát triển, có thu nhập cao vào năm 2045.

Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị ra đời trong bối cảnh ấy, với tinh thần quyết liệt, cụ thể, sáng tạo, cho thấy bước ngoặt quan trọng trong tư duy, tầm nhìn và cách thức triển khai chính sách giáo dục, đào tạo.

Đột phá về quan điểm

Nếu Nghị quyết số 29-NQ/TW năm 2013 đặt trọng tâm vào “đổi mới căn bản, toàn diện” giáo dụcthì Nghị quyết lần này chuyển mạnh sang “đột phá chiến lược”, coi giáo dục không chỉ là nhiệm vụ trọng tâm mà là vấn đề quyết định tương lai của dân tộc.

Nghị quyết 71 thể hiện quyết tâm và cam kết chính trị mạnh mẽ hơn, gắn trực tiếp với mục tiêu Việt Nam trở thành nước phát triển có thu nhập cao vào năm 2045.

Thầy cô Trường THCS Dịch Vọng (Cầu Giấy, Hà Nội). Ảnh: Trọng Hải

Hệ thống giáo dục một thời gian dài thực hiện theo 3 hệ thống đồng thời là giáo dục tinh hoa, giáo dục vì nhân lực và giáo dục đại chúng. Nghị quyết 71 đã xác định đảm bảo hài hòa giữa tính toàn dân và tinh hoa.

Yếu tố tinh hoa lần đầu tiên được nhấn mạnh cụ thể, mạnh mẽ bên cạnh quan điểm giáo dục toàn dân. Đây là yếu tố hướng tới quan điểm coi trọng đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, tạo sức bật mạnh mẽ cho những mục tiêu cao hơn, xa hơn, có sự phân định rất rõ yêu cầu của giáo dục đại học là giáo dục nhân lực trình độ cao, nhân tài. Như vậy, nhiệm vụ giáo dục vì nhân lực phải được coi trọng ở cấp phổ thông.

Nghị quyết nhấn mạnh sự đổi mới tư duy, nhận thức và thể chế với một không gian mới. Không gian mới ở đây không chỉ giới hạn trong khuôn khổ nhà trường hay hệ thống giáo dục truyền thống, mà mở rộng sang mối liên hệ với khoa học - công nghệ, kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế và chuyển đổi số.

Thay vì chỉ tập trung cải cách từng mặt, nghị quyết mới coi giáo dục như vấn đề sống còn, quyết định tương lai dân tộc, gắn trực tiếp với mục tiêu chiến lược quốc gia đến năm 2045. Đây là bước chuyển từ cải cách mang tính chỉnh sửa sang tư duy kiến tạo và dẫn dắt phát triển quốc gia bằng giáo dục.

Có thể nói, đột phá về quan điểm trong Nghị quyết 71 chính là sự thay đổi cách nhìn chiến lược - giáo dục không chỉ cung cấp kiến thức mà còn kiến tạo tương lai; không chỉ dừng ở mục tiêu công bằng, phổ cập mà còn nuôi dưỡng tinh hoa; không chỉ cải thiện trong phạm vi nội bộ mà còn mở rộng ra không gian phát triển toàn diện, hội nhập và bền vững.

Đột phá về mục tiêu

Tính cụ thể là ấn tượng đầu tiên và xuyên suốt Nghị quyết 71.

Giáo dục Việt Nam được đặt vào bảng xếp hạng nền giáo dục thế giới để đánh giá cụ thể. Các chỉ số như HDI, GII được đặt ra với mục tiêu hiện thực hóa việc đưa Việt Nam trở thành nước phát triển có thu nhập cao vào năm 2045.

Nhiều vấn đề trước đây là điểm yếu của hệ thống giáo dục được "điểm mặt", nhưng mức độ không phải là chỉnh sửa mà phải thúc đẩy mạnh mẽ như: 20% cơ sở giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp được đầu tư hiện đại tương đương các nước phát triển ở châu Á; tỷ lệ người học các ngành khoa học cơ bản ở mức 35%.

Hiện nay, theo số liệu của UNESCO và OECD, tỷ lệ sinh viên theo học các ngành khoa học tự nhiên và toán ở Trung Quốc khoảng 31%, Hàn Quốc 32-34%, Singapore 36-37%. Như vậy, mục tiêu 35% mà Việt Nam đặt ra đến năm 2030 cho thấy chúng ta không chỉ theo kịp mà còn đặt ngang hàng với các nền giáo dục tiên tiến châu Á.

Giáo dục không chỉ cung cấp kiến thức mà còn kiến tạo tương lai. Ảnh: Nguyễn Huế

Chính sách cho đội ngũ nhà giáo cũng có sự thay đổi mạnh mẽ: 2.000 giảng viên giỏi từ nước ngoài; tăng 12% đối với số công bố khoa học quốc tế; 8 cơ sở giáo dục đại học thuộc nhóm 200 đại học hàng đầu châu Á và 1 cơ sở giáo dục đại học thuộc nhóm 100 đại học hàng đầu thế giới trong 1 số lĩnh vực theo các bảng xếp hạng có uy tín.

Tầm nhìn 2045 định hướng Việt Nam sẽ đứng vào nhóm 20 quốc gia hàng đầu thế giới, phấn đấu ít nhất 5 cơ sở giáo dục đại học thuộc nhóm 100 đại học hàng đầu thế giới trong 1 số lĩnh vực theo các bảng xếp hạng có uy tín.

Việt Nam đang thực sự chuyển mình với những mục tiêu mạnh mẽ, quyết liệt. Chính sách này đang được thực hiện giống Trung Quốc, Hàn Quốc và Singapore.

Trung Quốc trong 20 năm qua đã thực hiện “Kế hoạch 985, 211” đưa hàng loạt trường đại học lọt vào top thế giới; Hàn Quốc đầu tư tập trung để ĐH Quốc gia Seoul (SNU) và Viện Khoa học và Công nghệ Tiên tiến Hàn Quốc (KAIST) trở thành trụ cột cho công nghiệp hóa; Singapore từ những năm 1990 đã coi ĐH Quốc gia Singapore (NUS) và ĐH Công nghệ Nanyang (NTU) là “đòn bẩy quốc gia” để phát triển nền kinh tế tri thức.

Việt Nam học được kinh nghiệm đó, đặt chỉ tiêu 8 đại học vào top 200 châu Á, 1 đại học vào top 100 thế giới đến 2030. Đây là bước đi có tính đón đầu và hội nhập, thể hiện sự sáng suốt khi đặt giáo dục đại học làm trung tâm của chiến lược phát triển nhân lực chất lượng cao, thay vì dàn trải.

Đột phá về nhiệm vụ, giải pháp, đột phá tài chính cho giáo dục đại học

Để thực hiện được quan điểm, mục tiêu mạnh mẽ về giáo dục và đào tạo, Nghị quyết 71 đã đề ra nhiệm vụ, giải pháp rất quyết liệt, vừa thúc đẩy những điểm mạnh, khơi thông điểm nghẽn về thể chế giáo dục (bỏ Hội đồng trường, Bí thư cấp ủy đứng đầu cơ sở giáo dục), tháo gỡ nút thắt thể chế, coi trọng phân cấp, phân quyền và phân bổ nguồn lực.

Đặc biệt là chính sách đặc thù, vượt trội cho đội ngũ nhà giáo với mức phụ cấp ưu đãi nghề tối thiểu là 70% cho giáo viên, 30% cho nhân viên. Coi trọng nhân tài và sử dụng nhân tài trong giáo dục.

Quyền tự chủ trước đây thường phụ thuộc vào tự chủ tài chính được tách bạch rõ ràng để quyền tự chủ đầy đủ, toàn diện hơn, thậm chí cho phép tự chủ việc tuyển dụng, bổ nhiệm, quản lý cho cơ sở giáo dục.

Nghị quyết 71 đưa ra chính sách đặc thù, vượt trội cho đội ngũ nhà giáo

Nếu Luật Giáo dục đề ra mục tiêu chi ngân sách tối thiểu 20% cho giáo dục thì Nghị quyết 71 cụ thể hóa rõ hơn về chi đầu tư ít nhất 5% tổng chi ngân sách nhà nước (NSNN) và chi cho giáo dục đại học ít nhất 3% tổng chi NSNN.

Theo Bộ Tài chính, giai đoạn 2016-2020, chi ngân sách cho giáo dục bình quân chiếm 18-20% tổng chi NSNN, trong đó chi cho giáo dục đại học chỉ khoảng 0,27-0,35% GDP, tương đương 1,5-1,8% tổng chi NSNN - thấp hơn đáng kể so với OECD (chi cho đại học ~1,1% GDP). Việc Nghị quyết 71 nâng hẳn lên mức 3% cho giáo dục đại học là đột phá tài chính, nhằm khắc phục tình trạng “thiếu đầu tư kéo dài” và bảo đảm đủ nguồn lực để thực hiện các mục tiêu quốc tế hóa giáo dục.

Nghị quyết yêu cầu xây dựng đề án đào tạo tài năng ở các cơ sở giáo dục đào tạo là quyết định đúng đắn khi quan điểm này trước đây được che mờ bởi quan điểm giáo dục công bằng, coi trọng đại chúng. Đây là một bước chuyển mới.

Trước đây, tư tưởng “công bằng giáo dục” thường được hiểu theo hướng “phổ cập và đại chúng hóa”, vô hình trung làm giảm sự chú ý đến đào tạo tinh hoa. Nghị quyết 71 đưa lại sự cân bằng: vừa bảo đảm công bằng, vừa nuôi dưỡng nhân tài. Đây là bước chuyển quan trọng vì sự phát triển quốc gia đòi hỏi không chỉ nguồn nhân lực phổ thông rộng lớn mà còn phải có đội ngũ tinh hoa dẫn dắt trong khoa học, công nghệ, quản trị.

Kinh nghiệm các nước cho thấy: Mỹ có Ivy League (nhóm 8 trường đại học tư thục danh tiếng ở Hoa Kỳ), Trung Quốc có Thanh Hoa - Bắc Đại, Singapore có NUS và NTU. Đào tạo tinh hoa chính là “động cơ phản lực” đưa nền kinh tế vượt bẫy thu nhập trung bình và tiến vào nhóm nước phát triển.

Cơ sở vật chất dôi dư từ các cơ quan nhà nước sẽ được ưu tiên sắp xếp cho cơ sở giáo dục hoặc cho các cơ sở giáo dục tư thục thuê mướn. ưu tiên vốn tín dụng. Đây là quyết định đột phá, coi trọng giáo dục ngoài Nhà nước và tối ưu hóa hiệu quả đầu tư, tránh lãng phí, hướng đến mục tiêu đảm bảo quyền lợi giáo dục.

Vấn đề hình thành hệ giá trị cho con người Việt Nam trong thời đại mới với các chuẩn mực cụ thể được tích hợp ở các cấp học, ưu tiên giáo dục đạo đức, thực học, thực nghiệp. Đây là quan điểm nâng cấp mục tiêu xây dựng con người Việt Nam toàn diện của Đại hội 13.

Chuyển đổi số được coi trọng với chiến lược dữ liệu phục vụ và nhấn mạnh yếu tố kiểm soát. Các nền tảng giáo dục thông minh được kết nối với các vấn đề chuyển đổi số về thị trường, lao động, kinh tế.

Để thực hiện được điều đó, Nghị quyết nhấn mạnh đến yêu cầu xây dựng đội ngũ nhà giáo và cơ sở vật chất nhà trường, bố trí đủ đội ngũ giáo viên, thu hút học sinh giỏi theo học ngành sư phạm, xây dựng nhà công vụ cho giáo viên.

Năm 2030, sách giáo khoa sẽ được cung cấp miễn phí, bảo đảm 1 bộ SGK thống nhất sử dụng trong cả nước. Giáo dục đại học được nâng tầm, tạo đột phá để phát triển nhân lực trình độ cao và nhân tài.

Thực tế lịch sử cho thấy, đội ngũ tinh hoa - trí thức, nhà khoa học, kỹ sư, quản trị - chính là lực lượng sáng tạo ra tri thức mới, công nghệ mới, đồng thời hoạch định và điều hành chiến lược quốc gia. Nhật Bản sau Minh Trị, Hàn Quốc sau thập niên 1960, Singapore trong 3 thập niên gần đây đều thành công nhờ chính sách phát triển đội ngũ tinh hoa. Nghị quyết 71 khẳng định vai trò trung tâm của giáo dục đại học, coi đây là “vườn ươm” nhân tài quốc gia, nơi trực tiếp sản sinh ra lực lượng tiên phong quyết định năng lực cạnh tranh và vị thế quốc gia trong kỷ nguyên toàn cầu hóa.

Là một người quản lý giáo dục, tôi cho rằng Nghị quyết 71 là một nghị quyết đột phá mạnh mẽ nhất từ trước đến nay, thật sự đưa giáo dục và đào tạo Việt Nam vào dòng chảy của giáo dục thế giới với quan điểm, mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp mạnh mẽ.

Để thực hiện được mục tiêu này, cần sự chung tay của toàn bộ hệ thống chính trị, của mọi cấp, mọi ngành và toàn xã hội, trong đó đội ngũ nhà giáo đóng vai trò quan trọng, là lực lượng tiên phong trong việc thực hiện mục tiêu đưa nền giáo dục Việt Nam trở thành động lực chủ chốt, quyết định vận mệnh của dân tộc.

Có thể khẳng định Nghị quyết 71 là văn kiện mang tính bước ngoặt, thể hiện quyết tâm chính trị rất cao của Đảng trong việc đặt giáo dục và đào tạo vào vị trí trung tâm của chiến lược phát triển quốc gia. Những đột phá về quan điểm, mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp đã được xác định rõ ràng, cụ thể, gắn với chuẩn quốc tế.

Thành công trong việc hiện thực hóa nghị quyết này không chỉ giúp Việt Nam vượt qua bẫy thu nhập trung bình mà còn mở ra con đường vững chắc để đất nước bước vào nhóm quốc gia phát triển, hùng cường vào giữa thế kỷ 21. Trách nhiệm ấy đòi hỏi sự vào cuộc của toàn bộ hệ thống chính trị, xã hội, trong đó đội ngũ nhà giáo phải là lực lượng tiên phong, dẫn dắt để giáo dục thực sự trở thành động lực quyết định vận mệnh dân tộc.

TS. Phạm Văn Giềng